در روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)، در بین وصایایی که به علی(علیه السلام) می فرمایند، آمده است که حضرت خطاب به علی (علیه السلام) می فرماید: ای علی، هنگام سَحَر دعا کن و از خدا درخواست کن! چرا؟ چون دعایت در آن موقع رد نمی شود.
ما در بعضی از روایات داریم که دعا در سحرگاهان مؤثر است. من یکی دو نکته را عرض کنم، بعد روایت مربوطه را هم می خوانم. اولاً «سَحَر» یعنی زمان نزدیک به طلوع فجر؛ زمان نزدیک به دمیدن سپیده دم را «سحر» می گویند.
سَحَر در آیات قرآن کریم
ثانیاً این تعبیر «سَحَر» از آیات قرآن اتخاذ شده است و حتّی در خود روایت هم این آیات استخدام شده است. ما در آیات متعددی این معنا را داریم که تعبیر به سَحَر فرموده است. در سوره الذاریات در توصیف متّقین می فرماید: «إِنَّ الْمُتَّقینَ فی جَنَّاتٍ وَ عُیُونٍ»؛[1] تا می رسد به اینجا که «وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُون».[2] یعنی متّقین در سحرگاهان طلب مغفرت می کنند. در سوره آل عمران هم در توصیف متّقین، آنجا که خصوصیات آن ها را بیان می کند، می فرماید: «وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ».[3]
در سوره حضرت یوسف(علیه السلام)، آنجایی که فرزندان حضرت یعقوب(علیه السلام) آمدند و پشیمان شدند و خواستند عذر خواهی و توبه کنند، به پدر گفتند: «یا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا کُنَّا خاطِئین»؛ آن ها راجع به گناهشان تقاضای مغفرت کردند و حضرت به آنها پاسخ داد: «قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ».[4] فرمود من بعداً از پروردگارم برای شما استغفار می کنم. یعنی همان موقع استغفار نکرد و کار را به آینده موکول کرد. حالا من بعداً سرّ این مطلب را می گویم. در روایتی هم داریم که «أخَّرَهُمْ إلَی السَّحَرِ»؛[5] یعنی او می خواست هنگام سَحَر برایشان استغفار کند. غرض این که آیات هم آن موقعیت خاصّ سَحَر را مطرح می کند.
سَحَر در روایات
در روایت هم ما این مطلب را داریم و من فقط دو سه روایتی را که در ارتباط با آیات است، مطرح می کنم وگرنه روایت در این زمینه زیاد است. در روایتی از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم)، در بین وصایایی که به علی(علیه السلام) می فرمایند، آمده است که حضرت خطاب به علی (علیه السلام) می فرماید: «یا عَلِیُّ وَ بِالأسْحَارِ فَادْعُ لاتُرَدْ لَکَ دَعْوَۀٌ»؛ یعنی ای علی، هنگام سَحَر دعا کن و از خدا درخواست کن! چرا؟ چون دعایت در آن موقع رد نمی شود. «لاتُرَدْ لَکَ دَعْوَۀٌ». بعد حضرت علّت را بیان فرمودند: «وَ إنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعَالَی یَقُولُ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ».[6] چون خداوند چنین فرموده است و همان آیه را استخدام کردند.
دعای در سحرگاه، بهترین دعاها
در یک روایت دیگری از امام صادق (علیه السلام) آمده است که حضرت فرمود: «إِنَّ أَفْضَلَ مَا دَعَوْتُمُ اللَّهَ بِالْأَسْحَارِ. قَالَ اللَّهُ تَعَالَى وَ بِالْأَسْحارِ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ ».[7] حضرت آیه دیگری را استخدام کرد که بهترین زمان برای دعا کردن به درگاه خداوند، سحرگاهان است. نگاه کنید! من روایات را با آیات تطبیق می دهم. آن هایی که اهلش هستند دقت کنند! حدیث دیگری از امام صادق(علیه السلام) است که فرمودند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صَلَّی اللهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ وَ سَلَّمَ) خَیْرُ وَقْتٍ دَعَوْتُمُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیهِ الْأَسْحَار»؛ بهترین وقتی که شما دعا می کنید، سَحَرها است. «وَ تَلَا هَذِهِ الْآیَةَ فِی قَوْلِ یَعْقُوبَ عَلَیهِ السَّلامُ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَکُمْ رَبِّی وَ قَالَ أَخَّرَهُمْ إِلَى السَّحَر».[8] یعنی حضرت این آیه را تلاوت کردند که وقتی حضرت یعقوب(علیه السلام) به فرزندانش گفت بعداً از پروردگارم برایتان استغفار می کنم، دعایش را نسبت به آنها به تأخیر انداخت تا در سَحَر این کار را انجام دهد.
مَلَک داعی هر سحرگاه
در اینجا من روایتی می خوانم و بعد هم به یک نکته تقریباً اساسی اشاره می کنم. آن روایت این است که پیغمبراکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «إنَّ اللهَ جَلَّ جَلالُهُ فِی آخِرِ سَاعَۀٍ تَبْقَی مِنْ سَاعَاتِ اللَّیْلِ یَأمُرُ مَلِکاً یُنَادِیهِ»؛ در آخرین لحظاتی که از شب باقی مانده است، یعنی نزدیک طلوع فجر که به آن سَحَر می گویند، خداوند به فرشته ای امر می کند که ندا کند. «وَ یُسمَعُ بَیْنَ الخَافِقَیْنِ»؛ یعنی در تمام مشرق و مغرب عالم صدایش شنیده می شنود. حالا ندایش چیست؟ می گوید: «ألَا! هَلْ مِنْ مُسْتَغْفِرٍ یُغْفَرُ لَهُ»؛ آیا کسی هست که طلب آمرزش کند و مورد آمرزش قرار گیرد؟ «ألَا هَلْ مِنْ تَائِبٍ یُتَابُ عَلَیْهِ»؛ آیا کسی هست که توبه کند و توبه اش پذیرفته شود؟ «أَلَا هَلْ مِنْ دَاعٍ خَیْرٍ یُسْتَجَابُ لَهُ»؛ آیا کسی هست که تقاضای خیر کند تا مورد اجابت قرار گیرد؟ «هَلْ مِنْ سَائِلٍ یُعْطَى سُؤَالُهُ».[9] آیا کسی هست که تقاضا کند و درخواستش پذیرفته شود و خدا به او عطا کند؟ از این دو روایت ظاهر می شود که این زمان، یعنی سحر، بر روی دعا نقش دارد. من عرض کردم دعا خودش کاربرد دارد، امّا عواملی هستند که این ها بر روی دعا تأثیرگذارند؛ از جمله زمان و در شبانه روز، هنگام سَحَر بسیار تاثیرگذار است.
بین الطلوعین
و امّا موقعیت دیگری که در شبانه روز بر روی دعا تأثیر دارد «ما بین الطلوعین» است؛ یعنی ما بین طلوع فجر و طلوع شمس. از هنگامی که سپیده دم می دمد تا موقعی که خورشید طلوع می کند را بین الطلوعین می گویند.
برکت در صبحگاه
ما در این رابطه روایات زیادی داریم که من چند روایت را می خوانم و بعد یک مطلب اساسی را مطرح می کنم. روایت اول از پیغمبر اکرم(صلّی الله علیه وآله وسلّم) است که حضرت فرمود: «إذَا صَلَّیْتُمُ الصُّبْحَ فَافْزَعُوا إلَى الدُّعاءِ وَ بَاکِرُوا فِی طَلَبِ الْحَوَائِجَ اَللَّهُمَ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا».[10] موقعی که نماز صبحتان را خواندید، به دعا کردن رو آورید و از همان صبح به دنبال کسب و کارتان بروید؛ بعد در آخر روایت حضرت این دعا را کردند که: «اَللَّهُمَ بَارِکْ لِأُمَّتِی فِی بُکُورِهَا». یعنی از خدا درخواست کردند که خداوند در صبح های زود، به امّتش برکت دهد.
----------------------------------------------------------------------
[1] سوره ذاریات، آیه 15
[2] سوره ذاریات، آیه 18
[3] سوره آل عمران، آیه 17
[4] سوره یوسف، آیات 97 و 98
[5] الکافی 2 477
[6]. مکارم الاخلاق 294
[7] بحارالأنوار 84 165
[8] الکافی 2 477
[9] دُرَر الأحادیث النّبویّة 33
[10] کنز العمال 2 100
منبع : پایگاه تبیان
