ایران و چشم‌انداز بریکس

گروه بریکس یک ائتلاف سیاسی- اقتصادی برای تداوم هماهنگی‌ها در مسائل کلان و پیچیده اقتصاد جهانی است که اولین اجلاس سران این گروه در سال 2009 با حضور چهار کشور چین، روسیه، برزیل و هند در شهر یکاترینبورگ روسیه برگزار شد. با پیوستن آفریقای جنوبی به این ائتلاف در سال 2010 نام گروه که در ابتدا بریک بود به بریکس تغییر یافت.با گذشت بیش از 15سال از تاسیس بریکس، این گروه توانسته است جایگاه خود را به عنوان یک ائتلاف مهم از اقتصادهای پرشتاب و خط مقدمِ کشورهای جنوب در مقابله با نظام‌های اقتصادی و مالی جهانی مطرح کند.  رویکردهای اخیر کشورهای عضو در قبال برخی روندهای غالب در جهان و اقداماتی که از جمله برای مقابله با هژمونی دلار و مخالفت با یکجانبه‌گرایی در عرصه اقتصاد و تجارت جهانی در پیش گرفته‌اند مورد اقبال بسیاری از کشورها قرار گرفته است؛ به گونه‌ای که تعداد زیادی از کشورها خواستار عضویت و همچنین همکاری در قالب مشارکت با بریکس پلاس شده‌اند.

در حال حاضر گروه بریکس بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی جهان بر اساس ppp  را در مقایسه با سایر بلوک‌های اقتصادی از جمله گروه هفت به خود اختصاص داده است.  بریکس بیش از یک‌چهارم مساحت خشکی زمین و حدود 45‌درصد جمعیت جهان، 36‌درصد از تولید ناخالص داخلی جهان و 25‌درصد از صادرات کالای جهانی را داراست. شاخص کلیدی گروه بریکس که آن را نسبت به سایر ائتلاف‌ها با ترتیبات جهانی متمایز می‌کند این است که کشورهای عضو عمدتا از اهداف و منافع متفاوتی در عرصه رقابت بین‌المللی برخوردارند ولی وجود هدف اصلی یعنی عزم جدی برای تغییر و اصلاح نظام جهانی باعث شده است که همچنان از انسجام، که لازمه یک گروه و ائتلاف پایدار است، بهره‌مند باشند. در واقع این گروه واجد چارچوب‌های حقوقی برای ایجاد یک تشکل اقتصادی نیرومند خارج از گروه هفت و ابزارهای تاثیر‌گذار است. 

به دلایل فوق الذکر در باب اهمیت بریکس و سهم رو به افزایش اعضا در اقتصاد جهانی و ارتقای جایگاه بریکس و اعضایش در نظام بین‌الملل، بسیاری از کشورهای دنیا به دنبال عضویت در این بلوک هستند تا از مزیت‌های آن منتفع شوند. در این راستا پس از اعلام تصمیم جدید کشورهای عضو برای پذیرش اعضای جدید، پیوستن به این بلوک در دستور کار نشست‌های مقامات عالی رتبه و مسوولان کشورمان در دولت سیزدهم قرار گرفت و نامه رسمی شهید حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه سابق کشورمان مبنی بر درخواست عضویت در گروه بریکس به همتایان در خرداد ماه 1401 به پنج کشور عضو ارسال شد.  پیگیری‌های متعدد کشورمان برای عضویت در گروه بریکس و تقویت سیاست خارجی کشور در گسترش روابط با شرق موجب شد تا در جریان برگزاری چهارمین اجلاس جهان به میزبانی چین، جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها کشور غرب آسیا جهت شرکت در اجلاس بریکس پلاس دعوت شود و جناب آقای دکتر رئیسی، رئیس‌جمهور شهید در نشست غیر‌حضوری بریکس پلاس در تاریخ 24 ژوئن 2022 سخنرانی کردند.

ایشان در سخنرانی خود تاکید کردند با توجه به چالش‌های روز افزون جهانی راه‌حلی جز افزایش مشارکت در سطح بین‌المللی نمی‌تواند پیشبرد توسعه جهانی را تضمین کند. جمهوری اسلامی ایران از 11 دی 1402 ( اول ژانویه 2024 )به طور رسمی به گروه بریکس پیوست. بریکس در 3 رکن سیاسی- امنیتی، اقتصادی- مالی و فرهنگی - مردمی فعالیت دارد.در این 3 سطح 258 رویداد برای سال 2024 پیش‌بینی شده که تاکنون 80 مورد از این رویدادها اجرایی شده است. مهم‌ترین موضوعات این رویدادها عبارتند از:

- اجلاس فوق‌العاده سران بریکس در مورد خاورمیانه و غزه؛

-اجلاس سالانه روسای جمهور؛

- اجلاس وزرای خارجه؛

- نشست معاونان وزرای امور خارجه در مورد غزه؛

- اجلاس مبارزه با تروریسم و مواد مخدر؛

- اجلاس‌های وزرای خارجه، حمل‌ونقل، علوم، بهداشت، صنعت، دارایی، بازرگانی، انرژی، کشاورزی، فناوری، ورزش و...

-اجلاس روسای پارلمان؛

-اجلاس‌های روسای بانک‌های مرکزی؛

- و زمینه‌های مختلف انرژی، گمرک، تجارت، بانکی، استاندارد، آمار، نوآوری، هوافضا.

با نگاهی به رویدادهای بریکس در سال 2024 برمی‌آید که بسیاری از منافع ملی جمهوری اسلامی ایران در قالب بریکس قابل پیگیری است. از جمله آنها می‌توان به ماهیت غیر‌غربی بریکس، اولویت دلار‌زدایی و پلتفرم جایگزین سوئیفت با ارزهای محلی، استفاده از ظرفیت‌های بریکس در خصوص مسائل منطقه‌ای از جمله جنگ غزه و بهره‌برداری از ظرفیت دیپلماسی چندجانبه بریکس در پیگیری منافع ملی و دیدارهای دوجانبه با کشورهای تاثیرگذار این ائتلاف در نشست‌های این گروه اشاره کرد.

* سفیر ایران در فدراسیون روسیه