منابع:
کتاب: تفسیر و شرح صحیفه سجادیه ج11
نویسنده: استاد حسین انصاریان
رمضان ماه میزبانى خداوند و مهمانى بندگان او براى پرورش روح معنوى و الهى بندگان و بالا بردن کمال و معنویّت انسان‌هاى بیدار و هوشیار است.
ماه مبارک رمضان ماهى است که خداوند سفره، مغفرت و رحمت خود را گسترانده و آماده پذیرایى از بندگان صالح خود است و اگر کسى به حقیقت و فضیلت واقعى این ماه برسد و معرفت واقعى رمضان نصیبش شود در پایان ماه چون فردى که تازه از مادر متولد شده، پاک و پاکیزه مى‌گردد.
آرى، ماه رمضان، ماه خودسازى، ماه شکوفایى روح معنویّت و کمال و انسانیّت است.
پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در این باره مى‌فرماید:
انَّما سُمِّىَ رَمَضانُ لِانَّهُ یَرْمِضُ الذُّنُوبَ. «1»
همانا رمضان، رمضان نامیده شد چون گناهان ما را مى‌سوزاند.
بندگان در این ماه با اعمال صالح و برقرارى ارتباط معنوى با خداوند، زنگارهاى گناه و معصیت را از قلب خود پاک نموده و به سوى رشد و ترقّى و تقرّب حق تعالى حرکت مى‌کنند. از این رو مى‌توان این ماه را آغاز سال معنوى نامید.
امام على علیه السلام در این باره مى‌فرماید:
انَّ اوَّلَ کُلِّ سَنَةٍ اوَّلُ یَوْمٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ. «2»
آغاز هر سال، نخستین روز از ماه رمضان است.
رمضان به عنوان دروازه عبادت‌ها ذکر شده، چرا که در شب قدر این ماه، سرنوشت یک سال انسان‌ها مشخص مى‌شود.
پیامبر صلى الله علیه و آله در این باره مى‌فرماید:
لِکُلِّ شَى‌ءٍ بابٌ وَ بابُ الْعِبادَةِ الصُّومُ. «3»
براى هر چیزى درى است و دروازه عبادت روزه است.
و نیز مى‌فرماید:
انَّ فِى الْجَنَّةِ باباً یُقالُ لَها: الرَّیّانُ. لایَدْخُلُ بِها الَّا الصائِمُونَ فَاذا دَخَلَ آخِرُهُمْ اغْلِقَ ذلِکَ الْبابُ.
به درستى در بهشت درى به نام ریّان «سیراب شده» است که داخل نمى‌شود از آن در، مگر روزه داران و چون آخرین فرد از روزه‌داران داخل گردد آن در بسته مى‌شود.
از فوائد مهم روزه این است: که روح انسان را تلطیف، و اراده انسان را قوى، و غرایز انسان را تعدیل مى‌کند.
فوائد روزه و ارزش معنوى آن به قدرى والاست که اگر کسى به عمق آن پى ببرد آرزو مى‌کند که ماه رمضان به جاى یک ماه، یک سال باشد.
پیامبر اکرم اسلام صلى الله علیه و آله در این باره مى‌فرماید:
لَوْ یَعْلَمُ الْعَبْدُ ما فى رَمَضانَ لَوَدَّ انْ یَکُونَ رَمضانُ السَّنَةَ. «4»
اگر بنده مى‌دانست چه نعمت و آثارى در ماه رمضان هست، آرزو مى‌کرد که رمضان، یک سال باشد.
و نیز درباره اهمیّت ماه مبارک رمضان و فضایل آن و برترى امّت اسلام بر دیگر امّت‌هاى پیشین، مى‌فرماید:
اعْطِیَتْ امَّتى فى شَهْرِ رَمَضانَ خَمْساً لَمْ یُعْطَهُنَّ امَّةُ نَبىٍّ قَبلى: امّا واحِدَةٌ:
فَإذا کانَ اوَّلُ لَیْلَةٍ مِنْ شَهْرِ رَمَضانَ نَظَرَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الَیْهِمْ، وَ مَنْ نَظَرَ اللَّهُ الَیْهِ لَمْ یُعَذِّبْهُ ابَداً. وَ امَّا الثَّانِیَةُ: فَانَّ خُلُوفَ افْواهِهِمْ حینَ یُمْسُونَ عِنْد اللَّهِ عَزَّوَجَلَّ اطْیَبُ مِنْ رِیحِ المِسْکِ. وَ امّا الثّالثةُ: فَانَّ المَلائِکَةَ یَسْتَغْفِرُونَ لَهُمْ فى لَیْلِهِمْ وَ نَهارِهِمْ وَ امَّا الرَّابِعَةُ: فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ یَأمُرُ جَنَّتَهُ انِ اسْتَغْفِرى وَ تَزَیَّنى لِعِبادى فَیُوشِکُ انْ یَذْهَبَ بِهِمْ نَصَبُ الدُّنْیا وَ أَذاها وَ یُصیرُوا الى جَنَّتى وَ کِرامَتى وَ امَّا الْخامِسَةُ: فَاذا کانَ آخِرُ لَیْلَةٍ غَفَرَلَهُمْ جَمیعاً. «5»
به امّت من در ماه رمضان، پنج چیز داده شده که به امّت هیچ پیامبرى پیش ازمن عطا نشده است.
یکى آن که: چون نخستین شب ماه رمضان شود، خداوند با نظر رحمت به آنان مى‌نگرد و خداوند به هر کسى چنین نگاه کند، هرگز عذابش نمى‌کند.
دوم آن که: بوى ناخوش دهان آنان، آن گاه که به شب وارد مى‌شوند، نزد خداوند متعال از بوى مشک، خوش بوتر است.
سوم آن که: فرشتگان در هر شب و روزشان، براى آنان طلب آمرزش مى‌کنند.
چهارم آن که: خداوند متعال به بهشت خود فرمان مى‌دهد که استغفار کن و خود را براى بندگانم بیاراى، نزدیک است که رنج و آزار دنیا از آنان زدوده شود و به بهشت من و کرامت من روى آورند.
پنجم آن که: چون آخرین شب فرا رسد، همه آنان آمرزیده مى‌شوند.
روزه و درمان بیمارى‌هاى جسمى
روزه ماه رمضان علاوه بر درمان بیمارى‌هاى روحى در درمان بیمارى‌هاى جسمى نیز اثر فراوان دارد.
اهمیّت روزه به قدرى است که حتى دانشمندان غیراسلامى را به شگفتى واداشته است.
الکسى سوفورین دانشمند روسى در کتاب خود مى‌نویسد:
«درمان از طریق روزه فایده ویژه‌اى براى درمان کم خونى، ضعف روده و التهاب بسیط و مزمن، دمل‌هاى خارجى و داخلى، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقا، نوراستنى، عرق النساء، بیمارى‌هاى چشم، مرض قند، بیمارى‌هاى جلدى، بیمارى‌هاى کلیه، کبد و بیمارى‌هاى دیگر دارد.
معالجه از طریق امساک اختصاص به بیمارى‌هاى فوق ندارد، بلکه بیمارى‌هایى که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلول‌هاى جسم آمیخته شده همانند:
سرطان، سفلیس، سل و طاعون را نیز شفا مى‌بخشد.» «6»
[ «43» اللَّهُمَّ إِنَّا أَهْلُ هَذَا الشَّهْرِ الَّذِی شَرَّفْتَنَا بِهِ وَ وَفَّقْتَنَا بِمَنِّکَ لَهُ حِینَ جَهِلَ الْأَشْقِیَاءُ وَقْتَهُ وَ حُرِمُوا لِشَقَائِهِمْ فَضْلَهُ «44» أَنْتَ وَلِیُّ مَا آثَرْتَنَا بِهِ مِنْ مَعْرِفَتِهِ وَ هَدَیْتَنَا لَهُ مِنْ سُنَّتِهِ وَ قَدْ تَوَلَّیْنَا بِتَوْفِیقِکَ صِیَامَهُ وَ قِیَامَهُ عَلَى تَقْصِیرٍ وَ أَدَّیْنَا فِیهِ قَلِیلًا مِنْ کَثِیرٍ]
خدایا! ما اهل این ماهیم، که ما را به سبب آن شرافت و بزرگى بخشیدى، و با لطف و احسانت بر انجام اعمالش ما را موفّق فرمودى. هنگامى که تیره بختان وقتش را نشناختند، و از بخت بدشان، از فضیلتش محروم شدند. تویى صاحب اختیار و سرپرست، که ما را به شناسایى آن برگزیدى، و به راه و روش آن هدایتمان کردى، و ما به توفیق تو، با همه کوتاهى و تقصیر، عهده دار روز و شب زنده‌دارى او شدیم، و در آن اندکى از بسیار را به جا آوردیم.
[ «45» اللَّهُمَّ فَلَکَ الْحَمْدُ إِقْرَاراً بِالْإِسَاءَةِ وَ اعْتِرَافاً بِالْإِضَاعَةِ وَ لَکَ مِنْ قُلُوبِنَا عَقْدُ النَّدَمِ وَ مِنْ أَلْسِنَتِنَا صِدْقُ الاعْتِذَارِ فَأْجُرْنَا عَلَى مَا أَصَابَنَا فِیهِ مِنَ التَّفْرِیطِ أَجْراً نَسْتَدْرِکُ بِهِ الْفَضْلَ الْمَرْغُوبَ فِیهِ وَ نَعْتَاضُ بِهِ مِنْ أَنْوَاعِ الذُّخْرِ الْمَحْرُوصِ عَلَیْهِ «46» وَ أَوْجِبْ لَنَا عُذْرَکَ عَلَى مَا قَصَّرْنَا فِیهِ مِنْ حَقِّکَ وَ ابْلُغْ بِأَعْمَارِنَا مَا بَیْنَ أَیْدِینَا مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ الْمُقْبِلِ فَإِذَا بَلَّغْتَنَاهُ فَأَعِنِّا عَلَى تَنَاوُلِ مَا أَنْتَ أَهْلُهُ مِنَ الْعِبَادَةِ وَ أَدِّنَا إِلَى الْقِیَامِ بِمَا یَسْتَحِقُّهُ مِنَ الطَّاعَةِ وَ أَجْرِ لَنَا مِنْ صَالِحِ الْعَمَلِ مَا یَکُونُ دَرَکاً لِحَقِّکَ فِی الشَّهْرَیْنِ مِنْ شُهُورِ الدَّهْرِ]
خدایا! تو را سپاس؛ در حالى که به بدى‌هامان اقرار، و به ضایع کردن ماه مبارک و هم چنین به تباه کردن اعمالمان اعتراف داریم، و براى تو در دل‌هامان پشیمانى پا برجا و ثابت، و در زبانمان عذر صادقانه قرار دارد. بر این اساس در برابر تقصیر و تفریطى که در این ماه گریبان‌گیر ما شد، پاداشى عنایت کن که از پرتو آن پاداش فضیلت دلخواهمان را در این ماه به دست آوردیم، و اندوخته‌هاى گوناگون را که مورد علاقه است عوض بستانیم، و عذر ما را در کوتاهى از اداى حقّت بپذیر، و عمرهاى ما را، که پیش روى ماست، به ماه رمضان آینده برسان، و چون ما را به آن رساندى، بر انجام عبادتى که شایسته توست یاریمان فرما، و به انجام طاعتى که سزاوار آن ماه است برسان، و عمل
شایسته‌اى که موجب تدارک حق توست، در آن دو ماه از ماه‌هاى روزگار به دست ما جارى فرما.
[ «47» اللَّهُمَّ وَ مَا أَلْمَمْنَا بِهِ فِی شَهْرِنَا هَذَا مِنْ لَمَمٍ أَوْ إِثْمٍ أَوْ وَاقَعْنَا فِیهِ مِنْ ذَنْبٍ وَ اکْتَسَبْنَا فِیهِ مِنْ خَطِیئَةٍ عَلَى تَعَمُّدٍ مِنَّا أَوْ عَلَى نِسْیَانٍ ظَلَمْنَا فِیهِ أَنْفُسَنَا أَوِ انْتَهَکْنَا بِهِ حُرْمَةً مِنْ غَیْرِنَا فَصَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اسْتُرْنَا بِسِتْرِکَ وَ اعْفُ عَنَّا بِعَفْوِکَ وَ لَا تَنْصِبْنَا فِیهِ لِأَعْیُنِ الشَّامِتِینَ وَ لَا تَبْسُطْ عَلَیْنَا فِیهِ أَلْسُنَ الطَّاعِنِینَ وَ اسْتَعْمِلْنَا بِمَا یَکُونُ حِطَّةً وَ کَفَّارَةً لِمَا أَنْکَرْتَ مِنَّا فِیهِ بِرَأْفَتِکَ الَّتِی لَا تَنْفَدُ وَ فَضْلِکَ الَّذِی لَا یَنْقُصُ]
خدایا! در هر گونه لغزشى که در این ماه رمضانمان وارد شدیم از گناه کوچک یا بزرگ، یا معصیتى که در آن مرتکب شدیم، یا خطایى که در آن کسب کردیم، از روى عمد، یا فراموشى، که در آن به خود ستم روا داشتیم، یا به آن پرده حرمت دیگرى را دریدیم، پس بر محمد و آلش درود فرست، و ما را به پرده پوشیت بپوشان، و به گذشتت از ما بگذر، و ما را به خاطر گناهى که کردیم، در برابر دیده شماتت کنندگان قرار مده، و زبان طعنه زنندگان را به روى ما باز مکن، و ما از باب رأفت و لطفت که پایان نمى‌پذیرد، و بر پایه احسانت که کاستى ندارد، به اعمالى بدار که باعث ریزش گناهان، و کفارّه امورى شود که در این ماه، از ما ناپسند شمردى.
[ «48» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اجْبُرْ مُصِیبَتَنَا بِشَهْرِنَا وَ بَارِکْ لَنَا فِی یَوْمِ عِیدِنَا وَ فِطْرِنَا وَ اجْعَلْهُ مِنْ خَیْرِ یَوْمٍ مَرَّ عَلَیْنَا أَجْلَبِهِ لِعَفْوٍ وَ أَمْحَاهُ لِذَنْبٍ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا خَفِیَ مِنْ ذُنُوبِنَا وَ مَا عَلَنَ «49» اللَّهُمَّ اسْلَخْنَا بِانْسِلَاخِ هَذَا الشَّهْرِ مِنْ خَطَایَانَا وَ أَخْرِجْنَا بِخُرُوجِهِ مِنْ سَیِّئَاتِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنْ أَسْعَدِ أَهْلِهِ بِهِ وَ أَجْزَلِهِمْ قِسْماً فِیهِ وَ أَوْفَرِهِمْ حَظّاً مِنْهُ]
خدایا! بر محمد و آلش درود فرست، و مصیبت از دست رفتن رمضانمان را جبران کن و روز عید و فطرمان را بر ما مبارک فرما، و آن را از بهترین روزهایى که بر ما گذشته قرار ده، جلب کننده‌ترین روز نسبت به عفو، و محو کننده‌ترین زمان براى گناه، و معاصى پنهان و آشکارمان را بیامرز.
خدایا! با گذشتن این ماه از خطاهاى ما بگذر، و با خارج شدنش، ما را از گناهانمان خارج کن، و ما را از خوشبخت‌ترین اهل این ماه به آن و پرنصیب‌ترین آنان در آن، و بهره‌مندترین ایشان از آن قرار ده.
[ «50» اللَّهُمَّ وَ مَنْ رَعَى هَذَا الشَّهْرَ حَقَّ رِعَایَتِهِ وَ حَفِظَ حُرْمَتَهُ حَقَّ حِفْظِهَا وَ قَامَ بِحُدُودِهِ حَقَّ قِیَامِهَا وَ اتَّقَى ذُنُوبَهُ حَقَّ تُقَاتِهَا أَوْ تَقَرَّبَ إِلَیْکَ بِقُرْبَةٍ أَوْجَبَتْ رِضَاکَ لَهُ وَ عَطَفَتْ رَحْمَتَکَ عَلَیْهِ فَهَبْ لَنَا مِثْلَهُ مِنْ وُجْدِکَ وَ أَعْطِنَا أَضْعَافَهُ مِنْ فَضْلِکَ فَإِنَّ فَضْلَکَ لَا یَغِیضُ وَ إِنَّ خَزَائِنَکَ لَا تَنْقُصُ بَلْ تَفِیضُ وَ إِنَّ مَعَادِنَ إِحْسَانِکَ لَا تَفْنَى وَ إِنَّ عَطَاءَکَ لَلْعَطَاءُ الْمُهَنَّا «51» اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَ اکْتُبْ لَنَا مِثْلَ أُجُورِ مَنْ صَامَهُ أَوْ تَعَبَّدَ لَکَ فِیهِ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ]
خدایا! کسى که این ماه را آن طور که مى‌بایست رعایت کرد، و احترامش را به نحوى که شایسته بود حفظ نمود، و حدودش را به صورتى که سزاوار بود به پاى داشت، و از گناهانش به طور کامل پرهیز کرد یا به وسیله عمل خالصى به تو تقرّب جست، عملى که موجب خشنودیت، و معطوف کردن رحمتت بر اوست، پس مانند آنچه به او بخشیدى، بر ما هم از توانگریت ببخش، و چندین برابر آن را از احسانت به ما عطا کن. مسلماً احسانت کاستى نمى‌پذیرد، و خزاینت نقصان پیدا نمى‌کند؛ بلکه افزون مى‌شود، و همانا معادن احسانت از بین نمى‌رود، و قطعاً عطاى تو عطایى است گوارا.
خدایا! بر محمد و آلش درود فرست و براى ما پاداشى، همانند پاداش کسى که این ماه را روزه گرفت، یا در آن تا روز قیامت به بندگیت برخاست، ثبت فرما.
پی نوشت ها:
______________________________
(1)- مستدرک الوسائل: 7/ 484، باب 25، حدیث 8710؛ کنز العمال: 8/ 466؛ الدرّ المنثور: 1/ 183.
(2)- بحار الأنوار: 94/ 350؛ وسائل الشیعه: 3/ 326، باب 14، حدیث 3776.
(3)- احیاء علوم الدین: 3/ 423.
(4)- بحار الأنوار: 93/ 346، باب 46، حدیث 12؛ مستدرک الوسائل: 7/ 424، باب 11، حدیث 8588.
(5)- بحار الأنوار: 93/ 364، باب 46، حدیث 36؛ الخصال: 1/ 317، حدیث 101.
(6)- روزه، روش نوین بر درمان بیمارى‌ها: 65.