اگرچه اغلب افراد با شکایت از «سرگیجه» به پزشک مراجعه می‌کنند، اما برای شروع درمان، پزشک باید مشکل اصلی را از بین چهار نوع شایع گیجی (Dizziness) تشخیص دهد:
- سرگیجه (Vertigo): احساس کاذب حرکت.
- عدم تعادل (Disequilibrium): احساس بی‌ثباتی، عدم تعادل و تزلزل.
- پیش سنکوپ (Presyncope): سیاهی رفتن چشم و اینکه فرد احساس می‌کند به زودی از هوش خواهد رفت.
- سبکی سر (Lightheadedness): احساس مبهمی که طی آن فرد حس می‌کند از محیط پیرامونش جدا شده است.
در اغلب موارد، بیماران تجربه خود را چنین گزارش می‌کنند که گویی اتاق دور سر آن‌ها می‌چرخد. چهار علت شایع بروز سرگیجه در مراجعات سرپایی عبارتند از:
-
- سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV): نوعی اختلال گوش داخلی که با گیجی، سرگیجه، عدم ثبات و تهوع همراه است و معمولاً با تغییر موقعیت سر ایجاد می‌شود.
- نوریت وستیبولار: التهاب عصب دهلیزی در گوش داخلی که اطلاعات مربوط به تعادل را به مغز می‌رساند.
- میگرن وستیبولار: نوعی میگرن که موجب سرگیجه‌های مکرر می‌شود.
- بیماری منییر: اختلالی در گوش میانی که باعث سرگیجه و کاهش شنوایی می‌شود.
در اکثر موارد، می توان از طریق گرفتن سابقه و شرح حال یا معاینه فیزیکی به‌تنهایی به تشخیص نهایی رسید.
علائم گیجی
به گزارش لافارر، افرادی که گیجی را تجربه می‌کنند، در موارد بسیاری، علائم و حس‌هایی بیش از سرگیجه را توصیف می‌کنند و ممکن است مشکل خود را این‌گونه بیان کنند:
- احساس کاذب حرکت و چرخش (سرگیجه)
- سبکی سر و احساس غش کردن و از حال رفتن
- احساس عدم ثبات و از دست دادن تعادل بدن
- احساس شناور بودن، منگی یا سنگینی سر
این موارد ممکن است به دنبال راه رفتن، بلند شدن از جا یا حرکت سر، ایجاد یا حتی تشدید شوند. گیجی شما ممکن است با علائم دیگری مانند حالت تهوع همراه بوده و به حدی شدید و ناگهانی باشد که مجبور شوید فوراً بنشینید یا دراز بکشید. دوره‌های سرگیجه ممکن است ثانیه‌ها یا حتی روزها ادامه داشته و پس از مدتی مجدداً عود کند.
چرا سرگیجه را باید جدی بگیریم؟
اگر گیجی شدید یا سرگیجه را به همراه هر یک از علائم زیر تجربه می‌کنید، فوراً به نزدیک‌ترین مرکز مراقبت‌های اورژانسی مراجعه کنید:
- سردرد ناگهانی و شدید
- درد قفسه سینه
- مشکل تنفسی
- بی‌حسی و فلج دست‌ها و پاها
- غش و از دست دادن هوشیاری
- دوبینی
- ضربان قلب سریع یا نامنظم
- سردرگمی یا گفتار نامفهوم
- اختلال در راه رفتن و سکندری خوردن
- استفراغ‌های مداوم
- تشنج
- تغییر ناگهانی در شنوایی
- ضعف و بی‌حسی در صورت
علل گیجی
گیجی ممکن است به دلایل گوناگونی رخ دهد. اکنون به شایع‌ترین دلایلی که به بروز انواع گیجی منجر می‌شوند می‌پردازیم.
سرگیجه (VERTIGO)
علل شنوایی و تعادلی مربوط به سرگیجه، شایع‌ترین عوامل بروز گیجی محسوب می‌شوند و عبارتند از:
- سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)
- نوریت وستیبولار: التهاب عصب دهلیزی (عصبی است که در گوش داخلی قرار داشته و پیام‌های مربوط به این نواحی را برای مغز ارسال می‌کند)
- لابیرنتیت (التهاب گوش داخلی): التهاب لابیرنت (مارپیچ پر از مایعی که در گوش داخلی قرار دارد)
- بیماری منییر (Meniere): به دنبال افزایش مایع اندولنف در گوش داخلی ایجاد می‌شود.
دو عامل یعنی از دست دادن شنوایی و طول مدت علائم، می‌تواند به پزشکان کمک کند تا گزینه‌های احتمالی را در تشخیص افتراقی محدود کنند:
- سرگیجه بدون مشکل شنوایی به دنبال بیماری‌هایی مانند نوریت وستیبولار یا BPPV پدید می‌آید.
- گیجی همراه با کاهش شنوایی معمولاً به دلیل بیماری‌هایی مانند منییر یا لابیرنتیت ایجاد می‌شود.
- علائم شنوایی یک‌طرفه نیز تشخیص را به سمت یک ناهنجاری آناتومیک هدایت می‌کند؛ به‌خصوص در بیماران مبتلا به اختلال شنوایی محیطی (به این معنی که مشکل شنوایی به علت اختلالی در گوش خارجی، میانی یا داخلی باشد).
تناوب یا پیوستگی سرگیجه نیز در بالا بردن دقت تشخیص، مؤثر است:
- سرگیجه دوره‌ای معمولاً در نتیجه بیماری‌هایی مانند BPPV یا بیماری منییر ایجاد می‌شود.
- سرگیجه مزمن به دنبال نوریت وستیبولار و لابیرنتیت به وجود می‌آید.
سرگیجه میگرنی
سرگیجه میگرنی یا همان میگرن وستیبولار یکی دیگر از عوامل زمینه‌ای گیجی است که حدود 3 درصد از جمعیت کلی و نزدیک به 10 درصد از افراد مبتلا به میگرن را دچار می‌کند.
با این حال، این تشخیص تنها زمانی باید مد نظر قرار گیرد که احتمال وجود سایر علل سرگیجه بررسی و رد شده باشند. تشخیص سرگیجه میگرنی در بیماران مبتلا به میگرن یا دارای سابقه میگرنی که سابقه سرگیجه دوره‌ای دارند، با وجود یکی از علائم زیر در طول حداقل دو دوره سرگیجه، تأیید می‌شود:
- سردرد میگرنی
- فوتوفوبیا (ترس از نور)
- فونوفوبیا (ترس از صدا)
- اورا (تجربه‌های دیداری خاص مانند دیدن تشعشع نورانی که در افراد مبتلا به میگرن یا صرع رخ می‌دهد)
سرگیجه در اثر سندرم خستگی مزمن
سندرم خستگی مزمن (CFS) یک اختلال پیچیده است. این اختلال منجر به بروز خستگی شدید و مزمنی می‌شود که حداقل به‌مدت 6 ماه ادامه می‌یابد. علائم این اختلال با فعالیت فیزیکی یا ذهنی بدتر می‌شوند و با استراحت به‌طور کامل بهبود پیدا نمی‌کنند. علت ایجاد CFS مشخص نیست؛ اگرچه نظریه‌های زیادی دراین‌باره وجود دارد.
متخصصان بر این باورند که عوامل متعددی در بروز این اختلال نقش دارند. سرگیجه یکی از علائم CFS است که با تغییر موقعیت از حالت درازکش یا نشسته به حالت ایستاده تشدید می‌شود.
پیش سنکوپ (PRESYNCOPE)
پیش‌سنکوپ زمانی است که فرد احساس می‌کند ممکن است به زودی از هوش برود. این حالت در اثر نرسیدن اکسیژن کافی به مغز ایجاد می‌شود. برخی عوامل قلبی-عروقی در این زمینه دخیل هستند و از این طریق سبب بروز گیجی می‌شوند. این عوامل عبارتند از:
- آریتمی‌ها (نامنظم‌شدن ضربان قلب)
- انفارکتوس میوکارد قلب (نرسیدن خون کافی به ماهیچه قلب)
- انسداد شریان کاروتید (رگ‌های اصلی دو طرف گردن که به سر خون‌رسانی می‌کنند)
- افت وضعیتی فشار خون(شکلی از کاهش فشار خون که هنگام ایستادن پس از نشستن یا دراز کشیدن رخ می‌دهد)
از میان بیماران مبتلا به تاکی‌کاردی (افزایش ضربان) فوق بطنی، 75 درصد آن‌ها سرگیجه را تجربه می‌کنند و حدود 30 درصد از آن‌ها به سنکوپ دچار می‌شوند. وجود علائم ناشی از تغییرات وضعیتی، گزینه‌های تشخیصی را به نفع افت وضعیتی فشار خون کنار می‌زند.
انواع گوناگونی از داروهای قلبی-عروقی ریسک بروز افت وضعیتی فشار خون را در افراد مسن افزایش می‌دهند. ازجمله این داروها می‌توان به رزرپین (در دوزهای بالاتر از 0.25 میلی‌گرم)، دوکسازوسین و کلونیدین اشاره کرد.
از دست دادن تعادل (DISEQUILIBRIUM)
عوامل گوناگونی وجود دارند که می‌توانند سبب احساس عدم تعادل شوند. سکته مغزی، یکی از علل مهم و تهدیدکننده حیات است که باعث گیجی می‌شود. بنابراین اگر سرگیجه با سایر علائم سکته مغزی همراه است، باید احتمال وجود سکته به کمک روش‌های معتبر بررسی و سپس کنار گذاشته شود. در نهایت، ممکن است علت گیجی به سکته مغزی مربوط نباشد.
کاهش قدرت بینایی به همراه احساس عدم تعادل، به از هوش رفتن و غش منتهی می‌شود. در این موارد، پزشک باید سابقه وجود هرگونه اختلالی را که باعث عدم تعادل می‌شود نظیر پارکینسون، نوروپاتی محیطی (آسیب اعصاب اندام‌های انتهایی) و اختلالات عصبی-عضلانی (که می‌تواند روی نحوه راه رفتن تأثیر داشته باشد) بررسی کند.
مصرف بنزودیازپین‌ها و داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای، ریسک بروز آتاکسی (عدم هماهنگی عضلات) و سقوط را در افراد مسن‌تر افزایش می‌دهد.
احساس سبکی سر (LIGHTHEADEDNESS)
در سبکی سر، علل روان‌پزشکی خصوصاً اضطراب، بسیار شایع است. بنابراین، هنگام بررسی سوابق بیمار برای یافتن علت سرگیجه، وجود سابقه و علائم اضطراب و افسردگی حتماً باید درنظر گرفته شود. در یکی از مطالعات انجام‌شده، 28 درصد از بیماران مبتلا به گیجی، علائم حداقل یکی از اختلالات اضطرابی را گزارش کردند.
طبق نتایج مطالعه‌ای دیگر، یک نفر از هر چهار بیمار مبتلا به سرگیجه، معیارهای اختلال هراس (نوعی از اختلالات اضطرابی که فرد به طور منظم دچار حمله ترس می‌شود) را داشت. مطالعه انجام‌شده روی بیماران مبتلا به گیجی مزمن نشان داد احتمال بروز علائم عصبی در سیستم شنوایی، در افراد مبتلا به اختلال هراس، در مقایسه با افرادی که این اختلال را نداشتند، بیشتر بود.
بنابر گزارش‌ها نزدیک به 60 درصد از افراد با علامت گیجی مزمن به اختلال اضطراب مبتلا بودند. مهم است بدانید افسردگی و مسمومیت با الکل نیز می‌توانند با سرگیجه مرتبط باشند.
سرگیجه و سندرم هایپرونتیلاسیون
سندرم هایپرونتیلاسیون (HVS) علت مهم سبکی سر محسوب می‌شود. اگرچه این اختلال با انواع اختلالات اضطرابی مرتبط است، بسیاری از بیماران فاقد اختلال اضطرابی نیز این سندرم را تجربه می‌کنند.
هایپرونتیلاسیون به معنای افزایش تعداد تنفس مازاد بر نیازهای متابولیک بدن است که در نهایت موجب آلکالوز تنفسی (کاهش دی اکسید کربن در خون در اثر تنفس بیش از اندازه) و احساس سبکی سر می‌شود. این بیماران ممکن است مکرر آه بکشند و علائم مرتبطی مانند درد قفسه سینه، نفخ، درد سردل (اپی گاستر) و سوزن‌سوزن‌شدن و خواب‌رفتگی (پارستزی) را گزارش کنند.
سایر علل سرگیجه
گیجی‌های نادر یا ناگهانی ممکن است به دلایل زیر اتفاق بیفتند:
- افت فشار خون
- گردش خون ضعیف
- مصرف برخی از داروها
- پایین بودن سطح آهن بدن (آنمی)
- افت قند خون (هایپوگلایسمی)
- مسمومیت با گاز کربن مونوکسید
- گرم شدن بیش از حد و کاهش آب بدن (دهیدراتاسیون)
عوامل خطر سرگیجه
عواملی که ممکن است احتمال بروز گیجی را در شما افزایش دهند، شامل موارد زیر می‌شوند:
در افراد مسن‌تر، به خاطر بیماری‌های زمینه‌ای، احتمال بروز گیجی و عدم تعادل بیشتر است. این افراد همچنین به خاطر داروهایی که مصرف می‌کنند در معرض خطر ابتلا به گیجی هستند.
- سابقه ابتلا به دوره‌های سرگیجه
اگر سابقه سرگیجه دارید، احتمال بروز آن در آینده در شما بیشتر است.
- سابقه آسیب به سر و اختلالات وستیبولار
ابتلا به اختلالاتی مانند نوریت وستیبولار، ریسک ابتلای فرد به سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV) را افزایش می‌دهد.
- پوکی استخوان و کمبود ویتامین D
طبق بررسی‌های انجام‌شده، بین پوکی استخوان و کمبود ویتامین D با بیماری BPPV ارتباط معناداری وجود دارد.
وضعیت بدن شما هنگام خوابیدن با بیماری BPPV مرتبط است. بر اساس گزارش‌هایی که از بیماران مبتلا به این بیماری به دست آمده، این افراد در گذشته بیشتر به سمت گوشی که در حال حاضر آسیب دیده است، می‌خوابیده‌اند.
سرگیجه و حالت تهوع
گیجی و حالت تهوع به دلایل گوناگونی ممکن است همراه با یکدیگر ظاهر شوند. این علائم ممکن است با اختلالاتی نظیر سرگیجه وضعیتی حمله‌ای خوش‌خیم (BPPV)، اضطراب، ماشین‌زدگی، نوشیدن الکل یا بارداری مرتبط باشند.
سرگیجه و حالت تهوع علائم شایع بارداری هستند. حالت تهوع شایع‌ترین علامت در دو ماه اول بارداری است. این علامت ممکن است در همه ساعات روز در مادر باردار ایجاد شود اما در اکثر مواقع صبح‌ها رخ می‌دهد. بنابراین به این علامت، تهوع صبحگاهی (Morning Sickness) نیز گفته می‌شود.
علت بروز سرگیجه در دوران بارداری، تغییرات هورمونی است که باعث افت فشار خون می‌شود. با این حال بهتر است هوشیار باشیم که این علائم ممکن است زنگ خطری برای اختلالات جدی‌تر مانند سکته مغزی و حمله قلبی باشند.
درمان سرگیجه
نوع روش درمانی به علت اصلی بروز گیجی بستگی دارد. اکثر افرادی که به گیجی دچار می‌شوند، بدون هیچ دارو و مداخله‌ای بهتر می‌شوند. همچنین آنتی هیستامین‌ها در برخی موارد به بهبود علائم سرگیجه کمک می‌کنند.
پزشک شما ممکن است در طول معاینه، گوش‌هایتان را بررسی کند تا در صورت وجود هرگونه عفونت در گوش، برایتان آنتی بیوتیک تجویز کند. از طرفی، برای بهبود تعادل‌تان ممکن است ملزم شوید یک‌سری تمرینات ورزشی انجام دهید.
درمان‌های خانگی و سبک زندگی
اگر به طور مکرر دوره‌هایی از سرگیجه را تجربه می‌کنید، توصیه می‌کنیم موارد زیر را درنظر داشته باشید:
- نسبت به احتمال از دست دادن تعادل‌تان آگاه و هوشیار باشید. این مسئله ممکن است به سقوط و آسیب‌های جدی‌تر منجر شود.
- از انجام‌دادن حرکات ناگهانی پرهیز کنید و در صورت لزوم، برای داشتن تعادل بیشتر، از عصا استفاده کنید.
- نقاط مختلف محل زندگی خود را با حذف موارد خطرناک و حادثه‌‌آفرین مانند قالیچه‌ها و کابل‌های الکتریکی بدون محافظ، امن کنید. از زیراندازهای ضد لغزش برای حمام استفاده کنید. از سیستم روشنایی مناسبی استفاده کنید.
- به محض اینکه احساس سرگیجه کردید فوراً در جای خود بنشینید یا دراز بکشید. اگر دوره شدیدی از گیجی را تجربه می‌کنید توصیه می‌کنیم در یک اتاق تاریک و آرام دراز بکشید و چشم‌هایتان را ببندید.
- اگر دائماً دوره‌های سرگیجه ناگهانی را تجربه می‌کنید جداً از انجام‌دادن فعالیت‌هایی مانند رانندگی و کار با ماشین‌آلات سنگین خودداری کنید.
- از مصرف کافئین، الکل، نمک، تنباکو و دخانیات خودداری کنید. مصرف بیش از حد این مواد می‌تواند علائم و نشانه‌های شما را تشدید کند.
- به میزان کافی مایعات بنوشید، رژیم غذایی سالم داشته باشید، خواب کافی را فراموش نکنید و از استرس دوری کنید.
- اگر حس می‌کنید گیجی شما به دلیل داروهایی است که مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک‌تان دراین‌باره مشورت کنید.
- اگر سرگیجه‌تان با حالت تهوع همراه است، با مشورت پزشک، یک آنتی‌هیستامین بدون نسخه مانند مکلیزین یا دیمن‌هیدرینات تهیه کنید. البته این دسته از داروها سبب خواب‌آلودگی می‌شوند و از طرف دیگر، آنتی‌هیستامین‌هایی که خواب‌آور نیستند، اثربخشی کافی ایجاد نمی‌کنند.
- اگر گیجی شما به دلیل گرمای بیش از حد یا کاهش آب بدن (دهیدراتاسیون) است بهتر است در یک محل خنک استراحت کنید و آب یا یک نوشیدنی ورزشی (نه نوشیدنی انرژی‌زا) بنوشید.
سخن پایانی
اگرچه سرگیجه ممکن است استرس‌آور باشد اما اگر به آن دچار شدید سعی کنید خونسردی خودتان را حفظ کنید. گیجی می‌تواند دلایل متنوعی داشته باشد، با این حال، در اکثر موارد علت ساده‌ای دارد. اگر به سرگیجه دچار شدید، همان‌جایی که هستید بنشینید یا دراز بکشید، به اندازه کافی آب بنوشید و از حضور در اتاق‌های خیلی روشن و پرنور خودداری کنید.
البته اگر سرگیجه‌هایتان مزمن و پرتکرار شدند یا با علائم دیگری مانند درد قفسه سینه همراه بودند، حتماً موضوع را با پزشک‌تان درمیان بگذارید.
از تجربه خودتان بگویید
همان‌طور که در این مقاله خواندیم، سرگیجه علل گوناگونی دارد و ممکن است هریک از ما آن را چندین‌بار تجربه کرده باشیم. آیا شما به سرگیجه‌های مداوم دچار می‌شوید یا به‌ندرت این حالت را تجربه می‌کنید؟ آیا برای کاهش دفعات و شدت آن به پزشک مراجعه کرده‌اید؟ از چه روش‌هایی برای بهبود گیجی کمک می‌گیرید؟ اگر در این زمینه تجربه‌ای دارید با ما به اشتراک بگذارید.
