تاریک و روشن صادرات صنعتی

براساس آمار تجارت در 12مـــــاهه 1402 عمده‌‌‌ترین صادرات صنعتی ایران که مربوط به محصولات پلیمری است، ارزشی کمتر از 2میلیارد دلار و سهمی در حدود 4‌درصد از کل صادرات کشور دارد. صنایع غذایی و شیمیایی نیز به عنوان دو گروه صنعتی‌‌‌ای که در رتبه‌‌‌های بعدی صادرات صنعتی کشور در سال 1402 قرار دارند، به ترتیب سهم ارزشی 3.7‌درصدی و 2.1‌درصدی از صادرات دارند. رقم صادرات این دو گروه نیز به ترتیب یک‌میلیارد و 848میلیون دلار و یک‌میلیارد و 39میلیون دلار است. بررسی‌‌‌ صادرات کالا به عراق به عنوان اصلی‌‌‌ترین مقصد کالاهای صنعتی ایران نشان می‌دهد که محصولات پلیمری، صنایع غذایی و صنایع برق و الکترونیک که مجموعا سهم 23‌درصدی از صادرات 9میلیاردی به عراق دارند، عمده صادرات صنعتی به این کشور هستند. نکته قابل تامل در این زمینه این است که صادرات به عراق به عنوان شریک دوم تجاری در 12ماهه 1402، از لحاظ ارزشی10‌درصد و از لحاظ وزنی 3‌درصد نسبت به سال 1401 کاهش داشته است. از طرفی سهم صنعت از صادرات نزدیک به 14میلیاردی به چین به عنوان شریک اول تجاری نیز قابل‌توجه نبوده است.

 صادرات صنعتی در ایران

بررسی و تحلیل داده‌های یونیدو در بخش شاخص‌های ظرفیت تولید حاکی از آن است که وضعیت خلق ارزش‌افزوده تولیدات کارخانه‌ای و میزان صادرات آن در مقایسه با کشورهای حوزه سند چندان رضایت‌بخش نیست. همچنین شاخص عملکرد رقابت صنعتی (CIP) که توانایی کشورها بر‌ای تولید و صادرات محصولات کارخانه‌‌‌‌ای در جهت ارتقا و تاثیر اقتصادی بر تجارت جهانی و ارزش‌افزوده محصولات کارخانه‌‌‌ای را می‌‌‌سنجد، بیانگر این است که ایران نسبت به برخی کشورهای همسایه در این زمینه دچار عقب‌‌‌ماندگی است. براساس گزارش مرکز پژوهش‌‌‌های مجلس، در حال حاضر حدود 45‌درصد از ارزش‌افزوده صنعتی ایران را تولیدات صنعتی با فناوری متوسط و بالا تشکیل می‌دهند و این سهم طی دودهه اخیر تقریبا در دامنه 40 تا 45‌درصد قرار داشته است. یونیدو رقابت صنعتی را ظرفیت کشورها برای حضور در بازارهای داخلی و بین‌المللی و در عین حال توسعه بخش‌‌‌ها و فعالیت‌‌‌های صنعتی با ارزش‌افزوده و محتوای فناوری بالاتر تعریف می‌کند. بر این اساس بهبود رقابت‌‌‌پذیری صنعتی مستلزم دو مولفه اساسی تولید برای افزایش حضور در بازارهای داخلی و بین‌المللی و افزایش محتوای فناورانه است. اولین مولفه بر افزایش ظرفیت و تولید و مولفه دوم بر کیفیت و تولید محصولات مبتنی بر فناوری تمرکز دارد. این در حالی است که آمارهای تجارت همچنان از سهم پایین کالاهای مبتنی بر فناوری از صادرات کشور حکایت دارد.

 سهم ناچیز صادرات کالاهای با فناوری سطح  بالا

بررسی صادرات به سطح فناوری محصولات طی سال 1402 حاکی از این است که صادرات محصولات اولیه، به ارزش 17میلیارد و 766میلیون دلار و وزن 39.554‌هزار تن، سهم 36‌درصدی از صادرات داشته که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشی 20‌درصد و از لحاظ وزنی 16‌درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات با فناوری سطح متوسط نیز با ارزش 14میلیارد و 575میلیون دلار و وزن 31.034‌هزار تن، سهم 30‌درصدی از صادرات 1402 داشته و در مجموع از نظر ارزشی نسبت به سال 1401، 8‌درصد کاهش و از نظر وزنی 10‌درصد افزایش داشته است.  صادرات مبتنی بر منابع نیز در 12ماهه 1402، 12میلیارد و 317میلیون دلار به وزن 60.542‌هزار تن بوده که از لحاظ ارزشی 9‌درصد و از نظر وزنی 37‌درصد افزایش داشته است. صادرات فناوری سطح پایین در سال 1402، 4میلیارد و 194میلیون دلار به وزن 5228‌هزار تن بوده که سهم 8‌درصدی از صادرات داشته و نسبت به سال 1401 از لحاظ ارزش افزایش یک‌درصدی و از لحاظ وزن افزایش 8‌درصدی داشته است. صادرات محصولات فناوری سطح بالا نیز در 1402، 431میلیون دلار به وزن 38‌هزار تن بوده است که همچنان سهم 0.1‌‌درصدی از صادرات دارد و نسبت به سال قبل از لحاظ ارزش 2‌درصد افزایش و از لحاظ وزن 28‌درصد کاهش داشته است.

 مقاصد صادراتی بخش صنعت

صادرات صنعتی در سال 1402 از نظر ارزش نسبت به سال قبل افزایش 10‌درصدی داشته است، اما بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که مقاصد صادراتی بخش صنعت همچنان محدود به چند کشور همسایه است. بررسی مقاصد صادراتی بخش صنعت طی سال 1402 نشان می‌دهد که عراق با سهم 45درصدی اصلی‌‌‌ترین بازار کالای صنعتی ایران است. بعد از عراق، افغانستان با سهم 10درصدی، پاکستان با سهم 7درصدی، امارات متحده عربی با سهم 7درصدی، ترکیه با سهم 5درصدی، فدراسیون روسیه با سهم 4درصدی، جمهوری‌آذربایجان با سهم 3درصدی، ترکمنستان با سهم 2‌درصدی و سایر کشورها با سهم 17‌درصدی قرار دارند.

بررسی‌‌‌ها حاکی از این است که صادرات صنعتی به چین به‌عنوان اولین شریک تجاری محدود بوده است. صادرات صنعتی به عراق نیز شامل محصولات پلیمری با سهم 11درصدی، صنایع غذایی با سهم 9‌درصدی و صنایع برق و الکترونیک با سهم 3‌درصدی است. صادرات صنعتی به امارات نیز شامل صنایع شیمیایی با سهم 5‌درصدی است. صادرات صنعتی به هند هم مربوط به صنایع شیمیایی با سهم 4‌درصدی است. صادرات به پاکستان نیز شامل صنایع غذایی با سهم 11‌درصدی است. صادرات به افغانستان نیز شامل صنایع غذایی با سهم 12درصدی، نساجی، پوشاک و کفش با سهم 7‌درصدی و صنایع شیمیایی با سهم 3‌درصدی است. صادرات به فدراسیون روسیه  هم شامل صنایع غذایی با سهم 7درصدی و خودرو و نیروی محرکه با سهم 7‌درصدی است.

 ایران چه کالاهای صنعتی صادر می‌کند؟

بررسی صادرات به تفکیک بخش‌های عمده و گروه‌‌‌های کالایی طی سال 1402 و مقایسه با سال قبل نشان می‌دهد که صادرات محصولات پلیمری با سهم ارزشی 4‌درصدی از کل صادرات نسبت به سال قبل از لحاظ ارزشی 23‌درصد و از نظر وزنی 28‌درصد افزایش داشته است. صادرات این دسته از محصولات یک‌میلیارد و 944میلیون دلار به وزن 1660‌هزار تن بوده است. صادرات صنایع غذایی با سهم ارزشی 3.7درصد از کل صادرات کشور در رتبه دوم صادرات صنعتی قرار داشته که از لحاظ ارزشی 12‌درصد و از نظر وزنی 19‌درصد نسبت به 1401 افزایش داشته است. صادرات صنایع غذایی در سال 1402، یک‌میلیارد و 848میلیون دلار به وزن 1962‌هزار تن بوده است. صنایع شیمیایی با سهم ارزشی 2.1‌درصد از کل صادرات غیرنفتی، نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشی 17‌درصد و از نظر وزنی 14‌درصد افزایش داشته است.

صادرات این دسته از محصولات در سال 1402 یک‌میلیارد و 39میلیون دلار به وزن 2215‌هزار تن بوده است. صنایع نساجی، پوشاک و کفش در سال 1402، 772میلیون دلار به وزن 357‌هزار تن بوده که در مجموع سهم ارزشی 1.6درصدی از صادرات 1402 داشته است. صادرات این دسته از محصولات از لحاظ ارزش صفر‌درصد و از نظر وزنی یک‌‌درصد کاهش داشته است.

صنایع ماشین‌‌‌سازی و تجهیزات با سهم ارزشی یک‌درصدی از صادرات، در 12ماه 1402، 472میلیون دلار به وزن 125‌هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، 6‌درصد از لحاظ ارزشی کاهش و 7‌درصد از نظر وزنی افزایش داشته است. صنایع برق و الکترونیک با سهم ارزشی 0.8‌درصدی از صادرات 12ماهه 1402، 415میلیون دلار به وزن 115‌هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشی 8‌درصد و از نظر وزنی 4‌درصد افزایش داشته است. صنعت لوازم‌خانگی نیز با سهم ارزشی 0.8‌درصدی از کل صادرات در سال 1402، 394میلیون دلار به وزن 281‌هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشی و وزنی کاهش یک‌درصدی را ثبت کرده است. خودرو و نیروی محرکه با سهم ارزشی 0.6‌درصدی از کل صادرات در 1402، 290میلیون دلار به وزن 69‌هزار تن بوده که از لحاظ ارزشی 2‌درصد افزایش و از نظر وزنی 21‌درصد کاهش داشته است. صادرات محصولات سلولزی با سهم ارزشی 0.4‌درصدی از ارزش صادرات در 12ماهه 1402، 221میلیون دلار به وزن 371‌هزار بوده که از نظر ارزشی 14‌درصد و از لحاظ وزنی 17‌درصد کاهش را ثبت کرده است.  صنایع دارو با سهم ارزشی 0.2‌درصدی از کل صادرات در 12ماهه 1402، 117میلیون دلار به وزن 3‌هزار تن بوده که نسبت به سال قبل از لحاظ ارزش 12‌درصد و از لحاظ وزن 24‌درصد افزایش داشته است.

صادرات صنایع ورزشی و خلاق در 12ماهه 1402 با سهم ارزشی 0.1‌درصدی از کل صادرات، 48میلیون دلار به وزن 17‌هزار تن بوده که تغییر چندانی نسبت به سال 1401 نداشته است. صادرات تجهیزات پزشکی با سهم ارزشی اندک از صادرات، 15میلیون دلار به وزن 3‌هزار تن بوده که از لحاظ ارزشی 40‌درصد کاهش و از نظر وزنی 29‌درصد افزایش داشته است.

 سهم  یک‌درصدی صادرات کالاهای سرمایه‌‌‌ای

صادرات به تفکیک واسطه‌‌‌ای، سرمایه‌‌‌ای و مصرفی طی سال 1402 و در مقایسه با سال قبل نشان می‌دهد که کالاهای واسطه‌‌‌ای سهم ارزشی 83.7‌درصدی و سهم وزنی 93‌درصدی داشته است. در مجموع صادرات کالاهای واسطه‌‌‌ای 41.298میلیون دلار به وزن 126.807‌هزار تن بوده که نسبت به سال 1401، از لحاظ ارزشی 12‌درصد کاهش و از نظر وزنی 10‌درصد افزایش داشته است. صادرات کالاهای مصرفی در سال 1402 با سهم 15.3‌درصدی از لحاظ ارزشی و سهم 6.9‌درصدی از نظر وزنی، 7میلیارد و 534میلیون دلار به وزن 9.455‌هزار تن بوده که نسبت به سال قبل، 15‌درصد از لحاظ ارزشی و 7‌درصد از لحاظ وزنی افزایش داشته است. صادرات کالاهای سرمایه‌‌‌ای در سال 1402 نیز به ارزش 469میلیون دلار و وزن 143‌هزار تن، سهم ارزشی یک‌‌درصدی و سهم وزنی 0.1‌درصدی از صادرات داشته که نسبت به سال 1401 از لحاظ ارزشی 10‌درصد و از نظر وزنی 15‌درصد کاهش داشته است.