لزوم پذیرش بازار آزاد ارز

وحید شقاقی شهری درباره تکرار خطای بازگرداندن ارز ترجیحی به اقتصاد ایران با وجود اجرای پرهزینه جراحی اقتصادی دولت سیزدهم، اظهار کرد: ‌‌‌ معتقدم در حال حاضر سه دسته اقتصاددان وجود دارد، دسته اول معتقدند بازار آزادی برای ارز وجود ندارد و بازار آزاد فعلی مصنوعی و غیرواقعی است و با ادبیاتی مثل بازار تلگرامی از بازار آزاد ارز یاد می‌‌‌کنند. رئیس‌کل بانک مرکزی هم جزو این دسته از اقتصاددان‌‌‌ها قرار می‌گیرد و طبق اظهاراتش می‌‌‌بینیم که به‌‌‌هیچ‌وجه حاضر نیست که بازار آزاد را به رسمیت بشناسد. او ادامه داد: رئیس‌کل بانک مرکزی در مصاحبه اخیر هم حتی بحث افزایش قیمت بازار آزاد را موکول به گزارشگر صداوسیما می‌‌‌کند و می‌گوید باید به مردم آگاهی بدهید و اطلاع‌‌‌رسانی کنید که قیمت‌‌‌های بازار اینهایی نیستند که مردم با آن قیمت خریدوفروش می‌‌‌کنند.

این کارشناس اقتصادی افزود: در دسته اول، برخی اقتصاددانان به دلیل شرایط تحریمی تشکیل بازار آزاد ارز را غیرممکن می‌‌‌دانند. حتی در درون دولت هم‌‌‌اکنون برخی اشخاص هستند که در گذشته نظر می‌‌‌دادند و مدام تاکید می‌‌‌کردند که با ارز‌پاشی به میزان اندک، می‌توانیم قیمت دلار را بسیار پایین آورده و تعیین کنیم. حتی در بین اقتصاددانان نهادگرا همچنان می‌گویند تعیین نرخ دلار در اختیار بانک مرکزی است و خود بانک مرکزی گران‌فروشی می‌‌‌کند.

شقاقی شهری با اشاره به گروه دوم و سوم از اقتصاددان‌‌‌ها گفت: دسته دوم، اقتصاددان‌‌‌هایی هستند که بازار آزاد را قبول دارند، اما سهم بازار آزاد را در ایران، بسیار اندک می‌‌‌دانند و دسته سوم هم اقتصاددان‌‌‌هایی هستند که بازار آزاد ارز را در اقتصاد ایران قبول دارند.او با بیان اینکه فارغ از صحت‌وسقم نظریات دیگران، به بازار آزاد ارز اعتقاد دارم، اظهار کرد: معتقدم یکی از وظایف مهم دولت‌ها این است که شرایط بازار را فراهم کنند و تا حد امکان تلاش کنند شرایط بازار برای همه کالاها فراهم شود. در ذهنیتم چند اصل موضوع در اقتصاد وجود دارد؛ مبتنی بر شرایط اقتصاد ایران هم بازار آزاد ارز را می‌‌‌پذیرم و هم سهم این بازار را اندک نمی‌دانم. حداقل بیش از 30 درصد مبادلات تجاری و بحث حفظ قدرت خرید مردم به بازار آزاد وابسته است. ارز حاصل برای مبادلات تجاری به ویژه در واردات غیررسمی از این بازار تامین می‌شود و حفظ قدرت خرید با این بازار مرتبط است.

این کارشناس اقتصادی گفت: از آنجا که اتفاقا بازار آزاد سهم بزرگی در اقتصاد دارد، علامت هم صادر می‌‌‌کند. برای مثال روزانه ممکن است در تهران و سطح کشور طبق گزارش مرکز لرزه‌‌‌نگاری تعداد زیادی زلزله نیم تا یک و نیم ریشتری رخ دهد که احساس نمی‌شوند، اما معمولا زلزله‌های بالای چهار تا پنج ریشتر شوک برانگیز، نگران‌کننده و علامت‌دهنده است. او ادامه داد: به گروه دوم اقتصاددانان که سهم بازار آزاد را اندک می‌‌‌دانند، می‌‌‌گویم که اگر این سهم اندک بود، طبیعتا بازار مانند زلزله‌های کم‌ریشتر باید هیچ علامتی از آن نمی‌گرفت، اما از آنجا که کالاها و خدمات مختلف از بازار آزاد ارز علامت می‌گیرند، نمی‌توان اثر بازار آزاد را نادیده بگیریم.

زایش چهار درصد تورم با 10 درصد افزایش قیمت دلار بازار آزاد

این کارشناس اقتصادی با بیان اینکه بر اساس مطالعاتم در 12 سال گذشته، هر 10 درصد افزایش پایدار سه ماهه در قیمت دلار بازار آزاد، منجر به چهار درصد تورم شده است، تاکید کرد: اگر افزایش نرخ بازار آزاد سه ماه ماندگاری داشته باشد، با فرض ثابت بودن سایر عوامل چهار درصد به تورم نقطه‌به‌نقطه اضافه می‌‌‌کند. در یک تا دو ماه اخیر، حدود بیش از 20 درصد ارزش پول ملی کاهش یافته و قیمت دلار بالا رفته است. نرخ بازار آزاد از حدود 50 هزار تومان، اکنون به بیش از 62 تا 63 هزار تومان رسیده یعنی عملا بیش از 20 درصد کاهش ارزش پول ملی داشتیم و هشت درصد به تورم نقطه‌به‌نقطه اسفند ماه اضافه خواهد کرد.شقاقی‌شهری گفت: بنابراین‌ همان‌طور که گفته شد، درطول 12 سال گذشته قیمت کالا و خدمات کاملا از بازار آزاد ارز تاثیرپذیرفته‌‌‌اند و ما نمی‌توانیم این واقعیت را کتمان کنیم.

او با اشاره به تجربه‌های شکست خورده قیمت‌‌‌گذاری دستوری و تخصیص ارز ترجیحی بیان کرد: این تصمیمات سرشار از رانت بود و ما این تجربه‌های منفی را هم داریم و همین اخیرا چای دبش یک تجربه علنی است که درباره اختلاف قیمت دلار مرکز مبادله و بازار آزاد چای رخ داد. شقاقی‌شهری گفت: هم‌‌‌اکنون در حوزه واردات فساد بزرگی در حال رخ دادن است. اکنون قیمت دلار در مرکز مبادله حدود 41 هزار تومان است، در بازار آزاد بالای 60 هزار تومان است. این دو نرخ بیش از 50 درصد اختلاف دارند و فاصله آنها با ارز 28 هزار و 500 تومانی خیلی زیاد است. او توضیح داد: وقتی کالاهایی که ارز ترجیحی گرفته‌‌‌اند را نگاه می‌‌‌کنیم، انگار که اصلا ارز 28 هزار و 500 تومانی دریافت نکرده‌‌‌اند و اگر از مرکز مبادله یا بازار آزاد ارز می‌گرفتند، عملا نرخ یکسانی برای این کالاها تعیین می‌شد. انگار نه انگار که ارز ارزان برای برخی کالاها داده شده است.

رانت بزرگ واردکنندگان با افزایش شکاف قیمتی

این کارشناس اقتصادی با اشاره به وجود نظام سه نرخی برای ارز گفت: اختلاف قیمت‌‌‌ها در این سه نرخ در حال افزایش است و یک رانت بزرگ در کشور برای واردکننده در حال شکل گرفتن است، به این ترتیب عطش واردات رو به افزایش است. او افزود: هر کس برای واردات ارز دریافت کند، رانت بزرگی نصیبش خواهد شد. برای هر دلار حداقل 20 هزار تومان رانت نصیب واردکننده می‌شود. پیش‌‌‌بینی‌‌‌ها نشان‌دهنده روند افزاینده این رانت است. واردکننده می‌تواند کالا وارد کند و چند ما آن را نگه دارد و رانت بیشتری نصیبش شود.

شقاقی‌شهری با بیان اینکه با ارز ترجیحی، رانت بزرگی نصیب واردکننده می‌شود، اظهار کرد: این تجربه را درباره ارز 4200 دولت گذشته داشتیم، اما اصرار به تکرار این موضوع داریم. اخیرا برای ارز مسافرتی دیدیم که چه فاجعه‌‌‌ای رخ داد. مردم به سفرهای خارجی هجوم بردند و دلیلش این بود که با این ارز ارزان حداقل بخش عمده‌‌‌ای از هزینه سفرشان رایگان حساب می‌شد.او افزود: ‌‌‌به همین دلیل امسال یکی از سال‌هایی بود که بسیاری از مردم تلاش کردند به کشورهای همسایه بروند و یک خروج شدید ارز رخ داد. همچنین خود بانک مرکزی وقتی حراج سکه را برگزار کرد، با قیمت‌‌‌های بسیار بالا این کالا را ارزش‌‌‌گذاری می‌‌‌کرد.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: مجموعه مسائل تشریح شده نشان می‌دهد که نظام سه نرخی ارز پایدار نمی‌‌‌ماند و به نفع بازار آزاد شکسته خواهد شد. اصرار بیش از حد بانک مرکزی، جز اتلاف منابع، رانت و انحراف منابع، چیزی عاید کشور نخواهد کرد. او یادآور شد: ما این تجربه را بارها و بارها شاهد بودیم. بانک مرکزی باید تلاش کند که در محدوده و کرانه بازار آزاد مداخله کند. مانند همان اتفاقی که آقای همتی، رئیس‌کل قبلی بانک مرکزی همین کار را انجام داد. او هم اوایل مقاومت می‌‌‌کرد، اما با مشورت اقتصاددان‌‌‌ها تجربه اندوخت که در کرانه بالا و پایین بازار آزاد مداخله کند.

شقاقی شهری بیان کرد: آقای همتی در یک شرایط بسیار سخت کشور یعنی در دوران ریاست‌جمهوری ترامپ، نفت زیر 35 دلار و کرونا توانست یک آرامش نسبی به بازار ارز دهد. با وجود اینکه نرخ ارز روند صعودی خود را طی می‌‌‌کرد اما با تلاطم اندک و شیب ملایم این مسیر طی و فضای رانت و انحراف منابع کم شد.

او با بیان اینکه بانک مرکزی با مسیری که طی می‌‌‌کند تبعات بسیار سنگین‌‌‌تری بر اقتصاد ایران وارد می‌شود، تاکید کرد: ما کارشناس‌‌‌های اقتصادی مدام هشدار می‌‌‌دهیم و گوشزد می‌‌‌کنیم که راهبرد بانک مرکزی اشتباه است. قرار بود مرکز مبادله بتواند با آزادی عمل قیمت‌‌‌گذاری را انجام دهد، اما اکنون می‌‌‌بینیم که عملا این اتفاق نمی‌‌‌افتد و این موضوع روشن است. واردات غیررسمی زیادی داریم، خروج سرمایه بالایی داریم. بخشی از مردم دلار را به عنوان یک ابزار حفظ قدرت خرید می‌‌‌دانند، این سه عامل موجب شده است که همچنان تقاضای ارز در بازار آزاد بیشتر باشد و تمام رخدادهای بین‌المللی و داخلی اتفاقا روی بازار آزاد اثرگذار هستند.

او یادآور شد: دوستانی که فکر می‌‌‌کنند این بازار تلگرامی است، پاسخ دهند که چرا از خرداد تا بهمن سال گذشته این بازار هیچ‌گونه افزایشی نداشت و حدود همان 50 هزار تومان در نوسان بود. این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: ‌‌‌ پاسخ این پرسش نشان می‌دهد برخی استدلال‌‌‌ها درست نیست و ما همچنان به دلیل عدم فهم درست در اقتصاد ایران و تجربیات کشور، مسیر اشتباهی را طی می‌‌‌کنیم که تبعاتش مدام خود را به اشکال و انحای مختلف نشان می‌دهد و اتلاف منابع سنگینی در کشور در کنار رانت‌‌‌های بزرگی به اقتصاد ایران تحمیل خواهد کرد.