فرهنگ قرآنی

پرسش: حضرت مریم (علیهاالسلام) و حضرت فاطمه (علیهاالسلام) از بهترین زنان جهان می باشند; پس چرا نام حضرت مریم (علیهاالسلام) در قرآن آمده; ولی نام حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در قرآن ذکر نشده است؟ دلیل این امر را شرح دهید .

پاسخ: در این باره به چند نکته توجه فرمایید:

1 . صرف آمدن نام اشخاص در قرآن، نشانه فضیلت آنان نیست; زیرا در قرآن کریم، نام افراد ستمکار و مشرک مانند: فرعون، ابولهب و . . . نیز آمده است .

2 . گرچه نام حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در قرآن به صراحت نیامده; ولی بر اساس روایات، فضیلت ایشان از حضرت مریم (علیهاالسلام) بیشتر است . امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید: «اما مریم بانوی زنان زمان خود بود; ولی فاطمه (علیهاالسلام) بانوی همه بانوان جهان از اولین و آخرین است » . اصولا یاد کردن فردی بوسیله ذکر اوصاف ارزشمند، مطلوبتر است، از اینکه به نام از آن شخص تعریف شود . ⁽¹⁾

3 . نام اهل بیت پیامبر اکرم ( صلی الله علیهم اجمعین) از جمله حضرت فاطمه (علیهاالسلام) به جهت مصالحی، به صراحت در قرآن کریم نیامده است . از جمله اینکه به احتمال قریب به یقین، اگر نام اهل بیت و حضرت فاطمه (علیهاالسلام) در قرآن کریم به صراحت می آمد، نااهلان، قرآن را تحریف کرده و به سبب دشمنی با آن حضرت و همسرش - حضرت علی (علیه السلام) - و حذف نام ایشان از قرآن، در قرآن دست می بردند; ولی اگر با ذکر اوصاف گفته شود، دیگر افراد نااهل دست به تحریف آیات قرآن نزده و حقیقت و شخصیت اهل بیت (علیهم السلام) نیز برای حق جویان روشن می شود .

افزون بر اینکه در قرآن کریم آیاتی درباره اهل بیت (علیهم السلام) نازل شده که بسان تصریح به نام آنان و بهتر از تصریح است و کسی که به دنبال حقیقت باشد، از هر دو گفتار (صراحت، عدم صراحت) یک مطالب را می فهمد . ⁽²⁾

4 . بر اساس روایات اسلامی، برخی آیات و سوره های قرآن در شان حضرت زهرا (علیهاالسلام) نازل شده است; از جمله سوره هایی که در شان ایشان نازل شده، سوره دهر و کوثر است و نیز نزدیک به 30 آیه در شان ایشان تاویل شده که برخی از آنها عبارتند از:

1 . آیه تطهیر: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا» احزاب/33

2 . آیه مودت: «قل لااسئلکم علیه اجرا الا المودة فی القربی » شوری/23

3 . آیه مباهله: «تعالوا ندع ابناءنا و ابناءکم و نساءنا و نساءکم و انفسنا و انفسکم ثم نبتهل فنجعل لعنت الله علی الکذبین » آل عمران/61

4 . «انا انزلنه فی لیلة مبرکة انا کنا منذرین » دخان/3

5 . «انا انزلنه فی لیلة القدر» قدر/1 (که مراد از «لیلة » در این آیه، حضرت فاطمه (علیهاالسلام) می باشد).

پرسش: آیا این صحیح است که سوره «هل اتی » در شان و مقام حضرت زهرا (علیهاالسلام) و سوره «والفجر» در شان امام حسین (علیه السلام) نازل شده است؟ و آیا در شان و مقام امام حسن (علیه السلام) هم سوره ای نازل شده است؟

پاسخ: علمای شیعه اتفاق نظر دارند که سوره «هل اتی » یا انسان (هیجده آیه: از آیه 5 تا آیه 22) درباره حضرت علی و حضرت فاطمه و امام حسن و امام حسین (علیهم السلام) و خادمه آنها فضه نازل شده است . علامه امینی در «الغدیر» این شان نزول را از 34 نفر از علماء معروف اهل سنت نقل کرده است . بنابراین این شان نزول در بین اهل سنت مشهور، بلکه متواتر است .

شان نزول

ابن عباس می گوید: «امام حسن و امام حسین (علیهماالسلام) بیمار شدند . پیامبر ( صلی الله علیه و اله) با جمعی از یاران به عیادتشان آمدند و به علی (علیه السلام) فرمودند: ای ابوالحسن! خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می کردی . علی (علیه السلام)، فاطمه (علیهاالسلام) و فضه که خادمه آنها بود، نذر کردند که اگر آن ها شفا یابند، سه روز روزه بگیرند . چیزی نگذشت که هر دو شفا یافتند، در حالی که از نظر مواد غذایی دست خالی بودند . علی (علیه السلام) سه من جو قرض نمود و فاطمه (علیهاالسلام) یک سوم آن را آرد کرد و نان پخت . هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت: سلام بر شما ای خاندان محمد! مستمندی از مستمندان مسلمان هستم، غذایی به من بدهید .»

آن ها همگی مسکین را بر خود مقدم داشتند و سهم خود را به او دادند و آن شب جز آب ننوشیدند . روز دوم را همچنان روزه گرفتند و موقع افطار وقتی غذا (همان نان جوین) آماده شد، یتیمی بر در خانه آمد . آن روز نیز ایثار کردند و غذای خود را به او دادند . و سومین روز، به هنگام غروب آفتاب، اسیری بر در خانه آمد، آنها باز سهم غذای خود را به او دادند . هنگامی که صبح شد، علی (علیه السلام) دست حسن و حسین (علیهماالسلام) را گرفت و خدمت پیامبر آمد . وقتی پیامبر آنها را مشاهده کرد، دید از شدت گرسنگی می لرزند . فرمود: این حالی را که در شما می بینم، برای من بسیار گران است . سپس برخاست و با آنها حرکت کرد . هنگامی که وارد خانه فاطمه (علیهاالسلام) شد، دید در محراب عبادت ایستاده، در حالی که از شدت گرسنگی شکم او به پشت چسبیده و چشم هایش به گودی نشسته است . پیامبر (صلی الله علیه و اله) ناراحت شد . در همین هنگام جبرئیل نازل گشت و گفت: ای محمد! این سوره را بگیر . خداوند با چنین خاندانی به تو تهنیت می گوید، سپس سوره «هل اتی » را بر او خواند .» ⁽³⁾

سوره «فجر» نیز به سوره امام حسین (علیه السلام) معروف است; زیرا امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «در نمازهای واجب و مستحب، سوره فجر بخوانید که سوره حسین بن علی (علیهماالسلام) است » . ابواسامه سؤال کرد: چرا این سوره مخصوص امام حسین (علیه السلام) است؟ امام فرمودند: آیا نشنیده ای که آیات 27 تا 30 سوره فجر «یایتها النفس المطمئنة × ارجعی الی ربک راضیة مرضیة × فادخلی فی عبدی × و ادخلی جنتی » مربوط به حسین بن علی (علیهماالسلام) است و او صاحب نفس مطمئن و خشنود و خدا پسند است و در روز قیامت، اصحابش از خدا راضی و خدا از ایشان راضی است . این سوره خاص حسین بن علی (علیهماالسلام)، پیروان ایشان و شیعیان آل محمد است و هر که بر این سوره مداومت کند، در بهشت با حسین بن علی (علیهماالسلام) خواهد بود . ⁽⁴⁾

و سوره خاصی در شان امام حسن (علیه السلام) نمی باشد . همچنین سوره «عادیات » در شان حضرت علی (علیه السلام) نازل شده است، توضیح اینکه: در سال هشتم هجری، به پیامبر اسلام ( صلی الله علیه و اله) خبر دادند که دوازده هزار سوار در سرزمین «یابس » ، جمع شده و با یکدیگر عهد بسته اند که تا پیامبر ( صلی الله علیه و اله) و علی (علیه السلام) را به قتل نرسانند و جماعت مسلمین را متلاشی نکنند، از پای ننشینند . پیامبر گرامی اسلام ( صلی الله علیه و اله) جمع زیادی از یاران خود را به فرماندهی بعضی از صحابه به سراغ آنها فرستاد، ولی بعد از گفتگوهایی بدون نتیجه بازگشتند . سرانجام پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و اله)، علی (علیه السلام) را با گروه زیادی از مهاجر و انصار به نبرد آنها اعزام داشت . آنها شبانه به سوی منطقه دشمن حرکت کردند، تا این که صبحگاهان دشمن را در حلقه محاصره گرفتند . ابتدا اسلام را بر آنان عرضه داشتند، چون نپذیرفتند، هنوز هوا به خوبی روشن نشده بود که به آنها حمله کردند و آنان را در هم شکستند . در این هنگام، هنوز سربازان اسلام به مدینه بازنگشته بودند که سوره «عادیات » نازل شد و بشارت پیروزی لشکر اسلام، به پیامبر داده شد: «سوگند به اسبان دونده (مجاهدان) در حالی که نفس زنان به پیش می رفتند، و سوگند به افروزندگان جرقه آتش (در برخورد سم هایشان با سنگ های بیابان)، و سوگند به هجوم آوران سپیده دم، که گرد و غبار به هر سو پراکندند، و (ناگهان) در میان دشمن ظاهر شدند . . .» (العادیات، 1- 5) .

پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و اله) آن روز صبح در نماز، این سوره را تلاوت نمود، بعد از پایان نماز اصحاب عرض کردند: این سوره ای است که ما تا به حال نشنیده بودیم! پیامبر فرمود: آری، علی (علیه السلام) بر دشمنان پیروز شد و جبرئیل دیشب با آوردن این سوره به من بشارت داد . ⁽⁵⁾

پی نوشتها

1) ر . ک: محدث بحرانی، تفسیر البرهان، بنیاد بعثت، تهران، ج 1، ص 618 .

2) ر . ک: غایة المرام، باب 59، فصل دوم، ص 265 .

3) ر . ک: آیت الله مکارم شیرازی و دیگران، تفسیر نمونه، ج 25، ص 343- 344 .

4) علامه بحرانی، البرهان، مؤسسة البعثة، ج 5، ص 658 .

5) ر . ک: همان، تفسیر نمونه، ج 27، ص 240- 239 .