دکتر وهاب آقایی - رادیولوژیست
تحریریه زندگی آنلاین : سرطان کبد یکی از بیماری‌های مزمن است. کبد عضوی حیاتی است که به‌طور مداوم خون موجود در بدن را فیلتر می‌کند. این عضو مواد مغذی و داروهای جذب شده از دستگاه گوارش را به مواد شیمیایی آماده برای استفاده سلولهای بدن تبدیل می‌کند. کبد بسیاری از کارهای مهم دیگر مانند دفع سموم از خون و آماده‌سازی آن‌ها برای دفع را انجام می‌دهد. به همین دلیل بیماری‌های کبدی باید جدی تلقی گردد. در این مقاله توضیحات جامعی برای سرطان کبد ارائه داده‌ایم.
سرطان کبد چیست؟
این بیماری نوعی سرطان است که از سلولهای کبد شروع می‌شود. کبد عضوی به‌اندازه‌ی توپ فوتبال است که در قسمت بالای سمت راست بدن، در زیر دیافراگم و بالای شکم قرار دارد. انواع مختلفی از سرطان در کبد ایجاد می‌شود. از آنجایی که تمام خون موجود در بدن باید از کبد عبور کند، کبد برای سلولهای سرطانی موجود در جریان خون قابل دسترسی است.
متداول‌ترین نوع سرطان کبد، کارسینوم سلولهای کبدی است. انواع دیگر آن مانند سرطان مجاری صفراوی (Cholangiocarcinoma) و هپاتوبلاستوما کمتر شایع هستند. سرطانی که به کبد منتقل می‌شود، شایع‌تر از سرطانی است که از سلولهای خود کبد به وجود می‌آید. عارضه‌ای که از ناحیه دیگری از بدن شروع شود - مانند روده بزرگ، ریه یا پستان - و سپس به کبد گسترش یابد، سرطان متاستاتیک نام دارد. این نوع سرطان به نام عضوی که در آن آغاز شده است، نامگذاری می‌شود. برای مثال سرطان روده بزرگ متاستاتیک برای توصیف عارضه‌ای به کار می‌رود که از روده بزرگ آغاز شده و به کبد سرایت می‌کند.
بیشتر بخوانید:
میزان شیوع
حدود 2٪ از سرطان‌ها در ایالات متحده سرطان اولیه است که از کبد شروع می‌شود. این بیماری حدود نیمی از سرطان‌ها در برخی از کشورهای توسعه نیافته را شامل می‌شود که عمدتاً به دلیل شیوع هپاتیت ناشی از ویروس‌های مسری است که فرد را مستعد سرطان کبد می‌کند. همچنین مطالعات نشان داده است که افراد بالای 65 سال دو برابر بیشتر از افراد زیر این سن به بیماری مبتلا می‌شوند. برای اطلاعات بیشتر می‌توانید مقاله سایت mayoclinic را مطالعه کنید.
انواع سرطان کبد کدامند؟
به‌طور کلی بیماری سرطان به دو شکل کبد را درگیر می‌کند. در نوع اول سلولهای بیمار سرطانی از خود کبد هستند و در آن گسترش پیدا می‌کنند. اما در نوع دوم سلولهای سرطانی ابتدا در سایر اعضای بدن ایجاد شده‌اند و سپس به کبد منتقل می‌شوند. نوع دوم این بیماری شایع‌تر است.
کبد از چندین نوع سلول مختلف تشکیل شده است. به همین دلیل انواع مختلفی از تومورها می‌توانند در این عضو ایجاد شوند. برخی از این تومورها خوش‌خیم (غیر سرطانی) هستند و برخی دیگر سرطانی هستند و می‌توانند به سایر قسمت‌های بدن گسترش (متاستاز) پیدا کنند. این تومورها به دلایل مختلف ایجاد می‌شوند درمان‌های گوناگونی دارند. چشم‌انداز سلامتی یا بهبود به نوع تومور بستگی دارد. تومورهای خوش‌خیم کبد شایع‌تر عبارتند از؛
همانژیوم (Hemangioma)
آدنوم (adenoma) کبدی
هایپرپلازی (hyperplasia)
کیست
لیپوم (Lipoma)
فیبروم (Fibroma)
لایمیوم (Leiomyoma)
هیچ‌یک از این تومورها مانند سرطان کبد درمان نمی‌شوند. در صورت ایجاد درد یا خونریزی ممکن است لازم باشد با جراحی برداشته شوند.
علائم سرطان کبد چیست؟
بیشتر افراد در مراحل اولیه ابتلا به سرطان اولیه کبد علائم و نشانه‌های خاصی ندارند. اما با پیشرفت بیماری، ممکن است علائمی که در ادامه نام می‌بریم ایجاد شوند.
از دست دادن وزن بدون دلیل
از دست دادن اشتها
احساس درد در قسمت بالای شکم
حالت تهوع و استفراغ
ضعف و خستگی عمومی
تورم شکم
تغییر رنگ پوست به رنگ زرد
زرد شدن سفیدی چشم
مدفوع سفید و گچی
به یاد داشته باشید که کبد جزو مهم‌ترین اعضای بدن است و باید همیشه عملکرد خوبی داشته باشد. در غیر این صورت حیات بیمار با خطر روبرو می‌شود. بنابراین لازم است که در صورت مشاهده هر یک از علائم بالا به پزشک مراجعه کنید.
بیشتر بخوانید:
علت ابتلا به سرطان کبد چیست؟
سرطان کبد زمانی اتفاق می‌افتد که تغییرات و جهش‌هایی در DNA ایجاد شود. DNA ماده‌ای است که دستورالعمل‌هایی را برای هر فرآیند شیمیایی در سلولهای بدن ارائه می‌دهد. جهش DNA باعث تغییر در این دستورالعمل‌ها می‌شود. این تغییرات نتایج مختلفی دارند. یکی از رایج‌ترین این تغییرات رشد خارج از کنترل سلول‌هاست که در نهایت باعث ایجاد تومور می‌شود. تومورها در واقع توده‌ای از سلولهای سرطانی هستند. گاهی اوقات علت سرطان کبد مشخص است؛ مانند عفونت‌های مزمن و هپاتیت. اما گاهی این بیماری در افرادی رخ می‌دهد که هیچ بیماری زمینه‌ای ندارند و مشخص نیست که چه عواملی باعث بروز آن شده‌اند.
عوامل افزایش خطر ابتلا به سرطان کبد کدامند؟
عواملی که خطر ابتلا به سرطان اولیه کبد را افزایش می‌دهند عبارتند از:
جنسیت: مردان بیشتر در معرض ابتلا به این نوع سرطان قرار دارند.
عفونت مزمن با HBV یا HCV: عفونت مزمن با ویروس هپاتیت خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
سیروز: این شرایط پیشرونده و برگشت‌ناپذیر باعث تشکیل بافت اسکار در کبد می‌شود و احتمال ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد.
برخی بیماری‌های ارثی کبدی: این مشکلات شامل هموکروماتوز و بیماری ویلسون هستند.
دیابت: خطر ابتلا به این سرطان در افراد مبتلا به بیماری قند خون بیشتر از کسانی است که دیابت ندارند.
بیماری کبد چرب غیرالکلی: تجمع چربی در کبد خطر ابتلا به سرطان کبد را افزایش می‌دهد.
قرار گرفتن در معرض آفلاتوکسین‌ها: آفلاتوکسین‌ها سمومی هستند که توسط کپک‌ها تولید می‌شوند. محصولات زراعی، مانند غلات و مغزها، ممکن است به آفلاتوکسین آلوده شوند.
مصرف بیش از حد الکل: مصرف الکل باعث تخریب بافت کبد می‌شود و در دراز مدت به سرطان این عضو منتهی خواهد شد.
بیشتر بخوانید:
چگونه می‌توانیم ریسک ابتلا به این نوع سرطان را کاهش دهیم؟
با انجام برخی از اقداماتی که در ادامه بیان می‌کنیم، می‌توانید ریسک سرطان کبد را کاهش دهید.
پیشگیری از سیروز کبدی
سیروز کبد وضعیتی است که در آن بافت زخمی به‌تدریج جایگزین سلولهای سالم کبدی می‌شود و ریسک ابتلا به سرطان را افزایش می‌دهد. سیروز یک بیماری پیشرفته است که طی سال‌ها به آرامی در حال رشد بوده و در صورت عدم درمان و ادامه یافتن عملکرد کبد مختل می‌شود. هنگامی‌که بافت سالم کبد تخریب و با بافت اسکار جایگزین می‌شود می‌تواند جریان خون به کبد متوقف شود. سیروز به علت بسیاری از بیماری‌ها مانند هپاتیت و مصرف مداوم الکل ایجاد می‌شود. در صورت رعایت کردن موارد زیر می‌توان خطر ابتلا به سیروز را کاهش داد.
پرهیز از مصرف الکل
کنترل وزن با تمرینات ورزشی و تغذیه سالم
کاهش استفاده از چربی‌های مضر و نمک
تزریق واکسن هپاتیت B
با دریافت واکسن هپاتیت B می‌توان خطر ابتلا به هپاتیت B را کاهش داد. این واکسن تقریباً برای همه افراد کاربرد دارد. اما برخی از گروه‌ها از جمله نوزادان، بزرگسالان مسن و کسانی که دارای ضعف سیستم ایمنی بدن هستند، باید حتماً این واکسن را تزریق کنند. ایمنی در برابر هپاتیت به معنی ایمنی در برابر سرطان کبد است.
پیشگیری از هپاتیت C
در حال حاضر هیچ واکسنی برای جلوگیری از ابتلا به هپاتیت C وجود ندارد. اما می‌توان با انجام برخی از اقدامات، احتمال ابتلا به آن را کاهش داد. این اقدامات عبارتند از؛
عدم برقراری رابطه جنسی به‌صورت محافظت نشده
اطمینان از عدم ابتلای شریک جنسی به HBV، HCV یا هرگونه عفونت آمیزشی
استفاده از کاندوم
استفاده از سوزن‌های جدید هنگام تزریق داروهای وریدی
خرید آمپول‌ها از داروخانه‌ها و برندهای معتبر
مراجعه به مراکز استانداردی که بهداشت را رعایت می‌کنند برای انجام پیرسینگ یا خالکوبی
روش‌های تشخیص سرطان کبد چیست؟
در برخی موارد افرادی که در معرض خطر این نوع سرطان قرار دارند، اما هنوز علامتی ندارند مورد غربالگری قرار می‌گیرند. برخی از این افراد به بیماری مبتلا هستند. اما سایر بیماران بعد از مشاهده علائم به پزشک مراجعه می‌کنند و متوجه وجود آن می‌شوند. در ادامه به انواع روش‌هایی که پزشک برای تشخیص بیماری از آن استفاده می‌کند، اشاره کرده‌ایم.
بررسی تاریخچه پزشکی و معاینه فیزیکی
پزشک سوالاتی در مورد درمان‌ها و بیماری‌های گذشته و علائمی که بیمار مشاهده کرده است، می‌پرسد. به یاد داشته باشید که این گزارش می‌تواند در تشخیص علائم بیشتر و علت بیماری به پزشک کمک کند. پس اطلاعات جامعی به او ارائه دهید.
پزشک همچنین معاینات فیزیکی انجام می‌دهد تا علائم سرطان کبد را پیدا کند. او بیشتر روی معاینه شکم و سفیدی چشم‌ها تأکید دارد.
تصویربرداری
در این روش از اشعه ایکس، میدان‌های مغناطیسی و امواج صوتی برای تشخیص استفاده می‌شود. تصویربرداری حتی ممکن است بعد از تشخیص قطعی سرطان کبد نیز لازم باشد. اهداف عکس‌برداری عبارتند از؛
پیدا کردن نقاط مشکوک به سرطان
تشخیص میزان گسترش سرطان
راهنمایی درمان‌های خاص سرطان
تشخیص میزان تأثیر درمان
تشخیص علائم بازگشت سرطان پس از درمان
سونوگرافی
این آزمایش جزو اولین مواردی است که بعد از مشکوک شدن به سرطان کبد انجام می‌شود. در این روش از امواج صوتی استفاده می‌شود و بی‌خطر است. از سونوگرافی برای تشخیص تومورهای موجود در کبد استفاده می‌شود. بعد از شناسایی تومورهای سرطانی یا غیر سرطانی بودن آن‌ها آزمایش می‌شود.
سی تی اسکن
این روش به کمک اشعه ایکس انجام می‌شود و برای تشخیص تومورهای کبد کاربرد دارد. با استفاده از این تست، شکل، اندازه و محل تومور و رگ‌های خونی نزدیک به آن نیز مشخص می‌شود. در صورت تشخیص سرطان کبد، احتمال سی تی اسکن ریه نیز برای تشخیص سرطان این عضو انجام خواهد شد.
MRI
این تست نیز با استفاده از میدان‌های مغناطیسی و امواج رادیویی انجام می‌شود و تصاویری از بافت‌های نرم بدن ارائه می‌دهد. MRI در برخی موارد برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن تومورها نیز کاربرد دارد. این تست به شناسایی رگ‌های خونی نزدیک تومور و میزان گسترش سلولهای سرطانی نیز کمک می‌کند.
آنژیوگرافی
این روش با استفاده از اشعه ایکس و تزریق ماده حاجب به داخل رگ استفاده می‌شود. این تست به پزشکان کمک می‌کند که تشخیص دهند رگ تأمین کننده خون بافت سرطانی کبد کدام است. همچنین برای انجام برخی از روش‌های غیر جراحی مانند آمبولیزاسیون کاربرد دارد.
آنژیوگرافی کمی دردناک است؛ چرا که یک کاتتر (لوله باریک منعطف) باید وارد ورید بدن (معمولاً ورید کشاله ران) شود. اسکن آنژیو با استفاده از سی تی اسکن یا MRI انجام می‌شود. به همین دلیل می‌توان به جای ورود کاتتر از اشعه ایکس استفاده کرد. البته همچنان به تزریق ماده حاجب نیاز است.
روش‌های درمان سرطان کبد چیست؟
راه‌های مختلفی برای درمان این نوع سرطان استفاده می‌شود. هر کدام از این روش‌ها جزئیات خاص خود را دارند. به همین دلیل انتخاب درمان مناسب به شرایط بیمار و نظر پزشک وابسته است. مهم‌ترین روش‌هایی که برای درمان این بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند، عبارتند از؛
جراحی کبد: این روش به عنوان بهترین درمان سرطان کبد شناخته می‌شود. با جراحی بافت سرطانی کبد حذف می‌شود. در صورتی که این عضو آسیب دیده باشد، پزشک پیوند کبد نیز انجام خواهد داد. این روش برای سرطان‌های پیشرفته می‌تواند کارساز باشد.
درمان آمبولیزاسیون: در این روش موادی به صورت مستقیم به رگ‌های بیمار تزریق می‌شود تا جریان خون ورودی به بافت سرطانی را قطع کند یا کاهش دهد.
پرتودرمانی: این روش برای از بین بردن سلولهای سرطانی مورد استفاده قرار می‌گیرد و برای بیمارانی که به سیروز یا هپاتیت مبتلا هستند، مناسب نیست. این روش برای افرادی که نمی‌توانند درمان‌های دیگر را انجام دهند یا بیماری به سایر اعضای بدنشان گسترش یافته به کار می‌رود.
درمان سرطان کبد با دارو
شیمی‌درمانی
روند زندگی بیمار بعد از درمان سرطان کبد چگونه خواهد بود؟
بسیاری از بیماران می‌توانند در مبارزه با این بیماری پیروز شوند. درمان این نوع سرطان شادی آفرین و استرس‌زا است. چرا که احتمالاً سرطان هیچ‌وقت به‌طور کامل از بدن آن‌ها بیرون نمی‌رود. بنابراین باید مراقبت‌های ویژه‌ای چون تست‌های منظم و سبک زندگی سالم را انجام دهند. آن‌ها ممکن است نیاز به ادامه پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی داشته باشند. این تنها راه برای کنترل رشد بافت سرطانی در بدن بیماران است. اگرچه این موضوع نگران کننده است، اما بسیاری از افراد بهبود یافته از سرطان کبد توانسته‌اند زندگی عادی خود را از سر بگیرند.
