سرویس دفاع و امنیت مشرق_ در حالی که شبکه‌های جاسوسی و سامانه‌های مختلف نظارت ماهواره‌ای کشورهای غربی مشغول رصد مداوم برنامه های موشکی و فضایی کشورمان هستند، نیروی هوافضای سپاه پاسداران موفق شد در ساعات ابتدایی روز شنبه 30 دی ماه، ماهواره «ثریا» را به کمک ماهواره‌بر «قائم 100» به مدار 750 کیلومتری پرتاب کند؛ بدون آنکه از این پرتاب و برنامه جدید فضایی کشورمان، نشانه یا خبری به دست دشمنان رسیده باشد. ضمن آنکه این اولین بار است که ماهواره‌برهای ایرانی به این مدار دست پیدا می کنند و به همین خاطر، با پرتاب اخیر رکورد پرتاب فضایی کشورمان شکسته شد.
بیشتر بخوانید:
چهار ماهواره ایرانی در دست طراحی؛ 5 ماهواره در صف پرتاب
گام مهم «ذوالجناح» برای رساندن ماهواره‌های ایرانی به فضا/ تست موفق "Hot staging" برای عملیاتی شدن موشک جدید ماهواره‌بر +عکس و فیلم
تاریخچه ساخت ماهواره‌بر بومی توسط سپاه
هرچند عمده کارآیی و ارزش افزوده فعالیت‌های فضایی در ماهواره‌ها و کارکرد آنها خلاصه می‌شود، اما با این حال زیربنای توسعه فضایی، ماهواره‌برها هستند چراکه تا ماهواره‌بر نتواند بدرستی عمل کند، اساساً ماهواره‌ای در مدار تزریق نخواهد شد. به همین دلیل پرتابگرها را می‌توان کلیدی‌ترین موضوع در بحث فضایی برشمرد که سرمایه‌گذاری و توسعه آنها امری حیاتی و اجتناب‌ناپذیر است.
در کشورمان ایران بواسطه سالها تجربه‌اندوزی و توسعه قدرت موشکی، انباشت قابل توجهی از دانش و تجربه در این حوزه وجود دارد که به برکت این دانش و تجربه جمهوری اسلامی ایران موفق شد طی سال‌های گذشته به فضا دسترسی پیدا کند و ماهواره‌هایی را که خود ساخته بود در مدار زمین تزریق کند. با این حال شکی نیست که توسعه فعالیت‌های فضایی در کشورمان نیازمند توسعه پرتابگرها است.
چراکه توسعه فعالیت فضایی که ارزش افزوده داشته باشد و از سوی دیگر برای کشورمان خدمات قابل توجهی داشته باشد در گرو ساخت ماهواره‌های بزرگتر و سنگین‌تر است و قرار دادن چنین ماهواره‌هایی در مدار هم طبیعتاً مستلزم برخورداری از پرتابگرهای با توانمندی و قابلیت اطمینان بالا است. در عین حال با وجودی که برنامه توسعه ماهواره‌برهای سوخت مایع در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح در یک نقشه راه متشکل از ماهواره‌برهای سیمرغ، سریر و سروش دنبال می‌شود، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی نیز عزم خود را برای توسعه ماهواره‌برهای سوخت جامد به‌عنوان بسترهای ارزان‌قیمت و با قابلیت اطمینان بالا برای پرتاب‌های فضایی جزم کرد و در این مسیر توانسته برخی از فناوری‌های جدید را هم توسعه دهد.
موتور فضایی سلمان
یکی از مهمترین تلاشهای مجموعه سپاه پاسداران در این حوزه، توسعه موتورهای فضایی سوخت جامد بود که اولین محصول آن که در بهمن 1398 با عنوان موتور فضایی سلمان رونمایی شد. دو ویژگی مهم در سلمان وجود داشت اول اینکه مجهز به سامانه تغییر بردار رانش بر اساس حرکت دادن خروجی (نازل) پیشران است. پیش از این موشک‌های خانواده شهاب و قدر، قیام و سجیل همگی از روش کنترل بردار رانش اما مبتنی بر بالک‌های نصب شونده در خروجی پیشران موشک استفاده می‌کردند. در این روش چهار بالک که از جنس‌های بسیار مقاوم و عموماً از گرافیت ساخته می‌شوند در خروجی پیشران قرار گرفته و کار ایجاد تغییر جهت گازهای خروجی و ایجاد نیروی لازم برای تغییر مسیر را به انجام می‌رسانند.
موتور فضایی رافع
دی سال 1400 بود که سردار حاجی‌زاده فرمانده نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خلال یک سخنرانی، از تست جدیدترین موتور فضایی کشور با قابلیت ایجاد 68 تن نیروی رانش (تراست) خبر داد. کمی پس از صحبت‌های سردار حاجی‌زاده، تصاویر مربوط به تست این موتور منتشر شد، موتوری که نامش «رافع» بود. از جمله ویژگی‌های بارز موتور رافع این است که مانند موتور فضایی سلمان، از بدنه کامپوزیتی بسیار سبک و سامانه کنترل بردار رانش (از نوع نازل متحرک) برخوردار است و می‌تواند به‌عنوان مرحله نخست ماهواره‌برهای در دست توسعه نیروی هوافضای سپاه استفاده شود.
در حقیقت با دستیابی سپاه به موتور فضایی سوخت جامد و نازل متحرک «رافع» گلوگاه پرتابگر در کشورمان رفع شد و این مسأله خود فتح بابی برای بیشتر شدن تعداد پرتاب‌های فضایی ایران در سال، توسعه صنعت ساخت ماهواره و همچنین بالابردن قابلیت اطمینان پرتابگرهای فضایی کشورمان برای انجام پرتاب برای دیگر کشورها شد.
از قاصد تا قائم؛ راه طولانی که سریع السیر طی شد
پس از پرتاب موفقیت آمیز ماهواره های سری "نور" توسط نیروی هوافضای سپاه و با کمک ماهواره بر بومی قاصد، سپاه تصمیم گرفت سرعت پرتاب ماهواره ها به فضا را با رشدی چشمگیر مواجه کند و به همین خاطر، به سراغ طراحی و ساخت ماهواره بر بزرگتر و قدرتمندتری به نام قائم رفت. «پرتاب زیرمداری ماهواره‌بر «قائم 100» با موفقیت انجام شد.» این خبر که در روز 14 آبان ماه سال گذشته منتشر شد، نشان داد قرار است به زودی دست ایران در حوزه هوافضا و ماهواره‌برها مقتدرتر شده و با این دستاورد، فصلی جدیدی در حوزه توان هوافضا رقم بخورد.
ماهواره‌بر قائم 100 و پرتاب زیرمداری موفق در آبان 1401
بر اساس اعلام آن زمان نیروی هوافضای سپاه، ماهواره بر سوخت جامد قائم 100، ماهواره‌ای است که با سه مرحله سوخت جامد قادر خواهد بود ماهواره‌هایی با وزن 80 کیلوگرم را در مدار 500 کیلومتری از سطح زمین قرار دهد (هرچند در پرتاب جدید معلوم شد این ارتفاع به 750 کیلومتر رسیده است). نکته مهم در پرتاب ماهواره‌بر در سال گذشته، استفاده از موتور سوخت جامد رافع بود که دی‌ماه سال 1400 توانسته بود آزمایش‌های خود را با موفقیت پشت سر بگذارد و در بالا نیز به آن اشاره شد.
اولین تصویر از ماهواره «ثریا» که 30 دی ماه امسال به فضا رفت
ضمن آنکه در سال گذشته اعلام شد که "قرار است «ماهواره ناهید» متعلق به وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات با بهره‌برداری از ماهواره‌بر سه مرحله‌ای قائم 100 در مدار قرار بگیرد" که در پرتاب اخیر، نام ماهواره "ثریا" با وزن 50 کیلوگرم ذکر شد که می تواند نسخه بهینه شده ای از ماهواره ناهید یا نمونه ای به روزتر از محصولات دانشگاه های کشورمان باشد که فعلا جزییات آن معلوم نیست. در عین حال، حسن سالاریه رئیس سازمان فضایی ایران پس از پرتاب ماهواره اخیر، یکی از ویژگی های آنرا امکان تست "ارتباطات ماهواره ای" عنوان کرده که نشان می دهد ماهواره مذکور از پتانیل های مهمی برای ارتقاء توان علمی و فنی کشورمان برخوردار است و با این اتفاق مهم، بسیاری از زیرسیستم‌های توسعه یافته شده توسط پژوهشگاه فضایی ایران نیز در شرایط تست مداری قرار می گیرند و راه برای توسعه سریع صنعت فضایی بومی ایران هموارتر می‌شود.
از زمان پرتاب ماهواره «امید» در نیمه بهمن سال 1387 تا امروز، ماهواره هایی چون رصد، نور و نوید از داخل کشورمان با موفقیت به فضا پرتاب شده و برخی دیگر نیز همچون ظفر، در رسیدن به مدار خود ناموفق بودند که تمامی آنها نهایتا در ارتفاعی حدودا 500 کیلومتری از سطح دریا به دور زمین می چرخیدند و خوشبختانه پس از 15 سال، طلسم این فاصله توسط پرتاب اخیر سپاه شکسته شد.
با این اوصاف، ضمن آنکه یک ماهواره پیشرفته با انواع سامانه های جدید و بومی با موفقیت به فضا رفته است، ماهواره‌بر قائم 100 نیز در آخرین ارتقاء خود قابلیت حمل تا 100کیلوگرم ماهواره را پیدا کرده در حالی که در آزمایش سال گذشته، این میزان 80 کیلوگرم بود و حالا شرایط برای پرتاب ماهواره های سنگین تر در ارتفاع بالاتر، بیش از هر زمان دیگر آماده است و پس از سالها ماندگاری در ارتفاع حدودا 500 کیلومتری، زمان حرکت به فواصل دورتر از سطح زمین فرارسید.
ماهواره‌بر جدید قائم 100
به نظر می رسد تجربیات بیشتر مجموعه هوافضای سپاه در حوزه موشک های سوخت جامد و سرریز این دانش به بخش فضایی باعث شده که گزینه سوخت جامد، بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. برای نمونه باید به این مسئله اشاره کرد که عمده پرتاب های ناموفق فضایی ما برای ماهواره‌برهای سوخت مایع بوده و سازمان فضایی وزارت دفاع نیز در پرتابگر نسل جدید خود به نام ذوالجناح نیز به سمت استفاده بیشتر از پیشران سوخت جامد رفته است. در نسل جدید پرتابگرهای سپاه به جای بهره گرفتن از بدنه‌های مرسوم فلزی، از موارد کامپوزیتی استفاده شده که باعث کاهش شدید وزن می‌شود و در نتیجه با نیرویی کم تر می‌توان محموله‌هایی برابر یا سنگین‌تر نسبت به ماهواره‌برهای عادی با قدرت بیشتر را نیز به مدار حمل کرد.
در حقیقت این برنامه‌ای بود که سپاه پاسداران از سالها پیش و با هدایت شهید بزرگوار سرلشکر حاج حسن طهرانی مقدم آن را دنبال کرده و در این راه به توفیقات قابل توجهی از جمله موتورهای فضایی سوخت جامد سنگین و فوق سنگین در پروژه قائم دست یافته است. توفیقاتی که گرچه تاکنون به آن صورت رسانه‌ای نشده‌اند، اما هر از چندگاهی با انتشار تصاویری مربوط به آزمون‌های این موتورها، نشان می‌دهد که عزم جدی برای توسعه موتورهای فضایی سوخت جامد در سپاه وجود دارد و اکنون به نتایج درخشانی رسیده است و با این نقشه راه، به زودی باید منتظر ورود به خدمت نسل جدیدی از ماهواره‌برهای سوخت جامد توسط سپاه باشیم که توان حمل محموله‌های سنگین را در مدارهای بالاتر خواهند داشت.
به طور کلی باید گفت ماهواره‌بر قاصد در واقع یک نقطه شروع و میان‌بر برای ورود سپاه به باشگاه فضایی دنیا بود، اما قائم 100 اولین پله از نقشه راه سپاه در توسعه سری ماهواره‌برهای قائم است که از قائم 100 شروع شده و سپس 105، 110 و بعد هم قائم 120 خواهد بود؛ مسیری که از رهگذر آن می‌توان مسیر حرکت کشور به سمت فتح مدار 36000 کیلومتری زمین تسهیل کرد؛ انشاء الله.
