در بین آموزه های دینی مسأله صبر از جمله مسائل چالش بر انگیز می باشد. در روایات، صبر نسبت به ایمان به منزله سر نسبت به سائر جسد شمرده شده است، گویا کسی که صبر ندارد ایمان ندارد و اساسا خداوند بندگانش را با صبر می آزماید. صبر بر ناملایمات، صبر بر انجام واجبات و صبر بر ترک گناهان. و در این بین صبر بر ناملایمات در بین اولیاء خدا بالاترین و بیشترین موارد را به خود اختصاص داده است. به طور یک قاعده کلی و سنت جاریه الهی خداوند اولیائش را و حتی رسولان را و حتی رسولان اولوا العزم را با همین مسأله صبر آزموده و آنان را به درجات رفیعه رسانده است.
« فَاصبِر کَمَا صَبَرَ أُولُوا العَزمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لاَتَسْتَعْجِل لَهُمْ » (1)
یعنی: ای پیامبر همانگونه که رسولان اولوا العزم صبر نمودند تو نیز صبور باش چرا که از آنان هستی .
و همچنین:
« وَ لَقَدْ کُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِکَ فَصَبَرُوا عَلَی مَا کُذِّبُوا وَ أُوذُوا حَتَّی أَتَاهُمْ نَصْرُنَا » (2)
یعنی:ای پیامبر اگر تو را تکذیب می نمایند نا امید و ناراحت نباش رسولان قبل از تو نیز مورد تکذیب واقع شدند اما صبر نمودند و اذیت شدند تا اینکه یاری ما به سراغشان آمد .
داستان موسی و خضر را در سوره مبارکه "کهف" همگی با آن آشنا هستیم. از اول تا به آخر موسی در این داستان امتحان صبر داد و دائما جناب خضر به موسی بن عمران می فرمود: « و کیف تصبر »، یعنی: چگونه صبر خواهی نمود؟!! و همانطور که می دانیم ظاهرا جناب موسی از این امتحانات چند مرحله ای صبر، پیروز بیرون نیامد و این باعث شد که خضر از او جدا شود .(3)
و همچنین خداوند در مورد جناب ایوب پیامبر می فرماید:
« إنّا وَجَدْناه صابراً نِعْمَ العبدُ إنّه أوّاب » .(4)
یعنی: ما ایوب را بنده ای صابر یافتیم و او نیک بنده ای بود و بسیار توبه کننده !!
و می توان ادعا نمود که از بین اولیاء خدا هر کدام که صبر بیشتری داشتند از مقام بالاتری برخوردار بوده اند و شاید علت برتری پیامبر بزرگوار اسلام نسبت به سائر انبیاء در همین مسأله صبر خلاصه شود چرا که از آن حضرت منقول است که فرمودند : « ما أوذی نبی مثل ما أوذیت » (5)
به جرأت می توان گفت که در بین اهل بیت علیهم السلام نیز هیچ کس به اندازه زینب کبری سلام الله علیها در این دنیای پست مصیبت نکشید و به حق و شایستگی بود که او را « أم المصائب » نامیدند !!
و فرموده اند : « البلاء للولاء » (6)
هر که در این بزم مقرب تر است جام بلا بیشترش می دهند
با قطع نظر از این همه آیات و روایات که ما به گوشه ای از آن اشاره کردیم در زندگی روزمره و عادی خودمان هم دائما در حال تجربه این مسأله هستیم که هر کس صبورتر و خودنگه دار تر است انسان موفق تری به نظر می رسد و اساسا صبر جلوی بسیاری از حوادث را می گیرد و بسیاری از ناملایمات زندگی از عجول بودن و نداشتن صبر انسان ناشی می شود و انسانهایی که موفقیت های بزرگ در همین زندگی مادی نیز بدست می آورند در اثر صبر و استقامت است و چه بسا بتوان گفت که یک علت جهنمی شدن اهل دوزخ عجله آنان بوده است چرا که وقتی صبر نداشتند دست به دزدی و تجاوز به حقوق دیگران دست می یازیدند .
نکته ای دیگر که در خور توجه می باشد این است که اگر کسی از آینده خیر و خوش یک بلا و مصیبت با خبر باشد صبر کردن برای او آسان خواهد بود اما صبر آن وقت سخت می شود که انسان در حین سختی کشیدن نداند که عاقبت امر چه می شود به همین خاطر در روایات داریم که شیعیان ما از ما صبورترند چرا که ما بر چیزی که می دانیم صبر می نماییم اما شیعیان ما بر چیزی که نمی دانند صبر می کنند : « نحن صُبَّر و شیعتنا أصبر منا » . (7)
حال بعد از این مقدمه وارد اصل بحث شویم و آن اینکه چه کسی می تواند مقام صبر زینب کبری سلام الله علیها را درک کند ؟؟!! بانویی که در یک روز آن همه بلا و مصیبت را تحمل نمود و بلکه قبل از حادثه عاشورا مصیبت مادرش حضرت زهرا سلام الله علیها و پدرش امام علی سلام الله علیه و برادرش امام حسن سلام الله علیه را درک نمود و بعد از عاشورا نیز مصیبت اسیری اهل البیت علیهم السلام را تحمل کرد و از همه این امتحانات سر بلند بیرون آمد.
اگر کسی از آینده خیر و خوش یک بلا و مصیبت با خبر باشد صبر کردن برای او آسان خواهد بود اما صبر آن وقت سخت می شود که انسان در حین سختی کشیدن نداند که عاقبت امر چه می شود
کدام یک از انبیاء الهی این قدر مصیبت تحمل نموده اند که زینب کبری سلام الله علیها تحمل نمود به گونه ای که در تصور هم نمی گنجد. حتی به جرأت می توان گفت که در بین اهل بیت علیهم السلام نیز هیچ کس به اندازه زینب کبری سلام الله علیها در این دنیای پست مصیبت نکشید و به حق و شایستگی بود که او را « أم المصائب » نامیدند !!
چگونه می توان تصور نمود که یک زن آن هم زن که به طور طبیعی تاب و توان کمتری از مردان دارد، بزرگترین قافله مصیبت عالم در طول تاریخ را راهبری نماید و خم به ابرو نیاورد !! و بعد از توهین آشکار ابن زیاد ملعون که می گوید "ندیدی که خدا با برادرت چه کرد؟!" خود را نبازد و زیباتریت جمله عالم را بر زبان جاری سازد و بگوید : « ما رأیتُ إلّا جمیلاً » .
واقعا کدام زن را در تمام عالم سراغ داریم که بزرگترین و تلخ ترین مصائب عالم در ذائقه او تلخ نیاید و آن را زیبا ببیند؟! این جمع بین مقام صبر و مقام توحید افعالی است که در نادر از اولیاء خدا اتفاق می افتاده و حتی بسیاری از انبیاء نیز از عهده آن به درستی بیرون نمی آمدند!!
پی نوشت ها:
1- احقاف /35 .
2- انعام /34 .
3- کهف / 67،68،72،75،78،82 .
4- ص /44 .
5- مناقب ج2ص42 و بحار ج39ص56 .
6- میزان الحکمة ج1ص520 .
7- بحار ج24ص216 .
حمید حاج علی
مدّرس حوزه علمیه