به قلم : د‌کتر پروانه صفایی مقد‌م ؛ متخصص رو انشناسی بالینی
dr.s.moqadam@gmail.com
تحریریه زندگی آنلاین : تا به حال با کودکان لجباز سروکار داشته‌اید؟ بچه‌هایی که در خیابان برای رسیدن به خواسته خود گریه و داد و فریاد کرده و حتی خودشان را روی زمین می‌کشند یا بچه‌هایی که تلاش می‌کنند تا با پرت کردن وسایل و به هم ریختن خانه، به هر شکل حرف خود را به کرسی بنشانند! شاید چیزی در مورد لجبازی در نوجوانان ندانید و فکر کنید لجبازی به عنوان یکی از رایج‌ترین مشکلات رفتاری کودکان تنها به همین سنین ختم شده و کوچولوی دوست‌داشتنی شما، با بزرگ شدن دست از این کارها برمی‌دارد! اما در واقع این طور نیست. لجبازی مساله‌ای است که در هر سنی می‌توانیم شاهد آن باشیم و یکی از دوران‌هایی که این مشکل در آن پررنگ‌تر از همیشه می‌شود، دوران نوجوانی است. در ادامه این مطلب قصد داریم با شما در مورد لجبازی نوجوانان گفت و گو کنیم.
منظور از لجبازی در نوجوانان چیست؟
نوجوانی، به واسطه تغییرات عمده فیزیکی، روحی، رفتاری، شناختی و حتی اجتماعی که با خود به همراه دارد، به تنهایی یک چالش بزرگ برای والدین محسوب شده و هنگامی که بدقلقی‌ها و بحران‌های منحصر به فرد نوجوان همچون لجاجت نیز به این معرکه اضافه می‌شود، شرایط برای پدر و مادرها سخت‌تر نیز خواهد شد. اگر شما هم در خانواده خود یک پسر یا دختر نوجوان سرکش و لجباز دارید و نمی‌دانید که برای حل این مشکل چه باید بکنید، با ما همراه شوید.
بیشتربخوانید:
چرا لج می‌کنی؟
به‌طور کلی لجبازی نوجوانان تحت‌تأثیر عوامل عاطفی، روانی و اجتماعی است که هیچ کدام را نمی‌توان نادیده گرفت. مهم‌ترین و اصلی‌ترین علت‌های لجبازی در نوجوانان، بحران دستیابی به استقلال است که می‌توان آن را ذیل مبحث بحران هویت توضیح داد. در واقع بحران هویتی که سبب شکل‌گیری شخصیت نوجوان می‌شود در 3 مرحله اتفاق می‌افتد؛
مرحله اول که سرآغاز نوجوانی است، زمانی اتفاق می‌افتد که نوجوان هنوز کاملا رشته‌های ذهنی خود را از دوران کودکی نگسسته، ولی قطع بعضی از آنها را شروع کرده و همین انقطاع اولیه باعث برخی ناآرامی‌های روحی یا به اصطلاح تکانش‌های روانی می‌شود؛ اضطراب، زودرنجی، افسردگی، درونگرایی و البته لجبازی ... .
مرحله دوم، زمانی است که نوجوان در برابر محیط خود موضع مشخصی را اتخاذ کرده و برای زندگی‌اش طریقه رفتار معینی را در نظر گرفته، مشخصه این مرحله، در خود فرو رفتن و به گوشه‌ای خزیدن است.
مرحله سوم مربوط به گشایش است. نوجوان در این مرحله فعال و مثبت می‌شود و این نشانه برون‌رفت از بحران هویت به شمار می‌آید و می‌توان امیدوار بود که نوجوان ثبات شخصیت خود را بازیافته باشد.
مراحل شکل‌گیری شخصیت و بحران هویت را بسیار مختصر بیان کردیم تا با هم به درکی عمیق‌تر از وضع روحی نوجوانان‌مان برسیم و بدانیم که چرا نوجوان گاه بنای بدخلقی و لجبازی می‌گذارد. او به‌دنبال یافتن خود و کسب استقلال و اثبات خود به‌عنوان فردی از جامعه بزرگسالان است.
کودک دیروز و نوجوان امروز ما بیش از آنکه تحت‌تأثیر عقل و استدلال باشد، رفتارهایش تحت کنترل هیجان و احساسات است، بنابراین گمان می‌کند که اگر رودرروی شما بایستد و هر بار نظری مخالف رأی شما ابراز کند، می‌تواند به استقلالی دلخواه برسد و خود را به‌عنوان فردی غیروابسته و دارای رأی و نظری منحصربه‌فرد به گروه خانواده، همسالان و ... معرفی کند.
اگر کمی به عقب برگردیم و 2 تا 5 سالگی فرزندمان را به‌خاطر بیاوریم، می‌بینیم که او در آن زمان هم نوعی از لجبازی را در رفتارهایش داشت، چرا که این محدوده سنی نیز زمانی است که کودک به‌دنبال احراز هویت و استقلال و خودباوری است و با لجبازی بر آن است که به والدین خود بفهماند که می‌تواند کارها را مطابق خواست خود و خلاف میل دیگران پیش ببرد.
فرزندانی که در کودکی نوع تربیتی را تجربه کرده‌اند که به ماندگاری لجبازی در آنها انجامیده است، در نوجوانی لجبازی‌های گسترده‌تری را از خود بروز می‌دهند؛ از جمله آنهایی که با روش تربیتی سهل‌گیرانه یا سخت‌گیرانه تربیت یافته‌اند. این دسته از کودکان یا در اغلب اوقات «نه» شنیده‌اند که سبب عدم‌اعتماد به نفس، وابستگی، انزوا و... در آنها شده که در نوجوانی و زمان کسب استقلال به پرخاشگری و عصیانگری انجامیده یا همیشه «بله» شنیده‌اند و به همه خواسته‌های معقول و نامعقول‌شان رسیده‌اند که سبب می‌شود کودک هنگام رویارویی با مخالفت والدین خود در نوجوانی و زمانی که سلامت جسم و روحش مطرح است و در نقطه حساس تربیت قرار دارد، با شنیدن یک «نه» و مخالفت، دست به لجبازی بزند.
بنابراین لجبازی مشخصه سن و سال استقلال‌یابی است و مسئله‌ای شایع در میان نوجوانان به شمار می‌رود، اما اگر لجبازی ماندگار شود، نوجوان در بزرگسالی خود با مشکلات متعددی روبه‌رو خواهد بود و اطرافیان خود را دچار آسیب خواهد کرد. کم ندیده‌ایم افرادی که بر سر یک موضوع کوچک دست به لجبازی زده و هنوز که هنوز است کارها را نه با استدلال که با دعوا و کتک‌کاری پیش می‌برند و تنها برای به رخ کشیدن و اثبات خود این گونه رفتار می‌کنند. افراد لجباز دارای اعتماد به نفسی پایین و خودباوری محدود و ضعیف هستند. پس چه کنیم که هم با لجبازی فرزندمان در برهه نوجوانی کنار بیاییم و هم موجب ثبات آن در شخصیت او نشویم؟
بیشتر بخوانید:
علت لجبازی در نوجوانان چیست؟
اینکه چرا برخی از نوجوانان تمایل دارند تا با لجاجت به هدف خود رسیده و به حرف و نظرات والدین‌شان اهمیت ندهند، تابع عوامل مختلفی است که از میان آنها دو دلیل از همه پررنگ‌تر هستند. این دو دلیل عبارتند از:
تغییرات دوران بلوغ
نوجوانی و بلوغ، با نوسانات هورمونی گسترده و همچنین تنش‌های روحی و جسمی فراوانی همراه است که به نوبه خود سبب شده تا یک نوجوان، کنترل کمتری نسبت به رفتارهای خود داشته و بیش از آنکه تابع عقل و منطق باشد، از هیجانات و احساسات پیروی کند. بدیهی است که در چنین شرایطی، بچه‌ها اغلب با خانواده خود به اختلاف خورده و حتی در مواردی ارزش‌ها و هنجارهای آنان را زیر پا می‌گذارند.
بحران‌های نوجوانی
نوجوانی دورانی است که در آن فرد با بحران‌های مختلفی روبرو می‌شود، از جمله بحران کسب هویت و بحران دستیابی به استقلال. به همین دلیل فرزندان ما در این دوران ممکن است تلاش کنند تا با بحث و جدل، نظر خود را اثبات کرده و به پدر و مادرشان نشان دهند که کار آنها اشتباه و رفتار خودشان درست و به جا است.
تو لج کنی من چه کنم؟
یکی از عواملی که سبب لجبازی بیشتر نوجوان می‌شود، عدم شناخت دقیق والدین از ویژگی‌های نوجوانی و بلوغ است. اینکه احساس کنید نوجوان در برابر شما به بی‌احترامی، عصیانگری و بی‌تفاوتی عمدی دست می‌زند و خود را شکست‌خورده در امر تربیت او بدانید، باعث می‌شود که شما نیز تحمل‌تان در برابر لجبازی‌های او از دست برود و به عصبانیت، پرخاشگری، لجبازی متقابل، تنبیه بدنی و ... بینجامد که نتیجه بسیار منفی در پی خواهد داشت.
پرخاشگرى نوجوانان و نحوه برخورد با آن
نگرانم نباش
یکی از موقعیت‌هایی که معمولا به بگو و مگو و لجبازی می‌انجامد زمانی است که نوجوان احساس کند همانند یک کودک مورد مراقبت والدین خود قرار گرفته است. زمانی را به خاطر بیاورید که او بحث‌های طولانی را با شما برای رفتن به خانه دوستی که نمی‌شناسید آغاز کرده یا آن وقتی که می‌خواهد به شما بقبولاند دیگر می‌تواند مسیر خانه تا مدرسه را بدون سرویس و به تنهایی طی کند. او تصوری از نگرانی شما ندارد، بنابراین در چنین مواقعی خوب است بدون اینکه کلام‌تان رنگی از دلخوری، عصبانیت یا تهدید داشته باشد، به او بگویید که شما با آزادی او موافقید، اما او هم باید برای نگرانی شما ایده و پیشنهادی را ارائه کند.
بیشتربخوانید:
تخیل و رویاپردازی دوران نوجوانی
یکی از ویژگی‌های دوران نوجوانی، تخیل و رویاپردازی است. با این ویژگی نوجوان چگونه باید کنار آمد؟ نوجوان تخیل را دوست دارد، بنابراین والدین ضمن احترام باید اجازه دهند نوجوان این رویاپردازی و تخیل را تجربه کند و زندگی آینده خود را در تخیل بسازد، ولی ما باید سعی کنیم در حالی که دارد تخیل می‌کند، واقعیت‌های زندگی را هم ببیند.
فکر کردن بیش از حد نوجوانان
موضوع دیگری که خانواده‌ها را نگران کرده است، بیش از حد فکر کردن نوجوانان است، والدین با این رفتار، چگونه باید برخورد کنند؟ فکر کردن بیش از حد باعث ناراحتی بعضی از والدین می‌شود، اما فکر کردن در نوجوانان در یک زمان محدودی خیلی خوب و سازنده است. نوجوانان دوست دارند در گذشته خود سیر کنند و ببینند چه خطایی کرده‌اند. خانواده‌ها باید سعی کنند شرایط زندگی را طوری بسازند که احساس استقلال در آنها شکل پیدا کند.
راه‌حل‌های ساده برای کنترل لجاجت در نوجوانان
برخی والدین گمان می‌کنند که هنوز هم همانند زمانی که فرزندشان در سنین کودکی بوده، باید برای حذف رفتارهای ناصحیح او، او را طرد یا با او قهر کنند، اما این بدترین رفتار ممکن است، نوجوان شما نیاز به توجه دارد نه طرد شدن، نیاز به دلیل و استدلال دارد نه سکوت. برای اینکه این کارها را نکنید، به مطالب زیر توجه نمایید:
سرزنش ممنوع
نصیحت‌های مستقیم و سرزنش‌آمیز در این دوره اثر بسیار مخربی بر رفتار نوجوان دارد. به دنبال راه‌های غیرمستقیم برای تذکر باشید. اگر نکات مثبت او را کمرنگ ببینید و در عوض به نکات منفی اخلاقی و روحی او تمرکز کنید، به او یک سرنخ برای لجبازی خواهید داد، چرا که به او آموزش می‌دهید که روی نکات منفی تمرکز کند. اگر او را با کسی مقایسه کنید، او نیز شما را با دیگر والدین مقایسه خواهد کرد.
با هم باشید
یکی از مهم‌ترین و موثرترین راهکارها برای حل مسائل دوران بلوغ و نوجوانی، برقراری رابطه نزدیک و صمیمی میان نوجوان و والدینش است. معمولا نوجوانان با والد هم‌جنس خود رابطه خوبی ندارند، اما این رابطه را می‌توان ترمیم کرد با اینکه نیاز به زمان دارد، ولی شما ناامید نشده و از پا ننشینید و مطمئن باشید هر بار یک قدم به صمیمیت و هدف نزدیک‌تر شده‌اید.
تشویق کنید
نوجوانان برخلاف آن چیزی که به نظر می‌آید، از پذیرفتن مسئولیت‌های کوتاه، مورد علاقه و مهم لذت می‌برند. چنین مسئولیت‌هایی را به آنها بسپارید و در ازایش تشویق و تشکر را فراموش نکنید، اما در سپردن مسئولیت به نوجوان مراقب باشید که چه مسئولیتی و در چه زمانی به نوجوان واگذار می‌شود. چه اینکه اگر انتخاب‌تان صحیح نباشد، او را دلزده خواهید کرد، پس علایق و خصوصیات او را خوب بشناسید.
دلیل منطقی
برای هر مخالفت یا موافقت و هر مسئله‌ای که در محیط خانواده مطرح می‌شود، دلیل قانع‌کننده و منطقی داشته باشید و متقابلا با دلیل و انتقادها و مخالفت‌های نوجوان‌تان با روی باز برخورد کنید.
دستور مستقیم ندهید
تا جایی که ممکن است به فرزندان دستور مستقیم ندهید، بلکه فرصت انتخاب‌های مختلف به او بدهید. خوبی این روش آن است که شما موارد انتخابی را کنترل می‌کنید و در هر حال هر انتخابی که او انجام دهد، مورد رضایت شما است و این امکان انتخاب، فرزندتان را که تشنه استقلال و خودگردان بودن است، راضی می‌کند. برای مثال به او نگویید که «همین الان اتاقت را تمیز کن.» با این کار حتما با او وارد مشاجره خواهید شد.
بگویید احساساتش را درک می‌کنید
بچه‌های لجوج در مورد درست و اشتباه بودن افکار و اعمال‌شان بسیار سرسخت هستند، اگر به نتیجه‌ای برسند، حس می‌کنند که باید از آن دفاع کنند. شما هر چه سخت‌تر سعی کنید که آنها را متقاعد سازید، مخالفت‌شان قوی‌تر خواهد شد، در چنین مواقعی ساده‌ترین راه برای جلب همکاری آنها این است که موقعیت آنها را تصدیق کنید و نشان دهید که احساسات‌شان را درک می‌کنید.
ویژگی‌های نوجوانی
قد و وزن نوجوان رشد سریع دارد. از نظر اخلاقی، روح عرفان و اخلاق و معنویت در نوجوان تجلی می‌یابد. احساس فداکاری و مبارزه‌طلبی دارد. در مقابل ناکامی‌ها حالت یاس و نومیدی دارد. حالت خودآراستگی رویایی و خیال‌پردازی دارد. نوجوان خود را کشف می‌کند، یعنی حالت «خودگردانی» پیدا می‌کند. معیار دوستی‌اش بیشتر بر مبنای عواطف شکل می‌گیرد. به جنس مخالف گرایش و تمایل ارتباط پیدا می‌کند. نوجوان مسئولیت‌پذیر می‌شود. اتخاذ تصمیم می‌کند و مسئولیت اعمال خویش را بر عهده می‌گیرد. نوجوان با دیگران (به ویژه همسالان) ابراز همدردی نموده و دیگران را درک می‌کند. ابتدای نوجوانی دوره «حساسیت» است. نوجوان با کوچک‌ترین تحریکی عصبانی می‌شود. هیجان‌های دوره نوجوانی بسیار متغیر و متناقض هستند. نوجوان دارای خلق و خوی کاملا متنوع است. در موقع خشم، رفتار ظاهری خویش را نمی‌تواند کنترل کند و دارای حالت عدم تعادل عاطفی و هیجانی است.
اندیشه‌های نوجوان
نوجوان دنیا را زیبا و قشنگ می‌بیند. نوجوان به ندای فطری و الهام وجدان اخلاقی پایبند می‌باشد، عاشق حق و حقیقت و علاقه‌مند پاکی و تقدس است. نوجوان به نیکی و درستکاری حساسیت دارد و از آن لذت می‌برد و خوشحال و بانشاط می‌گردد. نوجوان همواره در اندیشه پاکی، فضیلت و نجابت است و می‌کوشد گفتار و رفتارش بر راستی و درستی استوار باشد. نوجوان از اعمال نادرست دیگران رنج می‌برد و مایل است دنیای جدیدی بر اساس اخلاق، عدل و انصاف پایه‌گذاری کند. دوست‌یابی نوجوان به لحاظ اهمیت زیاد فداکاری و میل به سوی حقیقت از هر نوع ناپاکی و تباهی مصون است. نوجوان برای بنیاد شخصیت خویش نیاز به راهنما و رهبری دارد تا بتواند وی را الگوی خود قرار دهد. بهترین الگو ابتدا والدین هستند.
مشکلات نوجوانی
بعد از شناخت همه جانبه دوره نوجوانی، ضروری است که با مشکلات نوجوانی و راهکارهای عملی در تربیت نوجوان نیز آشنا شویم:
کشمکش بین استقلال و وابستگی
با توجه به اینکه این دوره حد فاصل دوران کودکی و بزرگسالی است، از دست دادن حمایت‌های بی‌قید و شرط والدین برای کسب احساس استقلال از یک طرف و لذت مورد حمایت و پشتیبان آنها بودن و همان طور کودک ماندن و بدون زحمت و دردسر همیشه مورد محبت قرار گرفتن از طرف دیگر در نوجوان کشمکش درونی ایجاد می‌کند و جنگ روانی عمیقی در ذهن او به وجود می‌آورد. بعضا خانواده، مدرسه و جامعه نیز از او توقعات متناقض دارند. گاهی او را به چشم یک کودک نگاه کرده و برخوردی تحقیرآمیز دارند و گاهی هم توقعات از او بیش از حد توان او است و به چشم بزرگسالان به او می‌نگرند که این خود به کشمکش‌های درونی نوجوان دامن زده و او را با مشکل روبرو می‌سازد.
طغیان علیه مراجع قدرت
نوجوان برای کسب استقلال علیه همه مراجع قدرت از جمله والدین و کادر مدرسه طغیان می‌کند. گاهی اوقات رفتارهایی علیه آنها از خود نشان می‌دهد، درگیری‌هایی ایجاد می‌نماید و به اعمالی دست می‌زند که روابط او را با آنها و سایر مراجع قدرت به شدت تیره می‌کند. مثلا بگومگو می‌کند، بحث و مجادله طولانی انجام می‌دهد. بر خلاف خواسته والدین دیر به خانه می‌آید، از انجام تکالیف درسی خودداری می‌کند، سیگار می‌کشد و حتی ممکن است دست به اعمال بزهکارانه بزند. این مورد در خانواده‌های با محدودیت زیاد و یا مدارسی که مقررات سخت و خشک را بدون نظرخواهی و مشورت با نوجوان اجرا می‌کنند، از شدت بالاتری برخوردار است.
هویت فردی
یکی دیگر از مشکلات مهمی که نوجوان با آن روبرو می‌شود، مسئله تشکیل «هویت فردی» او است، بدان معنی که سوال‌های متعددی درباره مفهوم زندگی، نقش او در زندگی، مفهوم مرگ و زندگی پس از مرگ و به طور کلی سوال‌هایی نظیر من کیستم؟ و به کجا می‌روم؟ ذهن او را به خود مشغول می‌نماید که باید به آنها پاسخ دهد. احساس هویت شخصی در نوجوانان کم‌کم بر اساس همانند‌سازی‌های مختلف گذشته آنها تکوین می‌یابد. با ورود به دوره نوجوانی، ارزش‌های گروه همسالان و همچنین ارزیابی‌های معلمان و سایر بزرگسالان نیز مطرح است و هر اندازه ارزش‌هایی که از طرف دوستان و همسالان ابراز می‌شود با ارزش‌های والدین و معلمان همخوانی بیشتری داشته باشد، به همان نسبت کار هویت‌یابی نوجوان آسان‌تر پیش می‌رود.
چگونگی ارضای نیازهای جدید (جنسی)
رشد و نمو غدد داخلی و ترشحات هورمون‌های جنسی به نوجوان امکان برقراری روابط جنسی را می‌دهد و انگیزه و کشش جنسی نسبت به غیرهمجنس در او ایجاد می‌گردد و از طرفی نخستین برخورد نوجوان با جنس مخالف اغلب با ترس و پریشانی خاطر همراه است. جوان تازه بالغ نیاز جدید و مبهم و تمایلات قوی و نامعلومی را احساس می‌کند که او را از جلدش خارج کرده و به سوی جنس مخالف می‌کشاند. جهش‌های شدید محبت، عقب‌نشینی‌های توضیح‌ناپذیر و حرکات بدون دلیلی که او را آشفته می‌سازد. نوجوان می‌خواهد این همه انرژی را که به وجود آمده و موجب هیجان او شده است در جایی آزمایش نماید، اما در عین حال نگران عواقب آن است. او بیداری و رشد تمایلات جنسی را دارد، ولی هدف ندارد و چون غریزه جنسی کاملا زیرزمینی است و جهت‌یابی آن با کورمالی انجام می‌شود، در فرد محجوب و کم‌رو نوعی اضطراب و گیجی ایجاد می‌کند. در جوامعی که آموزش ارضای صحیح غریزه جنسی و راه‌های کنترل آن برای نوجوان آموزش داده نمی‌شود، این مشکل مضاعف است و در اینجا است که متاسفانه لغزش و سقوط در پرتگاه در کمین است.
عدم کنترل بر رفتار و هیجانات ناشی از تغییرات جسمی و روانی دوران بلوغ
به دلیل رشد سریع جسمی و تغییرات مشهود در اندام‌های بدن نوجوان در دوران بلوغ بعضی از رفتارهای هیجانی و عدم کنترل او طبیعی است، مثلاجلو آمدن سر نوجوان به دلیل احساس بلندتر شدن گردنش و یا بزرگ شدن بینی و یا عدم کنترل در دست‌هایش برای جابه‌جایی خصوصا اشیای ظریف از طرفی و عدم آگاهی و آموزش صحیح او در مقابله با این مسائل از طرف دیگر او را از نظر روحی تحت تاثیر قرار داده، به طوری که در خود احساس بی‌کفایتی و حقارت می‌نماید که همین امر موجبات اضطراب را در وی فراهم می‌آورد.
ترس از آینده
پیدایش نیازهای جدید در نوجوان و کشش به سوی ارضای نیازهای آنی و مقطعی آینده را در ذهن نوجوان مبهم و دور از دسترس تصویر می‌نماید، به طوری که حتی چگونگی تامین اقتصادی و تشکیل خانواده برای خود در آینده و ازدواج و تحصیلات عالی را قله‌هایی دور از دسترس می‌پندارد که دستیابی به آنها بسیار دشوار و در بسیاری از موارد از محالات است که البته نقایص تربیتی و آموزشی در درون خانواده، مدرسه و جامعه و محرومیت‌های شدید مالی خانواده به شدت و عمق این مشکل نیز می‌افزاید.
دغدغه اقتصادی
یکی از مهم‌ترین مشکلات نوجوانی این است که فرد قبل از اینکه به بلوغ اقتصادی برسد، به بلوغ جنسی رسیده است و از طرفی چون به دنبال استقلال و کسب هویت جدید برای خود نیز می‌باشد، همیشه به فکر دستیابی زودتر به منافع اقتصادی است و در این ارتباط می‌بینیم نوجوانانی را که مدرسه و تحصیل را رها کرده و به دنبال شغل و کسب درآمد می‌باشند و این خصوصا در جوامعی که ارزش‌های انسانی و معنوی جای خود را به ارزش‌های مادی داده و شخصیت افراد برحسب درآمد و پول آنها مورد ارزیابی قرار می‌گیرد، بسیار مشهودتر است و در این ارتباط اوضاع و احوال اقتصادی، اجتماعی و بی‌ثباتی جامعه، جنگ بیکاری کمبود امکانات و فقر مالی خانواده از عوامل تشدید کننده مشکل محسوب می‌شوند.
تعارض بین خواسته‌های والدین و گروه همسالان
چون در این دوران نوجوان بیشتر تحت تاثیر گروه همسالان می‌باشد و والدین را مرتبط به نسل گذشته می‌داند که نیازها و خواسته‌های عصر حاضر او را درک نمی‌کنند، لذا نوجوان خود را در این میان کاملا گیج احساس می‌کند، چون حاضر نیست که محبت والدین را هم از دست بدهد. در چنین مواقعی نوجوانان بعضا همانند هنرپیشه‌ها نقش بازی می‌کنند تا از مقبولیت والدین و گروه همسالان هر دو برخوردار شوند.
ترس و اضطراب
ناتوانی در سازگاری با موقعیت‌های جدید، موجب تشدید ترس و اضطراب در نوجوان می‌شود، مانند ترس از عدم موفقیت در امتحان یا مورد سرزنش قرارگرفتن در خانه و مدرسه، ترس از پذیرش مسئولیت و ارتباط با جنس مخالف یا مورد پذیرش دوستان واقع
نشدن.
به هم ریختگی ارتباط با دیگران
فشارهای روانی عاطفی و اجتماعی در این دوران موجب می‌شود که نوجوان با خودش، با خانواده‌اش، با دوستانش و به طور کلی با همه رابطه‌اش به هم می‌خورد و احساس کوچک شمردن خود و حقارت دارد و حالت عصبی در او افزایش می‌یابد.
راهکارهای عملی در تربیت نوجوان
شناخت شخصیت نوجوان
ما والدین با شناخت ویژگی‌های دوره نوجوانی بسیاری از رفتارهای ناخوشایند آنان را غیرطبیعی نپنداریم که موجب بروز عکس‌العمل در ما شود و به تیرگی روابط با نوجوان نینجامد.
استفاده از روش تغافل (نادیده گرفتن)
از موثرترین روش‌های تربیتی در این دوره «روش تغافل» است، یعنی مسائل و مشکلات نوجوان را بزرگ نشان ندهیم که در او ایجاد وحشت نماید و یا او را به لحاظ رفتارهایش دائم بازخواست ننماییم، بلکه نوجوان بایستی همواره در حالت خوف و رجا
باشد.
ایفای نقش راهنمایی به جای دستور
در برخورد با مسائل نوجوان بهتر است از خودش کمک بگیریم، یعنی این واقعیت را بداند که نخستین مسئول حل مشکل او خودش است و برای حل آن باید اقدام نماید و ما والدین فقط وظیفه راهنمایی او را داریم که از عواقب تصمیم خودش مطلع شود.
آموزش
مهم‌ترین دلیل ترس و اضطراب از هر موضوعی جهل و ناآگاهی نسبت به آن موضوع می‌باشد که ضروری است برای کاهش ترس و اضطراب‌های نوجوانی، آموزش‌های لازم در مورد بلوغ، دوست‌یابی، حل مسئله گذراندن اوقات فراغت، برنامه‌‌‌‌‌‌‌ریزی درسی و مواردی از این قبیل به نوجوان آموزش داده شود.
برقراری رابطه دوستانه و عاقلانه
ما والدین با مراقبت دوستانه و عاقلانه خود احساس ایمنی و اطمینان را در وجود نوجوان ایجاد می‌کنیم.
اعتمادسازی
باید بیاموزیم که چگونه حس اعتماد نوجوان را نسبت به خودمان جلب و جذب کنیم. چنانچه اعتماد میان نوجوان و والدین کمرنگ شود، او برای حل مسائل خود به دیگران مراجعه می‌کند.
ارتباط کلامی مقدمه ارتباط عاطفی
ما والدین با تنظیم ساعات کار خود و بسترسازی مناسب در منزل بایستی فرصت کافی برای «ارتباط‌های کلامی» با اعضای خانواده به ویژه نوجوان را فراهم آوریم، چرا که ارتباط کلامی خود مقدمه «ارتباط عاطفی» است که نوجوان سخت به آن نیازمند می‌باشد.
تاکید بر محبت و پرهیز از خشونت
ارتباط با نوجوان اگر بر اساس عشق، علاقه و صمیمیت استوار باشد، اعتماد به نفس را در او تامین و تضمین می‌نماید و اگر با فشار و خشونت همراه باشد، ممکن است موجب دشواری‌های روانی در او شود.
الگوهای رفتاری والدین
نوجوان علاقه‌مند است که والدین دارای شخصیتی مستحکم، با ثبات و پایدار باشند، چون به اتکای شخصیت و همانندسازی آنان نیازمند است و توجه والدین به الگوهای رفتاری خود مورد تاکید می‌باشد.
پرهیز از مناقشات خانوادگی
خانه باید محل آرامش، امن و مستحکمی برای اعضای خانواده به ویژه نوجوان باشد و مناقشات و جروبحث‌ها و دعواهای علنی والدین به آن لطمه نزند و بهانه گریز نوجوان از خانواده را فراهم نیاورد.
گوش دادن
با نوجوان صحبت کنیم و به سخنان او با علاقه گوش فرا دهیم و بدانیم که خوب گوش کردن به حرف‌های نوجوان رمز ارتباط موثر با او است.
تکیه بر نقاط قوت
با مشاهده برخی ضعف‌ها نوجوان را تحقیر و سرزنش و یا با دیگران مقایسه‌اش نکنیم، بلکه بیشتر سعی نماییم برای از بین بردن ضعف‌هایش نقاط قوتش را تجلی ببخشیم.
انتظار به اندازه
با کسب شناخت همه جانبه از نوجوان، به اندازه توان و ظرفیت وجودیش از وی انتظارداشته باشیم.
اجازه خطا کردن را به نوجوان بدهیم
نوجوان باید بیاموزد که از مشکلات گریزان نباشد، بلکه برای حل مشکلاتش به دنبال کشف راه‌حل باشد و این زمانی است که اجازه خطا کردن را به او بدهیم تا از خطا کردن احساس گناه نکند و بتواند فرصت یافتن راه حل را بیابد.
مشورت با نوجوان
نوجوان در اندیشه مستقل شدن است، بنابراین نبایستی عقاید خود را بر او تحمیل کنیم، بلکه بایستی او را تحمل کرد و با مشورت گرفتن از او در امور خانه در کسب استقلال یاری‌اش کنیم.
فعال بودن نقش پدر در تربیت نوجوان
همان گونه که «مادر» نخستین گذرگاه کودک و نوجوان به زندگی اجتماعی است، آنچه که بسیار مورد نیاز یک نوجوان می‌باشد، وجود «پدری» است که بتواند بر او تکیه کند. «پدری» که گرم، مهربان و پرشور باشد.
پذیرش بدون قید و شرط نوجوان
نوجوان را همان طور که نشان می‌دهد، بپذیریم نه آن طور که در رویا و تخیل خود تصور می‌کنیم و بدانیم اگر نوجوان در خانواده مورد احترام قرار گیرد، یاد می‌گیرد خودش را آن طور که هست بپذیرد.