به قلم : دکتر فرناز محامدی ؛ متخصص اطفال
تحریریه زندگی آنلاین : مانند سایر مهارت ها، سنی که بچه ها زبان می آموزند و شروع به صحبت می کنند متفاوت است. بسیاری از نوزادان قبل از اولین سال تولد خود کلماتی مانند، ماما و دادا را به زبان می آورند. بیشتر کودکان نوپا تا 18 ماهگی می توانند حدود 20 کلمه بگویند. اما اگر یک کودک 2 ساله هنوز صحبت نمی کند یا فقط دو کلمه را با هم ترکیب می کند به احتمال زیاد دچار تاخیر گفتاری یا تاخیر زبانی شده است. دانستن اینکه چه چیزی عادی است و چه چیز هایی در حیطه گفتار و شکل گیری زبان قرار ندارد به والدین کمک می کند تا به علت نگرانی های خود پی ببرند و بفهمند آیا فرزندشان دچار تاخیر گفتاری شده است یا خیر.
تفاوت گفتار و زبان در چیست؟
گفتار، بیان کلامی زبان است و شامل نحوه شکل گیری صداها و کلمات است.
زبان کل سیستم ارائه و کسب اطلاعات به روشی معنی دار است. منظور از زبان فهمیدن و فهمیده شدن از طریق ارتباطات کلامی، غیر کلامی، و نوشتاری است.
بیشتربخوانید:
منظور از تاخیر گفتاری و تاخیر زبانی چیست؟
مشکلات گفتاری و زبانی متفاوت است، اما اغلب با هم همپوشانی دارند. به عنوان مثال:
کودکی که دچار مشکل تاخیر زبانی شده است ممکن است کلمات را به خوبی تلفظ کند، اما فقط قادر به بکار بردن دو کلمه باشد.
اما کودکی که دچار مشکل تاخیر گفتاری شده است از واژگان و عباراتی برای بیان عقاید استفاده می کند که درک آنها دشوار است.
چه موقع مهارت های گفتاری و زبانی کودکان شکل می گیرد؟
مراحل گفتار و رشد زبان برای همه بچه ها یکسان است، اما سن رشد بچه ها می تواند بسیار متفاوت باشد. پزشک متخصص اطفال با انجام چک آپ های دوره ای می تواند به شما اطمینان دهد که فرزندتان در مسیر رشد گفتاری و زبانی قرار دارد یا خیر. کودکان در سنین مختلف رشد گفتاری و زبانی متفاوتی دارند:
قبل از 12 ماهگی:
قبل از تولد یک سالگی نوزادان فقط با تولید اصوات و کلمات بی معنا با محیط اطراف ارتباط بر قرار می کنند. این سر و صداهای بی معنا در حقیقت اولین مراحل شکل گیری گفتار در نوزادان است. در حدود 9 ماهگی، نوزادان شروع به تولید اصوات پشت سر هم می کنند، از لحن های مختلف گفتار استفاده می کنند و کلماتی مانند ماما و دادا را به زبان می آورند (بدون اینکه واقعاً بدانند این کلمات چه معنی دارند).
قبل از سن 12 ماهگی، نوزادان باید به صداهای اطراف توجه کنند و کم کم اسم اشیای دور برشان مثل شیشه شیر و پستانک را یاد بگیرند. کودکانی که با دقت تماشا می کنند اما به صداها واکنش نمی دهند ممکن است کاهش شنوایی داشته باشند.
بیشتربخوانید:
از 12 تا 15 ماهگی:
بچه ها در این سن می توانند صداهای بیشتری تولید کنند( صداهایی مانند پٍ، بِ ، مِ، دِ یا نِ) و شروع به تقلید صداها و کلماتی که می شنوند می کنند. آنها در این سن معمولا یک یا چند کلمه می گویند (کلماتی به غیر از ماما و دادا). اسم ها (مثل توپ و بچه) معمولا قبل هر چیز دیگر (مثل افعال) شکل می گیرند. کودکان در این سن می توانند از جملات دستوری ساده پیروی کنند. (مثل، اسباب بازی را به من بده)
از 18 تا 24 ماهگی:
بیشتر کودکان نوپا (اما نه همه) تا 18 ماهگی می توانند حدود 20 کلمه و تا 2 سالگی تقریبا 50 کلمه یا بیشتر را بیان کنند. وقتی بچه ها به سن 2 سالگی می رسند، شروع به ترکیب دو کلمه می کنند تا جملات ساده ای مانند بچه گریه می کند یا بابا بزرگ است را تولید می کنند. یک کودک 2 ساله باید بتواند اشیاء ساده را شناسایی کند (هم به صورت حضوری و هم در تصاویر). در صورت سوال کردن باید بتواند به چشم، گوش یا بینی اشاره کند و از دستورات دو مرحله ای پیروی کند. (به عنوان مثال وقتی از بچه می خواهید اسباب بازی اش را بردارد و به شما بدهد.)
از 2 تا 3 سالگی:
در این سنین والدین اغلب در گفتار فرزندشان پیشرفت های چشم گیری می بینند. دایره واژگان کودک در این سنین افزایش یافته (آنقدر زیاد که قابل شمارش نیستند) و به طور مرتب سه یا چند کلمه را در جملات ترکیب می کند.
قوه ادراک کودک نیز تا سن 3 سالگی افزایش می یابد. کودک در این سن به راحتی تفاوت روی میز بگذار و یا زیر تخت بگذار را تشخیص می دهد. کودکان همچنین در این سن رنگ ها و مفاهیم توصیفی مثل بزرگ و کوچک را تشخیص می دهند.
علائم تاخیر گفتاری یا تاخیر زبانی کدامند؟
نوزادی که به صدا پاسخ نمی دهد یا هیچ صدایی از خود تولید نمی کند باید فوراً توسط پزشک معاینه شود. غالبا، تشخیص مشکل دار بودن یا نبودن کودک در شکل گیری گفتار و زبان برای والدین دشوار است.
در اینجا مواردی ذکر شده که باید به آنها توجه داشته باشید. در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر در کودک خود حتما به متخصص اطفال مراجعه کنید:
اگر تا 12 ماهگی: کودک حرکاتی مثل اشاره کردن و یا بای بای کردن را انجام نمی دهد.
اگر تا 18 ماهگی: کودک حرکات را بیشتر از واژگان برای برقراری ارتباط ترجیح می دهد.
اگر تا 18 ماهگی: کودک در تقلید صداها مشکل دارد.
کودک در درک درخواستهای کلامی ساده مشکل دارد.
تا 2 سالگی: کودک فقط می تواند از گفتار یا اعمال تقلید کند و کلمات یا عبارات را به طور خودجوش تولید نمی کند.
تا 2 سالگی: کودک فقط صداها یا کلمات خاصی را بارها و بارها می گوید و نمی تواند از زبان شفاهی برای برقراری ارتباط و مرتفع کردن نیازهای فوری خود استفاده کند.
تا 2 سالگی: کودک نمی تواند دستورالعمل های ساده را دنبال کند.
تا 2 سالگی: تن صدای کودک طبیعی نباشد (مثلا تو دماغی باشد)
بیشتر بخوانید:
درک کودک با آنچه از سن او انتظار میرود دشوار تر است:
والدین و پرستار بچه که بیشتر با او در تماس هستند باید نیمی از گفتار کودک را تا 2 سالگی و در حدود سه چهارم از گفتار او را تا 3 سالگی درک کنند.
تا سن 4 سالگی باید بیشتر گفتار کودک توسط افراد غریبه هم قابل درک باشد.
چه عواملی باعث تاخیر گفتاری یا تاخیر زبانی در کودکان می شوند؟
در ادامه چند مورد از عواملی که باعث تاخیر گفتاری زبانی در کودکان می شوند آورده شده است:
تاخیر گفتاری در کودکی که از دیگر لحاظ رشد طبیعی داشته است، ممکن است ناشی از اختلال در دهان باشد. (مانند مشکلات مربوط به زبان یا سقف دهان). فرنولوم (قسمت متصل کننده زبان به پایین فک) کوتاه نیز می تواند حرکت زبان را برای تولید گفتار محدود کند.
بسیاری از بچه های مبتلا به تاخیر گفتاری ، مشکلات دهانی و حرکتی دارند. این مشکلات زمانی اتفاق می افتند که در مناطقی از مغز که مسئول گفتار هستند مشکلی وجود داشته باشد، و متعاقباً هماهنگی لب ها، زبان و فک برای تولید صداها از بین برود. این بچه ها همچنین ممکن است مشکلات دهانی و حرکتی دیگری مانند مشکلات تغذیه ای هم داشته باشند.
مشکلات شنوایی معمولاً با تاخیر گفتاری ارتباط دارند. به همین دلیل است که هر وقت نگرانی از مشکلات گفتاری وجود داشته باشد، باید یک متخصص شنوایی سنجی هم شنوایی کودک را آزمایش کند. کودکانی که در شنیدن مشکل دارند ممکن است در بیان و همچنین درک، تقلید و استفاده از زبان با مشکل روبرو شوند.
عفونت های گوش به ویژه عفونت های مزمن می توانند بر شنوایی تأثیر بگذارند. اگرچه عفونت گوش ساده ای که تحت درمان قرار گرفته است نباید بر گفتار تأثیر بگذارد. تا زمانی که شنوایی حداقل در یک گوش به صورت عادی وجود داشته باشد، گفتار و زبان به طور عادی رشد خواهند کرد.
چگونه تاخیر گفتاری و تاخیر زبانی تشخیص داده می شوند؟
متخصص گفتار درمانی (گفتار درمانگر)، مهارت های گفتاری و زبانی فرزند شما را در مقایسه با معیار های توسعه کامل زبان ارزیابی خواهد کرد. متخصص گفتار درمانی از طریق تست های استاندارد به دنبال این است که پیشرفت های گفتاری زبانی کودک شما در سنین مختلف بررسی کند.
متخصص گفتار درمانی همچنین موارد زیر را هم بررسی خواهد کرد:
آنچه کودک شما می فهمد. (زبان ادراکی)
آنچه کودک شما می تواند بگوید. (زبان بیانی)
اگر فرزند شما در حال تلاش برای برقراری ارتباط با روشهای دیگر مانند اشاره ، لرزش سر ، حرکات و غیره است.
توسعه صدا و وضوح گفتار
وضعیت دهانی و حرکتی فرزند شما (چگونه دهان، زبان، سقف دهان و غیره، برای گفتار و همچنین خوردن و بلعیدن با یکدیگر کار می کنند)
براساس نتایج آزمون، متخصص گفتار درمانی روند درمانی خاصی را پیشنهاد خواهد داد.
گفتار درمانی چگونه به فرزند شما کمک می کند؟
گفتار درمانگر برای بهبود مهارتهای گفتاری و زبانی با فرزند شما کار خواهد کرد و به شما خواهد گفت در منزل چه کار هایی انجام دهید که به بهبود فرزندتان کمک کند.
والدین چه کاری می توانند انجام دهند؟
کمک والدین بخش مهمی از کمک به کودکانی است که مشکل گفتاری یا زبانی دارند.
در اینجا به چند روش برای کمک به شکل گیری گفتار در خانه اشاره شده است:
زمان زیادی را با فرزند خودتان سپری کنید و او را به صحبت کردن، آواز خواندن، تقلید از صداها و حرکات تشویق کنید.
برای فرزندتان کتاب بخوانید. از سنین پایین، خواندن را شروع کنید. به دنبال کتاب های متناسب با سن فرزندتان باشید. کتاب هایی که پر از عکس باشند و در حالی که کودک در حال تماشا کردن است شما بتوانید به تصاویر داخل کتاب اشاره کنید و اشیای داخل کتاب را نام ببرید. سعی کنید با یک کتاب کلاسیک شروع کنید کتاب هایی که کودک بتواند به تقلید شخصیت های داستان بپردازد. کتاب هایی که بافت های قابل لمس دارند هم به رشد گفتاری زبانی کودک کمک خواهند کرد. در مرحله بعد، بگذارید فرزندتان تصاویری که تشخیص می دهد را نام ببرد. بعد از این مرحله می توانید ترانه های مهدکودکی که حالت آهنگین دارند را شروع کنید. از اینجا به بعد شما می توانید کتابهایی را برای فرزندتان انتخاب کنید که کودک را مجبور به حدس زدن ادامه داستان کنند. در این مرحله فرزند شما حتی ممکن است داستانهای مورد علاقه اش را در حافظه به خاطر بسپارد.
از موقعیت های روزمره به نفع تقویت گفتار و زبان فرزندتان استفاده کنید. برای تقویت گفتار و زبان فرزندتان، در طول روز با او صحبت کنید. به عنوان مثال، غذاهای موجود در فروشگاه مواد غذایی را نام ببرید، در هنگام پخت و پز غذا یا تمیز کردن اتاق، در مورد کارهایی که انجام می دهید توضیح دهید، به اشیاء اطراف خانه اشاره کنید و در هنگام رانندگی به صداهایی که می شنوید اشاره کنید. سؤال کنید و پاسخ فرزندتان را تأیید کنید (حتی وقتی که درک پاسخ آنها دشوار است). از صحبت کردن بچه گانه با فرزندتان خود داری کنید.
همیشه به یاد داشته باشید که، شناخت و درمان زود هنگام تاخیر گفتاری و تاخیر زبانی بهترین راه درمان است.
