علی عبدالمحمدی : اوج‌گیری دوباره تنش‌ها در خاورمیانه و حمله اسرائیل به کنسولگری ایران در سوریه، مجددا تنور تقاضا را در بازارهای دارایی‌گرم کرده است و دلار در روز گذشته برای نخستین‌بار وارد کانال 63هزار‌تومان شد.
سقف‌شکنی‌های پیاپی در بازار ارز، موجبات رشد قیمت‌ها در بازار طلا و سکه را نیز فراهم کرده است و روز گذشته سکه رفاه در بورس‌کالا در قیمت‌های بیش از 41میلیون تومان، میان خریداران و فروشندگان دست به‌دست شد. برخلاف بازارهای دارایی مذکور، بورس تهران به ریسک سیستماتیک حادث‌شده در خاورمیانه، واکنش منفی نشان‌داد و در پی این اتفاق، هر سه نماگر اصلی بازار سهام با کاهش ارتفاع همراه شدند و 529میلیارد‌تومان نقدینگی حقیقی نیز از گردونه معاملات سهام خارج شد. ارزش معاملات خرد بازار سهام نیز رقم 4هزار و 293میلیارد تومان را ثبت کرد.
بورس و ریسک‌های سیستماتیک
افزایش ریسک‌های سیستماتیک در مقاطعی به مهم‌ترین عامل پیش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌روی معاملات سهام به‌خصوص در بازه زمانی کوتاهمدت بدل می‌شود. گاهی اوقات، سایه سنگین ریسک سیاسی، مهم‌ترین عاملی است که جریان معاملات بازار سهام را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهد. بازار سهام، یکی از حساس‌‌‌‌‌‌‌‌‌ترین بازارها نسبت به ریسک‌های مختلف موجود در اقتصاد کشور است و نمود منفی و مثبت اخبار گوناگون، به‌سرعت در نماگرهای تالار شیشه‌ای نمایان می‌شود. بازار سهام در روز گذشته به‌طور کامل تحت‌تاثیر تنش حادث‌شده در خاورمیانه قرارگرفت و نماگرهای سهامی با کاهش ارتفاع همراه شدند. هرچند که با آغاز معاملات دلار در بازار آزاد و مشاهده رشد قیمت اسکناس آمریکایی از شدت عرضه‌ها در تالار شیشه‌ای کاسته شد، اما بازار نتوانست به مدار مثبت بازگردد. بورس تهران در سنوات قبل، به کرات با چنین ریسک‌هایی دست‌وپنجه نرم کرده است و هربار ثابت شده که واکنش بورس به موارد مذکور به‌صورت کوتاهمدت بوده و بازار سهام، پس از فروکشکردن التهابات به روند قبلی خود بازگشته است. ششم خرداد ماه پارسال و پس از درگیری‌های مرزی رخ‌داده میان ایران و نیروهای طالبان در مرزهای شرقی کشور نیز بازار سهام سرخ‌پوش شد و در روز پس از این واقعه، هر سه نماگر اصلی بازار سهام، کار خود را در محدوده سرخ تابولی معاملاتی به اتمام رساندند، اما پس از مدت زمانی کوتاه که دامنه درگیری‌ها گسترده‌‌تر نشد، بازار به روند قبلی خود بازگشت.
ریسک سیاسی و لزوم تنوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی
ریسک کاهش ارزش سرمایه‌گذاری به دلیل تغییرات سیاست و نظام‌های سیاستگذاری یک کشور، در ادبیات مالی به ریسک سیاسی مشهور است. این ریسک به انتظارات سرمایه‌گذاران نسبت به آینده سیاسی یک کشور بستگی دارد و کشورهایی که از ثبات سیاسی و اقتصادی بالایی برخوردارند، ریسک سیاسی در آنها پایین است. مواردی همچون بروز یک جنگ ناگهانی یا پایان‌یافتن آن، انتخاب رئیس‌جمهور جدید یا فوت ناگهانی رئیس‌جمهور و امثالهم از جمله مواردی است که بازده سرمایه‌گذاری‌ها را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. بهترین راه برای محفوظ‌ماندن از ریسک سیاسی آن است که سرمایه‌گذاری‌ها بلندمدت باشد یا در کشورهای مختلفی سرمایه‌گذاری انجام گیرد. سبد سرمایه‌گذاری یا پورتفوی، ترکیب مناسبی از دارایی‌های مالی یا سایر دارایی‌ها است که یک سرمایه‌گذار آنها را به نیت سرمایه‌گذاری خریداری می‌کند. هدف از تشکیل سبد، تقسیم‌‌‌‌‌‌‌‌‌کردن ریسک سرمایه‌گذاری بین چند دارایی است. به این‌‌ترتیب سود حاصل از یک دارایی می‌تواند در مواقعی که یکی از کلاس‌های دارایی موجود در پورتفوی سرمایه‌گذار (مانند سهام) در اثر ریسک‌های مختلف وارده با زیان و کاهش ارزش مواجه می‌شود، پورتفوی سرمایه‌گذاری را با یک حاشیه امن همراه کند؛ مثلا پورتفوی سرمایه‌گذار متشکل از دو کلاس دارایی سهام و طلا باشد. در مواقعی که سایه یک ریسک سیاسی، موجب کاهش قیمت‌ها در بازار سهام شود، دارایی دیگر موجود در پورتفو یعنی طلا می‌تواند یک حاشیه امن برای پورتفو باشد و به وضعیت کلی پورتفو ثبات ببخشد، چون طلا یک دارایی امن است و در مواقعی که سایه ریسک‌های سیاسی و اقتصادی بر آینده اقتصاد جهانی و کشورها سایه می‌‌‌‌‌‌‌‌‌افکند، این دارایی با استقبال مواجه می‌شود، پس نتیجه اینکه تشکیل پورتفویی از کلاس‌های دارایی و رعایت اصل تنوع‌‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی می‌تواند ریسک‌های سرمایه‌گذاری را کاهش دهد و تاثیر اصابت این ریسک را به حداقل کاهش دهد.
سابقه واکنش بورس به ریسک‌های سیاسی
در هفدهم خرداد 1396 نیز به‌واسطه حمله داعش به مجلس شورای‌اسلامی، فضای کشور ملتهب شد. این حمله نخستین حمله بزرگ درکشور از زمان بمب‌گذاری سال1389 در زاهدان محسوب می‌شد. واکنش بورس تهران به این ریسک، بسیار کوتاهمدت بود و فقط در همان روز 17 خرداد شاهد افت نماگرهای بازار سهام بودیم و بازار سهام در روزهای بعد از آن به روند نوسانی خود در آن مقطع ادامه داد، پس مشاهده می‌شود که بورس تهران به بروز این ریسک واکنش کوتاه‌‌‌‌‌‌‌‌‌مدتی داشته‌است.
مهم‌ترین ریسک سیاسی تاریخ بورس
بعد از ترور سردار سلیمانی در عراق در دی 98، پیش‌بینی می‌شد که انعکاس عمیق این خبر در معاملات هفته بعدی پس از وقوع این ماجرا نمایان شود. همین سناریو نیز رنگ واقعی به خود گرفت و در اولین روز معاملاتی پس از ظهور این ریسک سیاسی (14 دی 98)، شاخص‌کل بورس تهران افت 4.36درصدی را ثبت کرد. نماگر هم‌وزن نیز در این روز افت 3.95درصدی را ثبت کرد.
ریسک جنگ روسیه و اوکراین
در اوایل اسفند1400 نیز به‌واسطه افزایش تنش‌ها در شرق‌اروپا و حمله روسیه به اوکراین، در بورس تهران عده‌ای از سرمایه‌گذاران ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌گریز دست‌به‌ماشه را وادار به‌فروش سهام کرد. گرچه این جنگ ارتباط مستقیمی به ایران نداشت، اما در آن مقطع، خوش‌بینی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها به احیای برجام در بالاترین سطح خود قرار داشت و آغاز جنگ از سوی روسیه از سوی معامله‌گران بورس تهران، به‌عنوان مانعی برای به نتیجه نرسیدن مذاکرات یا آسیب به روند مذاکرات ایران با طرفین غربی تفسیر شد و برای چند روز بر صحنه معاملات بازار سهام سایه افکند، اما بازار سهام فقط دو روز به این ریسک اهمیت داد و بعد شاهد شروع یک روند صعودی کوتاهمدت در بورس تهران بودیم.
دلیل شکل‌گیری روند صعودی در آن مقطع در بورس نیز افزایش قیمت برخی از کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها مانند نفت و اوره به‌واسطه جنگ روسیه و اوکراین بود که سبب شد سهام کامودیتی‌‌‌‌‌‌‌‌‌محور بورس تهران (همچون سهم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های پتروشیمی و پالایشی) با استقبال مواجه شود، به‌گونه‌ای‌که شاخص‌کل بورس تهران که در زمان آغاز جنگ روسیه و اوکراین در کانال یک‌میلیون و 200هزار‌واحدی قرار داشت، در بازه زمانی دو ماهه با رشد 25درصدی به کانال یک‌میلیون و 500هزار‌واحدی رسید.
جمع‌بندی بررسی سابقه تاریخی
همان‌طور که مشاهده می‌شود در یک دهه‌اخیر در اغلب موارد بورس تهران به اتفاقات و ریسک‌های سیاسی در تعیین جهت خود وزن قابل‌توجهی داده‌است، اما این واکنش‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها کوتاهمدت بوده‌اند و بازار بعد از فروکشکردن التهابات و هیجان معامله‌گران، رنگ و بوی منطقی‌‌‌‌‌‌‌‌‌تری به خود گرفته و به مسیر خود ادامه داده‌است.
بعد از ماجرای حمله داعش به مجلس، بازار سهام به رفتار نوسانی خود در آن مقطع ادامه داد. بعد از شهادت سردار سلیمانی نیز بازار بعد از بازگشت به مدار منطقی، در بازه زمانی کوتاهمدت سطوح ازدست رفته را پس گرفت و بعد از آن صعود بزرگ سال99 را در ادامه مسیر معاملاتی خود تجربه کرد. در تنش‌های واقع‌‌‌‌‌‌‌‌‌شده در شرق‌اروپا نیز بازار بعد از فروکشکردن هیجانات به واسطه فرصت‌هایی که در برخی صنایع در اثر این جنگ ظهور پیدا کرده‌بود، در برخی سهم‌ها نهایت استفاده را برد. نهایتا در ماجرای درگیری مرزهای شرقی در سال‌گذشته نیز بازار پس از تحمل فشار فروش، مجددا به روند قبلی خود بازگشت، بنابراین پیش‌بینی می‌شود که بازار پس از تلطیف فضای روانی منفی شکل‌گرفته، مجددا به روند قبلی خود بازگردد.
