بایسته های تاریخ نگاری عاشورا

به منظور شناخت و تحلیل واقعه کربلا بررسی تمام ابعاد این حادثه ضروری است. درک اطلاعات این حادثه بسیار اهمیت داشته و موجب اراده در انسان شده و راهنمای حیات انسان می گردد.

آشنایی با یک واقعه تاریخی گسترده و عمیق در شناخت آنچه در ظاهر آن اتفاق افتاده خلاصه نمی شود. به عنوان مثال، در شناخت واقعه عظیم کربلا صرفاً توجه به موقعیت جغرافیایی، تعداد یاران امام و دشمنان و زمان وقوع آن برای انسان فایده ای نداشته و گره از کار او باز نمی کند، بلکه سه شرط اساسی در شناخت عمیق و مؤثر هر واقعه مهم تاریخی، خصوصاً حادثه آموزنده کربلا باید در نظر گرفته شود. عدم توجه انسان به هر یک از این شروط مانع دستیابی انسان به نتیجه مطلوب می گردد.
شرط اول: کسب اطلاعات کافی از منابع معتبر
این شرط منحصر در اطلاعات ظاهری نیست بلکه باید علت وقوع، اهداف، علت و معلول، شرایط زمانی، حوادث هم زمان و موارد دیگر بررسی شود. درواقع باید ابعاد مختلف حادثه را شناخت تا بتوان همان گونه که رخ داده آن را بیان نمود و از همراه شدن برداشت شخصی با واقعیت جلوگیری نمود.
واقعه عظیم کربلا نیز از این شرط مستثنی نیست. این امر که فقط رخدادهای چندروزه کربلا را بیان کنیم، دردی از ما درمان نمی کند. ما باید بدانیم هدف امام از قیام چه بود؟ چه شد که راهی جز قیام برای امام نماند؟ چه فرهنگ و آموزه ای از این واقعه برای ما باقی مانده است؟ و... اگر این موارد را شناختیم می توانیم این گنجینه باارزش را بدون کوچک ترین کم و کاستی به نسل های آینده منتقل سازیم.
مطلب بعدی که در کسب اطلاعات و بیان آنچه بر امام ویارانشان گذشت حائز اهمیت است، برخورداری از وجدان است. اگر اطلاعات شخصی کافی باشد اما آن را به طور کامل برای دیگران بازگو نکند، ستم بزرگی بر بشر روا داشته است. اطلاعات دقیق و کامل از یک حادثه زمانی ارزشمند است که انسان باوجدان پاک آن را دریافت نموده و ماهیت حقیقی آن را به دیگران منتقل سازد.
شرط دوم: درک ارزش ها
ارزش های انسانی دو قسم است:
1- ارزش هایی که میان تمام انسان ها مشترک است؛ مانند عدالت و عدم ظلم. هر انسانی که از انسانیت بهره مند باشد، رعایت حقوق دیگران را اصل و ارزش می داند.
2- ارزش هایی که در هر جامعه ای بر اساس فرهنگ و قوانین و عقاید آن ها وجود دارد و مخصوص همان جامعه است.
به منظور شناخت و تحلیل واقعه کربلا بررسی تمام ابعاد این حادثه ضروری است. درک اطلاعات این حادثه بسیار اهمیت داشته و موجب اراده در انسان شده و راهنمای حیات انسان می گردد.
در هر حادثه تاریخی بررسی اصول و ارزش های قسم اول یعنی ارزش های ثابت انسانی ضروری است. در تحلیل آنچه در کربلا به وقوع پیوست نیز، اطلاعات انسان زمانی مفید است که انسان ارزش های این حادثه را درک کند. اگر فرض کنیم شخصی از هنگام تولد تا شهادت امام حسین (علیه السلام) همراه ایشان بوده و تمام رفتارها و حرکات و تصمیم های امام را از نزدیک و با جزئیات مشاهده کرده باشد اما نتواند فلسفه و حکمت آن را درک کند و ارزش آنچه دیده در ذهن او نمایان نباشد، اطلاعات دقیق او برایش سودمند نبوده و فایده ای ندارد. نقش چنین فردی همچون آیینه ای است که تمام وقایع را چنان که رخ داده به ما نشان می دهد اما خود او از این اصول بهره ای نمی جوید. انسانی که واقعه سیراب شدن لشگریان حر توسط امام ویارانشان را بداند اما ارزش های انسانی این مطلب را درک نکند، اطلاعات او مثمر ثمر نیست.
دشمنان امام در این واقعه حضور داشتند و تمام وقایع را با چشم خود می دیدند اما این علم برایشان سودی نداشت، چراکه قدرت درک ارزش های انسانی در وجود آن ها نبود و همین امر موجب سقوط آنان شد. این شرط بسیار مهم بوده و بهره مندی از آن ضروری و لازم است.
شرط سوم: اراده
بیان تاریخ و تحلیل آن بی علت نیست. علت بررسی آن نیز صرفاً در نقل آن خلاصه نمی شود. بیان داستان زندگی پیامبران و ائمه اطهار و تأکید فراوان خدا در قرآن بر مطالعه داستان آن ها و اقوام پیشین قطعاً علتی فراتر از بیان و نقل آن دارد، این علت پندآموزی ما از این وقایع است. در پی هر داستانی که در قرآن کریم آمده است، بیان شده که «پس چنین باشید» یا «باشد که پند گیرید». اگر هدف غیر از کسب تجربه انسان بود، دانستن وقایع تاریخی چه سودی برای انسان داشت؟
علمی منجر به اراده انجام کار صحیح و قدم برداشتن به اندازه توانایی هر شخص نباشد، در انسان جز احساس پوچی نتیجه ای ندارد. علم باید با عمل همراه باشد.
مطالعه تاریخ نیز باهدف پند گیری ما است. وقتی بدانیم امام حسین (علیه السلام) در پی حفظ اصول انسانی بودند اما ما هیچ تلاشی برای حفظ این ارزش ها در زندگی خود نکنیم ثمری از این علم و آگاهی نمی بینیم. اراده و خواستن در بهبود زندگی دنیا و آخرت انسان نقش بسزایی دارد. امام آنچه را خدا می خواست اراده کرده و هدف ایشان از قیام عاشورا رضای خداوند بود. این مسئله از بزرگ ترین درس های مکتب عاشورا برای ماست.
دو شرط اول یعنی اطلاعات کافی و درک ارزش های انسانی مهم ترین شروط شناخت این حادثه است؛ اما شرط سوم موجب به ثمر نشستن دو شرط اول است و انسان را از پند و اندرز این واقعه الهی بهره مند می سازد. عدم رعایت هر یک از این شروط ما را از شناخت کربلا و ماهیت آن محروم ساخته و از اصل آن دور می مانیم.
پروردگارا! علم و دانش درباره حادثه نینوا و درک ارزش های این داستان و همچنین قدرت و اراده تطبیق زندگی با این ارزش ها را بر ما عنایت فرما. امین
منبع:
امام حسین شهید فرهنگ پیشرو انسانیت، علامه محمدتقی جعفری

فرآوری: محدثه السادات حسینی