از زمانی که اراده و تقدیر حق نقش‌آفرینش و خلقت را بر صفحه زیبای وجود نگاشت، و اراده ازلیه، ایجاد موجودات را بر اساس نظم و هم‌آهنگی تقدیر نمود و با اعلان:
وَ مِنْ کلِّ شَی‌ءٍ خَلَقْنا زَوْجَینِ: «1»
این حقیقت را روشن ساخت که آفرینش موجودات بر پایه جفت بودن صورت پذیرفته، با عنایت ویژه‌ای که به بنی‌آدم داشت واقعیت آفرینش انسان‌ها را با این عبارت پر معنا و دقیق مورد تذکر قرار داد:
وَمِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکم مِّنْ أَنفُسِکمْ أَزْوَاجًا لِّتَسْکنُوا إِلَیهَا وَجَعَلَ بَینَکم مَّوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِی ذَلِک لَآیاتٍ لِّقَوْمٍ یتَفَکرُونَ: «2»
از نشانه‌های قدرت خداوند این است که به سود شما از جنس خودتان همسرانی که مایه آرامش شما باشند آفریده است، و میان شما در عرصه خانه خانواده مودت و مهربانی برقرار ساخته که در این حقیقت برای اندیشمندان نشانه‌های قدرت و ربوبیت خدا وجود دارد. روی این حساب خانواده نخستین سنگ بنای ساختمان بشریت است، و تنها مسیر مشروع برای تولد انسان‌ها و بهترین زمینه برای رشد و شکوفائی استعدادهاست.
خانواده مهم‌ترین مکتب تربیت و تکامل انسان‌هاست. خانواده منبع خوبی برای فرهنگ هر کشور و عالی‌ترین مرکز رشد و تکامل تربیتی اسلام است که فروپاشاندن آن در واقع غارت همه کشور و همه منابع انسانی آن است و اسلام با نگاهی مثبت به بنیان خانواده و به ازدواج می‌نگرد، نه فقط با نظر اشباع غریزه جنسی.
ازدواج و زناشوئی کلاس اول زندگی اجتماعی است، و مکتبی است برای خواندن درس حقوق و تمرین کردن این که چگونه باید حقوق دیگران را شناخت و محترم شمرد و رعایت نمود.
مرد مسلمان و انسانی که خدا و قیامت را باور دارد در چهارچوب خانه به این حقیقت اعتقاد و اعتراف دارد که این زن که در کنارش زندگی می‌کند بر عهده‌او حقوقی دارد و باید این حقوق را ادا کند، و وظایف و مسئولیت‌هائی را باید در رابطه با حقوق همسر انجام دهد.
چنین مردی در همسایگی، در بازار، در اداره، در کارخانه، و در مزرعه هم به این واقعیت توجه دارد که این همسایه و این طرف داد و ستد، و این مراجعهکننده، و این زارع و این مالک و این رفیق، هر کدامشان نیز حقوقی دارند، و برای ادای حقوق آنان مسئول است و واجب است آن حقوق را حفظ کند و ادا نماید.
زن مسلمان و مؤمن هم به این حقیقت اعتراف و اقرار دارد که این مرد که زحمات طاقت فرسائی را برای اداره امور زندگی تحمل می‌کند و هم خواب و شریک زندگی اوست بر عهده‌اش حقوقی دارد که لازم است آن‌ها را ادا کند و وظایفش را نسبت به آن مرد به انجام برساند، و در مراحل دیگر هم خواهد فهمید که دیگران بر عهده‌او چه حقوقی دارند و او در برابر آنان چه وظایفی متوجه اوست که باید آن حقوق را حفظ و عملًا رعایت نماید.
نهایتاً هر یک از این نوع زنان و مردان یعنی زنان و مردان متعهد و با ایمان توجه دارند که در برابر یکدیگر و در مقابل دیگران چه وظائفی دارند که اگر ادا نکنند در پیشگاه خداوند مسئول و مورد بازخواست قرار خواهند گرفت.
حقوقی که در اسلام میان زن و شوهر مقرر گشته دو نوع است:
1- حقوق قانونی: حقوقی است که اگر هر یک از طرفین رعایت نکند، طرف دیگر می‌تواند به حکم قانون به دادگاه مراجعه وآن را مطالبه نماید و وی را به ادای آن ملزم کند، مانند نفقه زن بر شوهر، حق تمکین و اطاعت زن از شوهر، این نوع حقوق پایه زندگی زناشوئی است و به منزله سفت کاری یک ساختمان مانند پی و جرز و سقف که اگر نباشد ساختمانی وجود ندارد.
2- حقوق اخلاقی: حقوقی است که هر یک از زن و شوهر به حکم اخلاق انسانی و فرهنگ اسلامی موظف‌اند آن‌ها را به اجرا بگذارند و اگر اجرا ننمایند طرف دیگر قانوناً نمی‌تواند او را ملزم کند، ولی با عدم اجرای آن لذت و خوشی زندگی از بین می‌رود، مثل رعایت ادب و وقار، و احترام و حسن اخلاق، این نوع حقوق به منزلهٔ نازک کاری ساختمان است، از قبیل گچ‌کاری و نقاشی و شیشه و چراغ که اگر نباشد باز ساختمانی وجود ندارد.
- زن و شوهر اگر بخواهند فقط موافق قانون با هم رفتار کنند، و تنها حقوق خشک قانونی را رعایت نمایند زندگی خالی از عشق و محبت و صفا و صمیمیت می‌شود، و ضمانت بقاء و دوام خود را از دست می‌دهد. این که در روایات اهل‌بیت تأکید فوق‌العاده شده که ایمان و دین‌داری و اخلاق حسنه را شرط اساسی انتخاب همسر قرار دهید به این منظور است که هدف دو انسان مؤمن از ازدواج و تشکیل خانواده این باشد که علاوه بر برخورداری از انس و محبت و کامیابی‌های مشروع جنسی، کانون خانواده را مراکز فراگیری احکام خداوند و به کار بستن وظائف اسلامی و تخلق به اخلاق نیک قرار دهند، و در همه کارهای نیک یار و یاور و مشوق یکدیگر باشند تا در نهایت کانون خانوادگی بر این اساس استوار و نهادینه شود و سرچشمهٔ اعمال شایسته و خدمات اجتماعی و اسلامی گردد.
- مگر یک مجاهد و رزمنده راه حق بدون هماهنگ بودن همسرش با او می‌تواند در میدان جهاد با فراغت خاطر بجنگد و حماسه آفرینی نماید؟
- مگر انسان بدون هماهنگ بودن همسرش می‌تواند در کسب و کار و تحصیل معاش، همه مسائل شرعی و اخلاقی را رعایت نماید، و حقوق واجب مالی را بپردازد، و از اسراف و خرج‌های اضافی امتناع ورزد، و مازاد مخارج زندگی را در امور خیر هزینه کند؟
- آنان که با هدف انجام وظائف دینی، و تخلق به اخلاق اسلامی به تشکیل خانواده اقدام می‌کنند علاوه بر این که در فراز و نشیب زندگی از انحراف‌هائی مانند مجالست با اشخاص منحرف، اعتیادهای خطرناک، ولگردی‌های و شب‌نشینی‌های خانمان‌سوز مصون می‌مانند، همیشه افکار و اعمال خود را بر محور کارهای مثبت و مفید متمرکز می‌سازند، و در نتیجه خیر خورشید خیر و برکت و توفیقات ویژه حق از افق چنین خانه‌ای طلوع می‌کند.
رسول خدا فرمودند:
خداوند متعال هر گاه خیر و سعادت یک خانواده را بخواهد، اعضای آن خانواده را در احکام دین بصیر و بینا می‌گرداند، و اعتدال در زندگی را که در خرج مال خود میانه‌رو باشند و در راه اسراف و هزینه‌های غیر معقول گام بر ندارند، نصیب آنان می‌کند و نیز کوچک‌ترهای آنان به بزرگ‌ترهایشان احترام می‌گذارند.
در هر صورت هر خانه‌ای که در آن ارزش‌های اسلامی مانند صداقت، امانت، عفت، عدالت، تقوا، تعهد رعایت نشود از نظر اهل بیت خرابه‌ای بیش نیست. «3»
پیامبر اسلام فرمود:
«کل بیت لیس فیه شیئ من الحکمة کان خراباً:» «4»
هر خانه‌ای که در آن ارزش‌های اسلامی و انسانی حاکم نباشد، ویرانه‌ای بیش نیست.
من از ابتدای ورودم در لباس روحانیت تا این لحظه که این سطور را می‌نویسم برای صدها نفر مرد و زن عقد دائم جاری کرده‌ام، پس از عقد به داماد و عروس گوشزد نموده‌ام اگر می‌خواهید بنای زندگی شما استوار بماند، و کانون خانه صورت بتون آرمه به خود بگیرد، لازم است چند مسئله اسلامی و اخلاقی را حتماً رعایت شود:
1- نسبت به یکدیگر کم توقع باشند،
2- در پیش آمدهائی که جنبه اشتباه و خطا دارد نسبت به یکدیگر پر گذشت باشند،
3- زن به همه افراد خانواده شوهر به حکم صله رحم احترام گذارده و خواسته‌ای بر ضد آنان بر شوهر خود تحمیل نکند، مرد به همه افراد خانواده زن به عنوان صله رحم احترام نهاده و از تلخ کردن ذائقه زن نسبت به خانواده‌اش بپرهیزد.
4- زن هزینه لباس و زینت و مخارج روز مره را برابر با قدرت اقتصادی شوهر نظام دهد.
5- زن در برخوردهایش شخصیت شوهر را رعایت کند، و مرد نیز به شخصیت زن احترام بگذارد و از تحقیر و کوچک نمودن او جداً بپرهیزد.
6- به جای استبداد در رأی هم فکری و مشارکت حاکم باشد،
7- در همه شرایط از اظهار محبت و عشق به یکدیگر دریغ نشود.
8- از سخت‌گیری نسبت به یکدیگر به ویژه در رفت و آمدهای معقول خانوادگی، و میهمانی‌های شرعی و طبیعی و مسافرت‌ها پرهیز شود.
9- در غیبت یکدیگر، شخصیت طرف غایب نزد خانواده و اقوام جداً رعایت گردد.
10- هر دو با مساعی یکدیگر به امور خانه و رسیدگی به فرزند بدون کسالت، و شانه‌خالی کردن از بار مسئولیت اقدام نموده و همه امور ده گانه را به عنوان عبادت حق به حساب بیاورند، که هر قدمی از طرف زن و شوهر در این موارد وقتی به حساب خدا منظور شود، بی‌شک در پیشگاه حق دارای ثواب عظیم و پاداش کثیر خواهد بود.
رسول بزرگوار اسلام خطاب به مردان فرمود:
درباره رفتار و منش خود با همسرانتان، خدا را در نظر بگیرید، چه آن که زن‌ها امانت‌هائی هستند که خداوند آنان را به دست شما سپرده است، پس با آنان مهربان باشید و در به دست آوردن دل‌هایشان بکوشید. «5»
و به زنان خطاب کرد: آگاه باشید هر زنی که با شوهرش سازش‌نداشته باشد، و بیش از توانائی و قدرتش کاری بر او تحمیل نماید، هیچ کار نیکی از او پذیرفته نمی‌شود، و در حالی که خدا را دیدار می‌کند که بر او خشمگین است. «6»
سازش منطقی و معقول زن با شوهر، و تطبیق دادن خود با وضع شوهرش به طوری که انس و آرامش محیط زندگی تأمین، و وفا و صمیمیت در آن حاکم باشد برای زن ثواب جهاد در راه خدا را دارد: از امیرمؤمنان (ع) روایت شده:
«جهاد المرئة حسن التبعل:» «7»
جهاد زن، نیکو شوهرداری اوست.
زنان و مردان تندخو و بداخلاق
در روایات اهل‌بیت در رابطه با زنان یا مردانی که از اخلاق حسنه و نرم‌خوئی و گذشت برخوردار نیستند، و منش و روش آنان سبب ظلم و آزار روحی و سخت‌گیری است مسائل مهمی ذکر شده که برای نمونه به چند روایت اشاره می‌شود:
رسول خدا فرمود:
«من کان له امرءة تؤذیه لم تقبل صلات‌ها و لا حسنة من عمل‌ها حتی تعینه و ترضیه و ان صامت الدهر و قامت و اعتقت الرقاب و انفقت الاموال فی سبیل الله و کانت اول من ترد النار، و علی الرجال مثل ذلک الوزر و العذاب اذا کان لها موذیا و من صبر علی سوء خلق امرءته و احتسبه عند الله کان بکل مرة یصبر علیها من الثواب مثل ما اعطی ایوب علی بلائه:» «8»
زنی که همسرش را آزار دهد، و نسبت به او بدخلقی و سوء رفتار داشته باشد، نماز و نیکی‌اش و روزه و عبادتش گرچه به امتداد روزگار انجام گیرد، و برده آزاد کردنش، و انفاق اموالش در راه خدا پذیرفته نخواهد شد، و اول کسی است که وارد آتش می‌شود، مگر این که به یاری شوهرش در امور زندگی برخیزد و رضایت او را جلب کند.
چنین کیفری برای مرد نیز مقرر است اگر به همسرش ستم ورزد و او را با سوء رفتارش، و بدخلقی و استبدادش بیازارد.
کسی که بر بدخلقی زنش در راه خدا صبر کند، به هر بار صبرش پاداشی چون پاداش ایوب بر استقامتش در برابر بلاهائی که به او وارد شد به او عنایت می‌شود.
«نهی النبی (ص) ان تزین لغیر زوج‌ها فان فعلت کانت حقاً علی الله عزوجل ان یحرقها بالنار:» «9»
پیامبر از این که زن برای غیر شوهرش آرایش کند نهی فرمود، اگر زن برای غیر شوهر، زینت و خودآرائی نماید، بر خدای بزرگ است که او را به آتش بسوزاند. و نیز رسول خدا فرمود:
آ «لا ایما امرءة لم ترفق بزوجها و حملة علی ما لا یقدر علیه و ما لا یطیق لم تقبل منها حسنة و تلقی الله و هو علیها غضبان:» «10»
بدانید هر زنی در امور زندگی هماهنگ با شوهرش نباشد، و بر او آنچه را در قدرتش نیست تحمیل نماید حسنه‌ای از او پذیرفته نخواهد شد، و خدا را در حالی که بر او خشمگین است دیدار می‌کند.
--------------------------------------------------------------------
(1)- ذاریات 49.
(2)- روم 21.
(3)- جایگاه بانوان در اسلام 403.
(4)- مجمع البیان ج 1، ص 382.
(5)- مستدک الوسائل ج 2، ص 550.
(6)- بحار ج 76. ص 335.
(7)- حکمت نهج‌البلاغه.
(8)- بحار ج 74، ص 5.
(9)- کشف الغرور 247.
(10)- کشف الغرور 244.
برگرفته از کتاب تفسیر حکیم، نوشته استاد حسین انصاریان
