کیفیت نزول کتب آسمانی در ماه رمضان

کل قرآن در ماه رمضان به بیت المعمور نازل شد سپس در مدت بیست سال بر پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) . صحف ابراهیم در شب اول این ماه و تورات در روز ششم آن، انجیل در روز سیزدهم ماه رمضان و زبور در روز هیجدهم این ماه نازل شده است.

خداوند برای هدایت نوع بشر کتاب های آسمانی متعددی ، از جمله «صحف» ابراهیم و نوح، و «تورات» و «انجیل» بر پیامبران خود فرستاده که از همه آن ها جامع‌تر «قرآن مجید» است .
اگر این کتاب ها نازل نمی شد، انسان در مسیر خداشناسی و عبادت پروردگار گرفتار خطا می شد و از اصول تقوا و اخلاق و تربیت، و قوانین اجتماعی مورد نیازش دور می ماند.
این کتب آسمانی همچون باران رحمتی بر صفحه دل‌ها فرو ریخت و بذرهای تقوا و اخلاق و معرفة الله و علم و حکمت را در نهاد انسانها پرورش داد و شکوفا ساخت.
«قَدْ جَاءکُم مِّنَ اللّهِ نُورٌ وَکِتَابٌ مُّبِینٌ *یَهْدِی بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلاَمِ : حقّا که براى شما از جانب خداوند نور و کتابى روشن و روشنگر آمده است * خدا هر که را از خشنودى او پیروى کند، به وسیله آن [کتاب‌] به راه‌هاى سلامت رهنمون مى‌شود .»

ماه رمضان و نزول کتاب های آسمانی
ماه رمضان نهمین ماه از ماه های سال قمری و عربی است، که بین ماه شعبان و شوال واقع است، و در قرآن کریم از ماه های دوازده گانه، غیر از ماه رمضان، نام هیچ ماه دیگری نیامده است.
ماه رمضان به خاطر نزول قرآن در آن ، برتری یافته است. خداوند متعال در آیه 185 سوره بقره می فرماید: «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ ...» ماه رمضان ماهى است که قرآن در آن فرو فرستاده شده که راهنماى مردم و دلایلى روشن از هدایت و جدایى (بین حق و باطل) است. پس کسى که در این ماه حاضر باشد (در وطن باشد) باید آن را روزه بدارد، ...
نه تنها قرآن در ماه رمضان فرو فرستاده شده است، بلکه کتب دیگر آسمانی نیز در این ماه نازل شده اند.
امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید :« نزلت التوراه فی ست مضین من شهر رمضان ...»
در ششم ماه رمضان کتاب مقدس تورات بر موسی(علیه السلام) و در روز دوازدهم کتاب آسمانی انجیل بر عیسی (علیه السلام) و در هیجدهمین روز از ماه رمضان زبور بر داوود نازل گشت و قرآن نیز در شب قدر فرو فرستاده شد.
علاوه بر آن از واثله بن اسقع روایت شده است، که پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) فرمود: صحف حضرت ابراهیم (علیه السلام) در نخستین شب ماه رمضان نازل گردید.
در بیست و ششم ماه رمضان نیز نزول صحف بر حضرت ادریس (علیه السلام) را ذکر کرده اند. پس می توان گفت که ماه رمضان، ماه نزول کتب آسمانی است که خود رحمتی است از طرف خداوند بر بندگان که با ماه رحمت خدا نیز سازگاری دارد.
خداوند متعال قرآن را یکباره در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل کرد، و سپس جبرائیل آنرا قسمت به قسمت بصورت پنج یا ده آیه و یا کمتر و بیشتر و حتی بصورت یک آیه در مدتی حدود بیست و سه سال از جانب خدا بر پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نازل گردانید و یکباره بر پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نازل نشد، بلکه آیات و سور آن بر حسب شرایط و اوضاع و مقتضیات بصورت پنج یا ده آیه و یا کمتر و بیشتر و حتی گاهی بصورت یک آیه نازل می‌گردید
بر اثر گذشت زمان و دخالت جاهلان و نااهلان، بسیاری از کتب آسمانی، در معرض تحریف قرار گرفتند و با افکار نادرستی آمیخته شدند، ولی قرآن مجید با دلایلی که در بحث های اعتقادی بیان شده ،دست نخورده باقی مانده است و همچون آفتابی در همه اعصار و قرون می درخشد و دل‌ها را روشن می سازد.

کیفیت نزول قران مجید در ماه رمضان
قرآن در ماه رمضان آن هم در شب قدر نازل شده است، و جا دارد که قرآن، که یک کتاب سرنوشت ساز و هدایتگر است در شب قدر، در شب تعیین سرنوشت‌ها نازل گردد، و چه زیبا است رابطه میان «قرآن» و «شب قدر» و چه پر معنی است پیوند این دو با یکدیگر.

کیفیت نزول کتب
کیفیت نزول کتب آسمانی بر انبیاء گذشته، مطالبی به اختصار ذکر می نماییم:
محققان اسلامی به اتفاق نظر می‌گویند که کتاب‌های آسمانی پیغمبران گذشته ، به‌طور دفعی و یکباره بر آنها نازل ‌شده است.
اگرچه سیوطی می‌نویسد : یکی از علماء معاصر ما مخالف با این رأی و عقیده است، لیکن خود او موافق عقیده جمهور علماء بوده و می نویسد: کتب انبیاء گذشته یکباره بر آنها نازل شده است و می‌گوید: آیه:«وَقَالَ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً کَذَلِکَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُۆَادَکَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلًا» (فرقان، 32) ؛ و کسانى که کفر ورزیدند گفتند: چرا قرآن (اگر از علم الهى سرچشمه گرفته) یک جا بر او فرو فرستاده نشده؟ این چنین است، تا قلب تو را بدان ثبات و استحکام بخشیم و (لذا) آن را پى در پى به آرامى (در مدت بیست و سه سال در احوالى با کمّیّت مختلف) برخواندیم.
نزول کتاب آسمانی زبور
از ابن عباس روایت شده است که یهود یا مشرکان از پیغمبر سئوال کردند چرا قرآن مانند تورات یکباره نازل نگردید؟
درپاسخ به این اعتراض، قرآن صریحاً آنرا رد نمی‌کند، بلکه در این مورد سکوت نموده، و صرفاً به بیان نزول تدریجی قرآن می‌پردازد، و چنانکه آیه فوق‌الذکر بیان می‌کند: خداوند متعال در پاسخ با آنها فرمود: ما قرآن را به تدریج فرو فرستادیم تا قلب تو را استوار نگاهداریم، و این خود تأیید ضمنی نزول دفعی کتب آسمانی انبیاء سلف می‌باشد.
اگر کتب آسمانی انبیاء گذشته تدریجاً نازل شده بود ، لازم بود قرآن در پاسخ به اعتراض یهودیان بگوید: نزول تدریجی قرآن، مانند روشی است که در مورد نزول دیگر کتب آسمانی اعمال شده است ، ولی قرآن در بیان این جهت، ساکت است، در حالیکه قرآن معمولاً به اعتراض های نابجا و سئوال های بی مورد پاسخ صریح می‌دهد چنانکه به اعتراض مردم در مورد پیغمبر(صلی الله علیه وآله) پاسخ صریح می‌دهد که گفته بودند:«…مَالِ هَذَا الرَّسُولِ یَأْکُلُ الطَّعَامَ وَیَمْشِی فِی الْأَسْوَاقِ»(فرقان، 7) این چه فرستاده‌اى است که طعام مى‌خورد و در بازارها راه مى‌رود؟! (در صورتى که رسول باید فرشته باشد، حدّ اقل) چرا به سوى او فرشته‌اى فرستاده نشده تا همراه او بیم‌دهنده (و مۆید رسالت او) باشد؟!
خداوند متعال در پاسخ به این اعتراض می‌گوید: «وَما أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ مِنَ الْمُرْسَلِینَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَیَأْکُلُونَ الطَّعَامَ وَیَمْشُونَ فِی الْأَسْوَاقِ» (فرقان،20: و
و ما پیش از تو از فرستادگان خود نفرستادیم مگر اینکه آنها هم طعام مى‌خوردند و در بازارها راه مى‌رفتند.
یا در آیه «أَبعَثَ اللهُ بَشَرأ رِسولاً» (بنی اسرائیل 94: آیا خداوند، بشری را بعنوان فرستاده خود مبعوث کرد؟)
امام صادق علیه السلام در این باره می فرماید : « نزلت التوراه فی ست مضین من شهر رمضان ...» در ششم ماه رمضان کتاب مقدس تورات بر موسی(علیه السلام) و در روز دوازدهم کتاب آسمانی انجیل بر عیسی (علیه السلام) و در هیجدهمین روز از ماه رمضان زبور بر داوود نازل گشت و قرآن نیز در شب قدر فرو فرستاده شد
می‌بینیم که مردم می‌پرسند آیا ممکن است خداوند، بشری را بعنوان رسول و فرستاده خود برانگیزد؟
خداوند متعال پاسخ صریح این اعتراض را در آیه «وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَکَ إِلاَّ رِجَالاً نُّوحِی إِلَیْهِمْ» (انبیاء، 7) : و ما پیش از تو (براى مردم به عنوان پیامبر و رسول) نفرستادیم مگر مردانى را که به آنها وحى مى‌کردیم (نه فرشتگان و نه زنان و نه اجنّه را) صریحاً اظهار می‌نماید و به همین گونه قرآن به هر سئوال و اعتراضی که از ناحیه مشرکان یا اهل کتاب مطرح می‌شد جواب صریح داده،درحالیکه درمورد نزول دفعی کتب آسمانی انبیاء گذشته ـ که مدَّعای اهل کتاب را تشکیل می‌داد ـ سکوت می‌کند، و این خود تأیید ضمنی قسمتی ازمحتوای سئوال مشرکان و‌ یا یهودیان است.
البته باید که ادله دیگری برای اثبات نزول دفعی کتب انبیاء گذشته وجود داشته باشد که سیوطی و دیگران در کتابهای خود از آنها یاد کرده‌اند (الاتقان ج 1 ص 73).
و نیز می‌دانیم که قرآن بطور پراکنده و تدریجاً در مدتی حدود بیست یا بیست و سه سال بر رسول خدا (صلی الله علیه وآله) نازل گردید و این کتاب آسمانی به‌گونه‌ ای مدون و مرتب در دسترس ما است .
به همین صورت خداوند متعال قرآن را یکباره در شب قدر از لوح محفوظ به آسمان دنیا نازل کرد، و سپس جبرائیل آنرا قسمت به قسمت بصورت پنج یا ده آیه و یا کمتر و بیشتر و حتی به‌صورت یک آیه در مدتی حدود بیست و سه سال از جانب خدا بر پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نازل گردانید و یکباره بر پیغمبر(صلی الله علیه وآله) نازل نشد، بلکه آیات و سور آن بر حسب شرایط و اوضاع و مقتضیات به‌صورت پنج یا ده آیه و یا کمتر و بیشتر و حتی گاهی به‌صورت یک آیه نازل می‌گردید.
ستایش مخصوص خداوندی است که بر ما، با هدایت به شاه راه ستایشش، منت نهاد و ما را اهل ستایش قرار داد که از سپاس گزاران احسان او باشیم .
سپاس خداوند را که دین آسمانی اسلام را برای ما مختص ساخت تا در سایه سار آن، به سر منزل سعادت و خرسندی اش روان گردیم و حمد بی حد و ثنای بی عدد، خدای احد را که ماه خود، ماه اسلام، تزکیه و تصفیه و نزول کتاب وحی- رمضان- را یکی از راه های احسان بر بندگان قرار داد.

منابع:
تفسیر نمونه، آیت الله مکارم شیرازی و همکاران، ج1، ص 633-636 و ج27، ص 180-193.
ترجمة تفسیر المیزان، علامه طباطبایی، ج2، ذیل آیة 185 بقره و ج20، سورة قدر.
ترجمة تفسیر صافی، مرحوم محسن فیض کاشانی، ج1، ذیل آیة 185 و ج2، سورة قدر.