یک استاد برجسته فقه و اصول در حوزه علمیه اصفهان با اشاره به جایگاه عید «نوروز» گفت: این عید متعلق به ایرانی‌ها بوده و عید اسلام و مسلمانان نیست، اما آیا اسلام گفته که ایرانی‌ها! عیدتان را کنار بگذارید؟ نه، نگفته و نهی نکرده است. بنابراین مسلمانِ ایرانی می‌تواند مسلمان باشد و عید نوروزش را داشته باشد. چون وقتی برای امیرالمومنین(ع) شیرینی نوروز را آوردند، ایشان نگفتند این شیرینی حرام است، ما نمی‌خوریم، کنار بگذارید، نوروز دیگر چیست؟! بلکه حضرت فرمودند که هر روز را نوروز کن، یعنی نوروز عیبی ندارد.
مشروح گفت‌وگوی خبرنگار جماران با آیت الله نجفی اصفهانی در پس می آید:
با آرزوی قبولی طاعات و عبادات و عرض تبریک به مناسبت عید نوروز، در ابتدا بفرمایید آیا در آیات قرآن کلمه «عید» آمده است؟
طاعات و عبادات شما هم قبول باشد و من هم متقابلا عید نوروز را خدمت شما تبریک عرض می‌کنم.
در سوره مائده آیه 114 خداوند می‌فرماید: «قالَ عیسَى ابْنُ مَرْیَمَ اللَّهُمَّ رَبَّنا أَنْزِلْ عَلَیْنا مائِدَةً مِنَ السَّماءِ تَکُونُ لَنا عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا وَ آیَةً مِنْکَ وَ ارْزُقْنا وَ أَنْتَ خَیْرُ الرَّازِقین». این آیه تنها آیه‌ای در قرآن کریم است که کلمه عید در آن به کار رفته است و درباره داستان نزول مائده و سفره آسمانی بر حواریون حضرت عیسی است. حواریون در مرحله‌ای از حضرت عیسی درخواست کردند که خدا بر آن‌ها سفره آسمانی نازل کند و گفتند که اگر این سفره برای ما نازل شود آن روز برای ما عید است: «عیداً لِأَوَّلِنا وَ آخِرِنا» برای ما روز نزول سفره آسمانی، همیشه عید خواهد بود. بنابراین تنها آیه‌ای که در قرآن کریم کلمه عید به کار رفته است همین آیه‌ای است که اشاره کردم.
آیا عید در اسلام ضبط و ثبت خاصی دارد و روزهای خاصی فقط عید باشد؟
درباره عید مسلمین آنچه که داریم عید فطر و عید اضحی یعنی قربان است. همچنین در روایات آمده است که تمام جمعه‌ها عید حساب می‌شوند و از همه این‌ها بزرگ‌تر، «عید غدیر خم» عیدالله الاکبر یعنی عید آل محمد علیهم السلام است. لذا عید فطر، عید قربان، عید غدیر و جمعه‌ها، چهار عید ما در اسلام هستند. آیا غیر از این چهار عید، روزهای دیگر می‌توانند عید باشند؟ پاسخ این است که امیرالمومنین(ع) در حکمت 428 نهج‌البلاغه فرمودند: «کل یوم لا یعص الله فیه فهو عید» هر روزی که شما در آن گناه و معصیت خدا را نکنید، عید است.
پس لازم نیست عید یک روز خاصی باشد، هر روز گناه نکردی آن روز را جشن بگیر و آن روز می‌تواند برای شما عید باشد. پس عید در اسلام ضابطه بسته‌ای ندارد که فقط چند روز خاص باشد؛ غدیر را هم اهل سنت به عنوان عید قبول ندارند، غدیر عید ما شیعه‌ها است و ما آن روز را عید می‌گیریم.
لذا در قرآن از آیه‌ای که خواندم استفاده می‌شود که عید حصر ندارد و از کلام امیرالمومنین(ع) استفاده نمی‌شود که عید منحصر به این چهار روز است. بنابراین می‌توانیم به نوروز هم عید بگوییم و هیچ مشکلی ندارد، به شرطی که طبق فرمایش امیرالمومنین(ع) در آن روز گناه و معصیت نکنیم.
اگر درباره عید نوروز در کتاب‌های حدیثی ما روایاتی وجود دارد، به آن‌ها اشاره بفرمایید.
بله، شیخ صدوق نقل می‌کند که «أُتِیَ عَلِیٌّ بِهَدِیَّةِ النَّیْرُوزِ» یک عجم ایرانی در زمان خلافت امیرالمومنین(ع) در عید نوروز، حلوا و شیرینی پخت و به عنوان هدیه خدمت ایشان آورد. «فَقَالَ مَا هَذَا». حضرت پرسیدند: این چیست؟ «قَالُوا یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ الْیَوْمُ النَّیْرُوزُ». عجم‌ها و ایرانی‌هایی که اطراف امیرالمومنین(ع) بودند گفتند: آقا این شیرینی عید نوروز است و چون عید نوروز است ما برای شما این حلوا و شیرینی را آورده‌ایم. «فَقَالَ اصْنَعُوا لَنَا کُلَّ یَوْمٍ نَیْرُوزاً» حضرت فرمود: هر روز را برای ما نوروز قرار دهید و هر روز هم برای ما شیرینی بیاورید. همین که ما در زبان فارسی می‌گوییم: «هر روزتان نوروز باد». امیرالمومنین(ع) در این روایت عید نوروز را نفی نکردند.
شبکه‌های وهابی ادعا می‌کنند که عید نوروز، عید مجوس است و در اسلام چنین چیزی نیست. بله، عید نوروز عید ایرانیان است و در آن شکی نیست، ربطی به اسلام ندارد، عید اسلامی نیست، بلکه عید ایرانیان است. امروزه هم در تمام دنیا، بخش‌هایی که عید نوروز را جشن می‌گیرند، ایرانی‌های باستان هستند.
ایران قدیم و باستان شامل افغانستان، قسمت‌هایی از پاکستان، قسمت‌هایی از روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های شمال ایران که امروزه استقلال یافته‌اند، عراق، قسمت‌های از ترکیه و و شیخ نشین‌های خلیج فارس مثل بحرین را شامل می‌شود و ایران مملکت بسیار بزرگ و وسیع بود که تا بخش‌هایی از اروپا را شامل می‌شد. امروزه که تقریبا 9 یا 10 کشور نوروز را جشن می‌گیرند به خاطر این است که این‌ها همان ایران بزرگ سابق هستند.
این عید متعلق به ایرانی‌ها بوده و عید اسلام و مسلمانان نیست، اما آیا اسلام گفته که ایرانی‌ها! عیدتان را کنار بگذارید؟ نه، نگفته و نهی نکرده است. بنابراین، مسلمانِ ایرانی می‌تواند مسلمان باشد و عید نوروزش را داشته باشد. چون وقتی برای امیرالمومنین(ع) شیرینی نوروز را آوردند، ایشان نگفتند این شیرینی حرام است، ما نمی‌خوریم، کنار بگذارید، نوروز دیگر چیست؟! بلکه حضرت فرمودند که هر روز را نوروز کن، یعنی نوروز عیبی ندارد.
روایت دیگری را شیخ صدوق در کتاب من لایحضره الفقیه، جلد سه، صفحه 300 آورده است که امیرالمومنین(ع) فرمودند: «نیروزنا کل یوم». نوروز ما هر روز است، هر روز می‌تواند نوروز باشد و عید برای شما حساب شود. پس امیرالمومنین(ع) به عنوان وصی پیامبر خاتم (ص) از نوروز نهی نکردند بلکه شیخ طوسی در مصباح المتهجد صفحه 790 از امام صادق(ع) نقل می‌کند که ایشان فرمودند: «روز نوروز غسل کن، لباس‌های تمیزت را بپوش، بوی خوش استعمال کن، عطر بزن و روزه هم بگیر.» پس حتی روزه روز نوروز هم وارد شده است.
امام صادق(ع) نگفتند که نوروز نباشد، بلکه گفتند لباس تمیز بپوش، غسل کن و روزه هم بگیر. بنابراین نوروز ما با شریعت مقدسه اسلام هیچ‌گونه تنافی ندارد و مادامی که منجر به معصیت خدا نشود هیچ اشکالی ندارد. امروزه نوروز به عنوان یک عید ملی برگزار می‌شود و هیچ مانعی در آن نیست.
جناب ابن فهد حلی در کتاب المهذب البارع نقل می‌کند که امام صادق(ع) نوروز را مدح کرده است. امام صادق(ع) می‌فرمایند: «روز نوروز روزی است که پیامبر(ص)، امیرالمومنین(ع) را در غدیر خم به امامت منصوب کرد.» غدیر خم هجدهم ماه ذی‌الحجه است و هیچ اشکالی ندارد که آن روز با نوروز تطابق داشته باشد. چون ماه‌های قمری گردش دارد و ممکن است روز عید غدیر خم یعنی هجدهم ذی‌الحجه سال دهم هجری که پیامبر(ص)، امیرالمومنین را به امامت منصوب کردند، نوروز هم باشد.
همچنین امام صادق می‌فرمایند: «نوروز روزی بوده است که همه مردم به ولایت علی(ع) اقرار کرده‌اند. نوروز روزی بوده است که رسول خدا(ص)، امیرالمومنین(ع) را به وادی و دره جن‌ها فرستادند و علی(ع) از جنّ‌ها، عهدنامه‌ها و پیمان‌نامه‌ها گرفت. نوروز روزی بوده است که امیرالمومنین(ع) جدّ ما بر خوارج نهروان پیروز شد. نوروز روزی خواهد بود که امام زمان مهدی موعود(عج) ظهور و قیام می‌کنند.»
بنابراین، اگر در نوروز این اتفاقات افتاده و ظهور امام زمان(عج) هم در نوروز خواهد بود، این روز بسیار اهمیت دارد. امام در ادامه می‌فرمایند: «وَ مَا مِنْ یَوْمِ نَوْرُوزٍ إِلَّا نَحْنُ نَتَوَقَّعُ فِیهِ الْفَرَج» هیچ نوروزی نیست، مگر اینکه ما در آن منتظر ظهور امام زمان(عج) هستیم. «لِأَنَّهُ مِنْ أَیَّامِنَا» چون نوروز از روزهای به یاد ماندنی ما اهل‌بیت(ع) است. «حَفِظَتْهُ الْفُرْسُ وَ ضَیَّعْتُمُوه» نوروز را عجم‌ها و فارس‌ها حفظ کردند اما شما عرب‌ها آن را ضایع کردید.
بنابراین، اینکه شبکه‌های وهابی می‌گویند عید نوروز، عید مجوس‌ها و ایرانی‌های آتش‌پرست است، چنین چیزی درست نیست. نوروز عید ملی است، هیچ تنافی با اسلام ندارد بلکه تایید آن از سوی وصی رسول خدا امیرالمومنین و امام صادق علیهم‌السلام به ما رسیده است.
آیا در کتب روایی شیعه، روایتی خلاف آن روایاتی که فرمودید، وجود دارد؟
بل، روایت مرفوعه‌ای در «مناقب» ابن شهرآشوب نقل شده که درباره داستان منصور دوانیقی خلیفه عباسی است. منصور دوانیقی روز عید نوروز را دستور جلوس داد، مردم می‌آمدند و کنار وی به عنوان تبریک و تهنیت می‌نشستند و منصور به حاضران هدایایی می‌داد. وی همچنین در این روز به قول نظامی‌ها، از ارتش و سپاه خود سان دید.
منصور دوانیقی به خاطر اینکه قدرت خود را به رخ موسی بن جعفر(ع) بکشد، ایشان را هم در این جلسه حاضر کرد. از حضرت موسی بن جعفر(ع) پرسیدند که امروز چرا این کارها می‌کنی؟ نشسته‌ای، عید گرفتی و عیدی می‌گیری، این حرکات برای چیست؟ حضرت موسی بن جعفر (ع) گفتند: «این روز هیچ ربطی به اسلام ندارد! این سنت فارس‌ها بوده است و اسلام آن را محو کرده است.»
ما این تک روایت را از موسی بن جعفر(ع) داریم و از طرف دیگر آن دسته روایات را داریم. علامه مجلسی که متخصص در حدیث و روایت است درباره جمع بین این دو می‌فرماید: «روایت حضرت موسی بن جعفر(ع) با روایات امام صادق(ع) درباره نوروز مخالف است اما سند روایاتی که دالّ بر اعتبار نوروز است قوی‌تر، و نزد اصحاب ما مشهورتر است. لذا روایت حضرت موسی بن جعفر(ع) باید بر تقیه حمل شود.»
امام موسی بن جعفر(ع) در مقابل منصور خلیفه وقت عباسی قرار گرفته است. منصور قدرت دارد و سفاک و خونریز است. وی جلوس کرده و از ارتش خود سان می‌بیند و موسی بن جعفر(ع) را کنار دستش نشانده و می‌خواهد عظمت و بزرگی خودش را به رخ ایشان بکشد اما موسی بن جعفر(ع) می‌فرماید: اینکه تو می‌گویی از اساس ریشه ندارد. از اساس ریشه ندارد، به معنای این نیست که نوروز از اساس ریشه ندارد، بلکه منصور دوانیقی خلیفه عباسی از اساس ریشه ندارد. ایشان نمی‌توانست بگوید که تو از اساس ریشه نداری، منصور خلیفه بود و همان لحظه دستور می‌داد تا موسی بن جعفر(ع) را بکشند. منظور حضرت این است که اساساً تو چه کسی هستی که مردم در روز عید به دیدن تو بیایند؟!
تو می‌گویی من خلیفه پیغمبرم؟! توِ جلاد، خونریز، سفاک و ستمگر، چگونه خلیفه پیغمبر شدی؟ لذا این فرمایش حضرت موسی بن جعفر(ع) نفی منصور دوانیقی خلیفه وقت عباسی و خلافت بنی‌العباس است و ارتباطی به نفی نوروز ندارد.
بنابراین، همان‌گونه که علامه مجلسی می‌گوید صدور این روایت از موسی بن جعفر(ع) از باب تقیه است و با روایات اعتبار نوروز معارضه نمی‌کند، همچنین اسلام و مذهب اهل‌بیت(ع) یعنی تشیع و اسلام ناب محمدی تنافی با نوروز ما ایرانیان ندارد.
سیره علما و بزرگان درباره عید نوروز چگونه بوده است؟
مراجع قدیم نجف به نوروز اهمیت می‌دادند. مرحوم دکتر محمد بحرالعلوم که مدتی بزرگ خاندان بحرالعلوم بود، می‌گفت من یادم است که در عید نوروز مراجع نجف می‌نشستند، عید دیدن داشتند و به حاضران شیرینی می‌دادند. در نجف 50 سال پیش که شیرینی حسابی پیدا نمی‌شد، حالا هم پیدا نمی‌شود. وی می‌گفت: من یادم است، شیرینی که مراجع می‌دادند، راحت الحلقوم‌ها بود. همچنین هر کدام از مراجع یک قران یا سکه دوزاری به عنوان عیدی به افراد می‌دادند.
جد ما مرحوم آیت‌الله آقای شیخ محمدرضا، مولود نجف بود و سی و چند سال در این شهر زندگی کرد. ایشان هم روزهای نوروز در خانه پشت مسجد می‌نشست و مردم اصفهان برای دیدنش می‌آمدند. عیدی ایشان یک قران بود و هر کس که به دیدن وی می‌آمد این مقدار را به او می‌داد. پسر ایشان (عموی من) می‌گفت: تاجران که می‌آمدند نارنج می‌آوردند و ما نارنج‌ها را داخل حوض در وسط حیاط می‌انداختیم. تاجران نفری یک قران عیدی می‌گرفتند و می‌رفتند.
اگر در پایان نکته خاصی دارید به عنوان حسن ختام بفرمایید.
عید نوروز با اسلام، شریعت و مذهب اهل‌بیت(ع) تنافی ندارد بلکه به تایید آنان رسیده است. البته باید مراقب اعمال، رفتار و کردارمان باشیم که در هیچ روزی خدای نکرده آلوده به گناه و معصیت نشویم: «کل یوم لایعصی الله فهو عید» هر روزی که معصیت خدا نشود آن روز عید است. پس اگر عده‌ای به عنوان نوروز رقاصی کنند یا اختلاط زن و مرد باشد و بزنند و بخوانند و برقصند، کاری به اسلام ندارند، البته کاری به نوروز هم ندارند.
امام صادق(ع) فرمودند در نوروز غسل کنید و روزه بگیرید. اگر عبادت خدا را در نوروز کنیم و معصیت خدا را نکنیم عید هیچ مشکلی ندارد و اگر خدای نکرده نوروز خود را به گناه آلوده کردیم، گناه هر روز که باشد گناه است و عید را از بین می‌برد.
