خیر و شر

امام رضا(ع) فرمودند: خداوند متعال حسنات و نیکی‌ها را در ماه مبارک رمضان قبول می‌کند و سیئات و گناهان را می‌بخشد.[1] «حسنه» یعنی نیکی، خیر و زیبایی. «سیئه» یعنی بدی، شر و زشتی. تمام اعمال و افکار انسان در طول زندگی از این دو حال خارج نیست یا خیر است یا شر. حتی اعمال به ظاهر مباح هم قابلیت تبدیل به خیر و شر را دارند؛ نفس کشیدن فعلی است غیراختیاری که مدام از انسان صادر می‌شود، همین عمل ساده غیراختیاری و همیشگی قابلیت تبدیل به حسنه را دارد. اگر در ماه رمضان و یا در فلان مکان مقدس باشد و یا در حین انجام کار خیری صورت گیرد، عبادت به حساب می‌آید و ثواب تسبیح را دارد. انسان همواره سر دو راهی خیر و شر قرار دارد و باید یکی را انتخاب کند؛ لشکر عقل انسان را به سمت حسنه و خیر سوق می‌دهد و لشکر جهل آدمی را به سمت سیئه و شر می‌کشاند.

خداوند متعال همه اسباب و وسایلی که برای کسب خیر لازم است، در اختیار آدمی قرار داده است؛ ارسال پیامبران، امام و کتاب آسمانی، قرار دادن فطرت و عقل در نهاد انسان و اعطای چشم، گوش، قلب و سایر نعمت‌ها همگی بدین جهت است که آدمی به سمت خیر و نیکی سوق پیدا کند. این انسان‌ها هستند که باید یکی از از این دو راه را انتخاب کنند.

{ إِنَّا هَدَینَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُوراً }[2]عده‌ای عقل را بر خواهش‌های نفسانی ترجیح می‌دهند و تلخی‌ها و سختی‌ها را تحمل می‌کنند و در گروه شاکرین قرار می‌گیرند؛ تلخی‌هایی که چشیدن آن‌ها شیرین و سختی‌هایی که تحمل آن‌ها گواراست. عده‌ای هم از خط شکر خارج شده و به دنبال محسوسات و لذاید زودگذر، شهوات و معاصی می‌روند.

البته برای شاکر بودن، تنها شکر زبانی کافی نیست، بلکه باید در عمل شاکر بود. امام‌صادق(ع) می‌فرماید: «شُکرُ لِلنِّعَمِ اِجتِنابُ المَحارِمِ»[3] شکر این است که بد نباشیم. شکر این است که نعمت‌های خداوند را در راه رضای او به کار گیریم، نه در راه معصیت او. حقِ نعمت‌های الهی را ادا کردن، شکر نعمت به حساب می‌آید. شکر نعمت «آب» به این است که از آن درست استفاده کنیم، اسراف و هدر دادن آب، کفران نعمت به حساب می‌آید. شکر نعمت «صدای‌خوش» به این است که آن را برای قرائت قرآن، اذان و مداحی و نواهای حلال به کار بریم نه ترانه‌های غیرمشروع و غفلت‌آور. شکر «طبیعت زیبا» به این است که با خانواده یا دوستان وارد طبیعت شویم، از آن لذت بریم و با تماشای آن یاد خالق آن بیفتیم. بیگانگی با طبیعت، نوعی کفران نعمت است. شکر نعمت «قرآن» به این است که آن را تلاوت کنیم و در آیات آن بیاندیشیم و به دستورات آن عمل کنیم. و اگر شکر نعمت این گونه است که گفتیم، بندگان شاکرِ خداوند چقدر کم و قلیل‌اند.

{ اعْمَلُوا آلَ دَاوُودَ شُکْرًا وَقَلِیلٌ مِنْ عِبَادِی الشَّکُورُ }[4]
خداوند متعال در این آیه، شکر را نوعی عمل معرفی کردند. وقتی پای عمل به میان آمد، اهل عمل کم خواهند بود.
 

پی نوشت

-------------------------------------------------------------
[1] . بحارالانوار: 93/341؛ فضایل الاشهر الثلاثه: 93.
[2] . انسان(76): 3؛ «به راستی ما راه را به او نشان دادیم، حال یا سپاس‌گزار است، یا بسیار کفران‌کننده».
[3] . مشکاه الأنوار: 31؛ بحارالأنوار: 90 /214، باب7، حدیث 17.
[4] . سبأ(34): 13؛ «ای خاندان داود! برای تحقق سپاس‌گزاری به پیشگاه حق، عمل شایسته انجام دهید! و از بندگانم اندکی اهل سپاس‌اند».

مطالب فوق برگرفته شده از کتاب:
حسنات و سیئات 
نوشته استاد حسین انصاریان