پنج‌ستاره‌ها آزاد می‏‏‌شوند؟

با راه‌اندازی قطـــارهـــــای مســــــــافـــری پنج‌ستاره در سال 1394 مقرر شد تا نظام قیمت‌گذاری بلیت آنها بر اساس عرضه و تقاضای بازار تعیین شود. در سال 1397 تبصره‌‌‌ای به دستورالعمل رتبه‌بندی قطارهای مسافری افزوده شد که بر مبنای آن اگر قطاری بتواند رتبه پنج‌ستاره بودن را داشته باشد سقف قیمتی که می‌تواند تعیین کند سه برابر قیمت بلیت قطارهای چهار‌ستاره است. این موضوع در سال 1400 نیز در نظام قیمت‌گذاری اعمال شد. در سال 1401 طبق مصوبه ستاد تنظیم بازار قیمت بلیت قطارهای مسافری برای آن سال 25‌درصد افزایش یافت، اما به گفته فعالان اقتصادی در این حوزه، ‌‌‌ نه‌تنها نظام مبتنی بر عرضه و تقاضا تا سقف سه برابری قطارهای چهار ستاره رعایت نشد، بلکه مصوبه ستاد تنظیم بازار نیز برای قطارهای پنج‌ستاره نادیده گرفته شد و مالکان این قطارها نتوانستند افزایش 25 درصدی قیمت را داشته باشند.

در سال 1402 شاهد افزایش 29 درصدی قیمت بلیت قطارهای مسافری بودیم، اما باز هم قطارهای پنج‌ستاره از این موضوع مستثنی شدند و در ادامه با پیگیری‌های صورت گرفته با 10‌درصد افزایش موافقت شد. مالکان این قطارها در این سال‌ها پیگیر روند آزادسازی قیمت این قطارها یا لااقل اجازه افزایش قیمت مشابه سایر قطارها بودند؛‌‌‌ موضوعی که در صدو‌نوزدهمین نشست شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی به نتیجه رسیده و آنها در سال 1403 گرچه همچنان از قیمت‌گذاری آزاد مدنظرشان فاصله دارند، اما می‌توانند دو افزایش قیمت سال‌های 1401 و 1402 را اعمال کرده و تورم سال 1403 را نیز به آن بیفزایند. با این حال پرسش این است که آیا این جهش قیمتی تاثیری در بازار آنها نخواهد داشت یا گردشگران را از انتخاب این گزینه برای سفر به واسطه بالا رفتن یکباره قیمت محروم نمی‌‌‌کند؟

نوروز افزایش قیمت نداریم

رضا رستمی ،رئیس کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی ایران در این باره به «دنیای‌اقتصاد» می‌‌‌گوید: در نشست اخیر شورای گفت‌وگو که با حضور نمایندگان دولت و مجلس برگزار شد آنها بر حق مالکان قطارهای پنج‌ستاره برای قیمت‌گذاری صحه گذاشتند. با این حال به واسطه نزدیک بودن به تعطیلات سال نو و نوسانات قیمتی توافق حاصل شد که تا پایان سال، این قطارها افزایش قیمت را اعمال نکنند.او می‌افزاید: با توجه به افزایش 25درصدی در سال 1401 و 29 درصدی در سال 1402، ما یک افزایش بالای 54 درصدی اولیه در نرخ قطارهای پنج‌ستاره خواهیم داشت که به آنها تورم سال 1403 هم اضافه می‌شود.

در واقع متولی دولتی در راه و شهرسازی و نماینده مجلس قبول کردند در بحث حمایت از سرمایه‌گذاری در قطارهای پنج‌ستاره و رونق این بخش با حضور سرمایه‌گذاری جدید و به تبع آن صنعت توریسم این اقدام صورت گیرد. او در این باره که چرا بلیت قطار به رویایی دور از دسترس برای ایرانی‌ها بدل شده و بسیاری بلیت‌ها را از بازار سیاه و از سایر مجاری غیررسمی خریداری می‌کنند، گفت: باید در این زمینه دستگاه‌های نظارتی حضور جدی‌تری داشته باشند. از نظر ایمنی و جاذبه‌های گردشگری‌‌‌، این شیوه حمل‌ونقل برای گردشگران ایرانی جذابیت زیادی دارد و اگر بازار سیاه ایجاد نشود مردم می‌توانند از این گزینه برای سفرهایشان استفاده کنند.

 مخاطبان قطار پنج‌ستاره، قشر مرفه هستند

سبحان نظری، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های ریلی نیز در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» با اشاره به اینکه بیش  از 54‌ درصد افزایش اولیه در بلیت قطارهای پنج‌ستاره که در سال‌های 1401 و  1402 اعمال نشده به اختلاف مالکان و متولی حمل‌ونقل ریلی برمی‌گشت، می‌گوید: در حالی این قطارها از این موضوع محروم شدند که قطارهای با ستاره‌های پایین‌تر توانستند عدد 25‌درصد و 29‌درصد افزایش قیمت را در این دو سال اعمال کنند. آیا این افزایش قیمت بالا تاثیری در کاهش تمایل به استفاده از این قطارها و محروم شدن برخی مسافران از این گزینه ندارد؟ پاسخ نظری به این پرسش منفی است. او توضیح می‌دهد: مخاطبان این قطارها قشر مرفه جامعه هستند که یا به خاطر ترس از پرواز یا پیدا نکردن بلیت هواپیما نتوانسته‌اند از این گزینه استفاده کنند.

او می‌افزاید: سهم قطارهای پنج ستاره از کل قطارها تنها 5‌درصد است. اگر این رقم را با عدد1.5درصد کل سهم حمل‌ونقل ریلی نسبت به سایر اقسام حمل‌ونقل مقایسه کنیم می‌بینیم که این عدد آن‌قدر کوچک است که افزایش آن تاثیری در کلیت توریسم ایران ندارد.  رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های ریلی ادامه می‌دهد: در 20 سال اخیر کل سفرهای برون‌شهری که با انواع نقلیه خصوصی و عمومی نظیر هواپیما، قطار، اتوبوس، سواری کرایه‌‌‌ای و سواری شخصی انجام شده یک و نیم تا دو میلیارد سفر بوده است و از این میزان بین 20 میلیون در دو دهه اخیر با استفاده از قطار سفر رفته‌‌‌اند. حال اگر 5‌درصد از این 20 میلیون سهم قطارهای پنج‌ستاره باشد آنگاه می‌بینیم که آنها اثر محسوسی در کاهش سفر ندارند.

به گفته نظری، اصلاح نرخی که معوق شده بود به مستنداتی برمی‌گشت که متولی حمل‌ونقل ریلی از مالکان قطارها درخواست کرده بود و در جلسه اخیر شورای گفت‌وگو این مستندات مورد بررسی سایر شرکت‌کنندگان نیز قرار گرفت. او همچنین درباره پشتوانه قانونی آزاد بودن قیمت این قطارها می‌گوید: قطارهای پنج‌ستاره از هفت سال پیش مشغول فعالیت هستند. در ابتدا قرار بود برای آنها قیمت‌گذاری دستوری صورت نگیرد. همین وعده باعث سرمایه‌گذاری هنگفت در این بخش و خرید واگن‌های استاندارد شد. با این حال در چند سال اخیر، دولت خلف وعده کرده و آنها  را از افزایش قیمت حتی بر اساس تورم هم محروم کرد.

او اضافه می‌کند: سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل ریلی یک سرمایه‌گذاری چند ده ساله یعنی 40 تا 50 ساله است و کسی که وارد این حوزه می‌شود می‌خواهد برای دهه‌ها کار انجام دهد. با این حال با خلف وعده دولت به تدریج شاهد خروج قطارها از این بخش به واسطه به‌صرفه نبودن خواهیم بود.

رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی شرکت‌های ریلی ادامه می‌دهد: در سال 1394، ‌‌‌ دستورالعمل تعریف شده استانداردهای سختگیرانه‌ای برای این قطارها به لحاظ فنی و رفاهی اعمال کرد و این قطارها با همین استانداردها وارد خط شدند. با این حال نگه داشتن این استانداردها با قیمت‌های دستوری فعلی امکان‌پذیر نیست. در این شرایط اگر بخشی از قطار خراب شود و نیازمند تعمیر باشد مالک ترجیح می‌دهد به جای تعمیرات پرهزینه قطار را از ریل خارج کند که در نهایت همین موضوع به کاهش ظرفیت‌های حمل‌ونقل ریلی می‌انجامد.