بررسی سایت‌های فروش اینترنتی بلیت اتوبوس نشان می‌دهد که در برخی مسیرهای پر رفت‌وآمد مثل مشهد یا رشت تقریبا هیچ بلیتی برای دو هفته آینده وجود ندارد و رئیس اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری هم می‌گوید که این وضعیت با توجه به کمبود اتوبوس در کشور قابل پیش‌بینی بوده و گزارش‌ها حاکی از این است که بخشی از این اتوبوس‌ها از شبکه خارج و جذب سفرهای درون شهری شدند. در این شرایط مسئولان نیز از افزایش 25 درصدی قیمت بلیت در آینده نزدیک می گویند.
به گزارش اکونگار، در سال جاری شهروندان برای استفاده از حمل و نقل عمومی، شامل هواپیما، قطار و اتوبوس، در سفرهای بین شهری همواره دچار مشکل بودند. هرچند کمبود بلیت هواپیما به دلیل مسائل مربط به تحریم‌ها و در نتیجه کمبود هواپیما بیشتر در صدر اخبار بوده، اما حمل و نقل زمینی نیز وضعیت بهتری ندارد.
در نتیجه چنین شرایطی ماه‌ها است که به ویژه در مسیرهای پر رفت و آمد شاهد ایجاد بازار سیاه بلیت هستیم و این نگرانی وجود دارد که با توجه به افزایش تقاضا در آستانه نوروز، این نابسامان در بازار بلیت حمل و نقل عمومی بین شهری تشدید شود. بررسی برخی سایت‌های فروش اینترنتی بلیت اتوبوس هم نشان می‌دهد که در برخی از مسیرهای پر رفت و آود تقریبا هیچ بلیت اتوبوسی پیدا نمی‌شود. با این حال گزارش‌های غیررسمی حاکی از فروش بلیت اتوبوس با دو برابر قیمت در بازار سیاه است.
این موضوع از آن جایی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بر اساس گزارش مرکز آمارحدود 46 درصد از خانوار‌های شهری و 63 درصد از خانوار‌های روستایی ایران فاقد اتو‌مبیل شخصی هستند و این قشر هم عموما مجبور به استفاده از اتوبوس بین شهری هستند که به نسبت سایر وسایل حمل و نقل هزینه کمتری دارد.
یکی از مهم‌ترین دلایل وضعیت نابسامان بلیت اتوبوس، کمبود این وسیله نقلیه است. ناوگان اتوبوسی ایران طی دو سال گذشته، تقریبا نصف شده است؛ به طوری که دو سال پیش تعداد اتوبوس‌ها حدود 15 هزار و 500 دستگاه بوده اما اکنون به7500 دستگاه رسیده است. گزارش‌ها حاکی از این است که بخشی از این اتوبوس‌ها از شبکه خارج و جذب سفرهای درون شهری یا کارخانه‌ها شدند.
روند کند واردات اتوبوس
از طرف دیگر در قانون 1402، واردات اتوبوس تا سقف 5000 دستگاه دیده شده بود، اما آنطور که اخیرا امانی، رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای، اعلام کرده بود، از این تعداد فقط 50 اتوبوس وارد گمرکات کشور شده است. این آمار نشان می‌دهد وضعیت واردات اتوبوس بسیار کند پیش می‌رود.
افزایش سن ناوگان حمل و نقل جاده‌ای به بیش از 30سال
در حال حاضر سن ناوگان حمل ونقل عمومی مسافری جاده‌ای بسیار بالا و به بیش از 30 سال رسیده است و کارشناسان معتقدند اگر در حوزه نوسازی اقدامی صورت نگیرد این بخش با مشکلات زیادی روبرو می‌شود. موضوعی که هزینه بالای تعمیر و نگهداری اتوبوس‌ها هم به آن دامن زده و ایمنی سفرها را نیز تحت تأثیر قرار داده است. در این میان آماری که در ماه‌های گذشته از سوی وزارت صمت منتشر شده نیز نشان می‌دهد که 57 درصد کل اتوبوسهای برون شهری در کشور فرسوده هستند.
چرا اتوبوس‌ها در بخش‌های دیگر کار می‌کنند؟
در روزهای اخیر هم رئیس سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌ای گفته که از ابتدای کرونا تا به امروز ٧٠٠٠ دستگاه اتوبوس زمین‌گیر و از ناوگان اتوبوسی کشور کم شده و به این ترتیب تنها وسیله نقلیه‌ای که مردم دسترسی راحتی به آن داشتند و هروقت اراده می‌کردند بلیت می‌خریدند، به دلیل فرسودگی نمی‌توانند در مسیرهای دور سرویس‌دهی داشته باشند. از سوی دیگر هم قیمت‌گذاری دستوری باعث شده بخشی از اتوبوس‌ها از سرویس خارج شوند و در بخش‌های دیگری فعالیت کنند.
وعده واردات هزار دستگاه اتوبوس برای سال آینده
البته او تاکید کرده که قرار است در سال آینده 1000 دستگاه اتوبوس از 9000 اتوبوس فرسوده نوسازی شود. همچنین این سازمان برنامه واردات ٨٠٠ دستگاه اتوبوس و خرید ٢٠٠ دستگاه اتوبوس از داخل را در دستور کار قرار داده، با این حال پس از گذشت شش ماه از آغاز این بارنامه‌ریزی هنوز یک ثبت سفارش هم انجام نشده است.
احمدرضا عامری، رئیس هیات مدیره اتحادیه شرکت‌های تعاونی مسافربری، در گفت‌وگو با «اکونگار» درباره دلایل کمبود بلیت اتوبوس، تشدید نابسامانی بازار بلیت در آستانه نوروز و راه حل بهبود شرایط اتوبوسهای بین شهری توضیحاتی ارائه کرده است.
علت بازار سیاه بلیت اتوبوس
تا چند سال قبل وضعیت ایران در حوزه اتوبوسهای بین شهری مساعد بود، اما چرا حالا بازار سیاه بلیت به این حوزه هم رسیده است؟
ریشه این مشکلات کنترل نرخ بلیت‌ها است؛ چراکه قیمت بلیت متناسب با نرخ تورم تغییر نکرده و قیمت‌های فعلی با قیمت واقعی تفاوت زیادی دارد. این در حالی است که قیمت محصولات و قطعات مورد نیاز این صنف افزایش چشمگیر داشته است؛ برای مثال قیمت لاستیک به 80 میلیون تومان هم رسیده است.
در این شرایط تولید نشدن اتوبوس، گرانی اتوبوس، نرخ پایین بلیت و غیره باعث شده اتوبوس‌ها با شرایط مطلوب‌تر جذب سایر بخش‌ها شوند. برای مثال بخشی از ماشین‌ها از شبکه خارج و جذب سفرهای درون شهری یا کارخانه‌ها شدند و بنابراین شاهد کمبود اتوبوس در مسیرهای بین شهری هستیم که یکی از مهم‌ترین دلایل کمبود بلیت همین موضوع است. در نتیجه این شرایط در حال حاضر 7500 اتوبوس بین شهری در کشور فعال است.
همچنین با توجه به فرارسیدن نوروز و افزایش تقاضا، وضعیت بازار بلیت بدتر شده است. در اصل در شرایطی که با کمبود اتوبوس مواجه هستیم این شرایط طبیعی است.
بلیت 25 درصد گران می‌شود
آیا احتمال افزایش قیمت بلیت در آستانه تعطیلات نوروز وجود دارد؟
اخیرا گزارش‌های منتشر شده که نشان می‌دهد ممکن است نرخ بلیت اتوبوس 25 درصد افزایش یابد.
معمولا در ایام سفرهای نوروزی، در مسیر برگشت مسافری نیست و اتوبوس خالی است. این شرایط همیشه در طول تاریخ حمل و نقل وجود داشته، اما برای جبران این شرایط، هزینه یاد شده به بلیط سفرهای نوروزی اضافه می‌شد که امیدواریم به زودی این تصمیم گرفته شود. چراکه اگر راننده‌ها بتوانند هزینه‌های خود را جبران کنند، برای آن‌ها انگیزه ایجاد می‌شود.
باید به این نکته هم توجه شود که قیمت اتوبوس نو در حال حاضر حدود 27 میلیارد تومان است. این در حالی است که 10 سال پیش با این پول می‌توانستیم حمل و نقل یک کشور را راه بیندازیم.
نرخ مصوب بلیت اتوبوس در حال حاضر چقدر است؟
بر اساس بررسی کارشناسان اقتصادی و متولیان دولتی نرخ واقعی بلیت اتوبوس به ازای هر نفر-کیلومتر در اتوبوسهای VIP 1850 تومان و برای ماشین‌های ویژه 1600 تومان برآورد شده، اما نرخ مصوب بین 300 تا 400 تومان است. یعنی حدود 1400 تومان از نرخ واقعی حمل و نقل عقب هستیم.
البته شهروندان قدرت خرید بلیت با نرخ واقعی را ندارند و باید شرایطی فراهم باشد که افراد بتوانند از اتوبوس استفاده کنند. البته با وجود این اختلاف قیمت، دولت سوبسیدی به اعضای این صنف پرداخت نمی‌کند.
در چنین شرایطی، چه پیشنهاداتی برای اصلاح وضعیت موجود دارید؟
با توجه به کاهش قدرت خرید مردم، امکان واقعی شدن قیمت‌ها وجود ندارد، بنابراین دولت باید از این بخش حمایت کند. برای مثال دولت می‌توان قطعات و لوازم یدکی را ارزان‌تر در اختیار این صنف قرار دهد یا برای آن‌ها معافیت گمرکی در نظر بگیرد.
در اصل تاکید ما روی واقعی شدن قیمت بلیت اتوبوس نیست. چراکه باید شرایط مصرف کننده و مشکلات معیشتی را هم در نظر بگیریم. به نظر می‌رسد بهترین راه در نظر گرفتن معافیت گمرکی برای واردات اوتوبوس و قطعات است.