کمتر از یک هفته تا انتخابات چهاردهمین دوره ریاست‌جمهوری زمان باقی مانده است. در روزهای گذشته با تایید صلاحیت شش نامزد نهایی انتخابات ریاست‌جمهوری توسط شورای نگهبان، نامزدها به تشریح برنامه‌های انتخاباتی خود پرداختند. در این میان حسین عبده‌تبریزی، از مشاوران ارشد اقتصادی در نشست «دنیای اقتصاد» ضمن ترسیم وضعیت فعلی اقتصاد، بازار سرمایه را زیر ذره‌بین قرار داد. عبده‌تبریزی در ابتدا روند بورس چند سال گذشته را مورد واکاوی قرار داد و پیرامون تعییرات نرخ ارز ترجیحی سال‌های گذشته گفت: یکی از دلایل عمده افزایش نرخ ارز در سال‌های اخیر در کنار افزایش موج ریسک‌های سیاسی، افزایش نرخ ارز ترجیحی از 4هزار و 200تومان به 28هزار و 500تومان بود که فشار زیادی به معیشت مردم و دولت آورد. رشد پرقدرت بورس از سال 97 آغاز شد و تا اواسط سال 99 تداوم پیدا کرد. با این وجود بازار پس از فتح سطح 2میلیون و 78هزار واحدی روند اصلاحی خود را آغاز کرد.
باید اظهار کرد تحولات نرخ تورم، بخش مسکن و بازار سرمایه در بازه زمانی بلندمدت با هم منطبق می‌شوند. با این وجود بورس پس از رشد توفانی که به دلایل گوناگون، از جمله سفته‌بازی‌هایی که انجام شد و افزایش جذابیت رمزارزها از مرداد ماه سال 99، تجربه کرد، توان رشد بیشتر نداشت و روند اصلاحی خود را از اواسط مردادماه سال 99 در پیش گرفت. از طرفی فرار سرمایه‌گذار را که حداقل حدود 10میلیارد دلار در سال رخ می‌دهد نیز می‌توان عامل مهمی در سقوط بورس برشمرد. افزایش نرخ سود بدون ریسک به محدوده‌های 38درصد در هفته‌های گذشته ساختار P/E بازار را دستخوش تغییر کرده است. زمانی که سرمایه‌گذار می‌تواند بازدهی مناسبی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری کسب کند، اولویت سرمایه‌گذاری در بورس تغییر خواهد کرد. از این رو توجه به الگوی ساختاری بازارها از اهمیت بالایی برخوردار است و تغییر ریل سیاستگذاری‌ها با توجه به آثار مثبت و منفی چندان آسان نخواهد بود. بنابراین الگوی ساختاری شکل‌گرفته را نمی‌توان به‌راحتی تغییر داد و برنامه دیگری را جایگزین کرد. چراکه این اقدام نرخ‌ها را با تلاطم روبه‌رو می‌کند و تلاطم نرخ‌ها می‌تواند ریسک زیادی به بازارها تحمیل کند و صندوق‌های سرمایه‌گذاری به خاطر افزایش نرخ‌ها در موقعیت آسیب‌پذیری قرار گیرند.
تاثیر تغییرات نرخ بهره بر بازار
در شرایط حاضر به نظر می‌رسد موضع بانک مرکزی تغییر کرده و به موضع وزارت اقتصاد نزدیک‌تر شده باشد. گفته می‌شود تنها 280همت برای طرح‌های عمرانی اختصاص داده شده و چون اغلب این طرح‌ها در انتهای سال رخ دادند، چندان به بهره‌برداری نزدیک نشدند. گفته می‌شود سیاست افزایش نرخ بهره بدون ریسک سیاستی انقباضی بوده، اما زمانی که سیاستی اعمال می‌شود، می‌تواند آثار بلندمدتی داشته باشد.
توصیه‌ها برای بهبود
در تحقق شعار سال که مشارکت مردم را مورد توجه قرار دارد، هدایت سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بورس و توسعه ثروت، مالکیت و درآمد مورد توجه بوده است. با این وجود سرمایه‌گذارانی که در دو سال اخیر در بازار فعالیت داشتند، نتوانستند بازدهی مناسبی از بورس بگیرند. رکود عجیب‌وغریب که دامن‌گیر بازار شده، شرایط سرمایه‌گذاری در بورس را تغییر داده و بر همین اساس بخشی از افراد را به سرمایه‌گذاری در صندوق‌های با درآمد ثابت سوق داده است. عوامل کلان اقتصادی را در چرایی عدم جذابیت بورس در شرایط فعلی می‌توان پر‌اهمیت دانست. معمولا سرمایه‌گذاران خرد به دنبال صندوق‌های جمعی می‌روند، در‌حالی‌که سرمایه‌گذاران عمده چنین امکانی ندارند چرا که این صندوق‌ها عمق خاصی ندارند. بنابراین عده‌ای از سرمایه‌گذاران بدین‌طریق از سرمایه‌گذاری در بازارهای مالی کوچ می‌کنند.
برخی دیگر نیز از بورس دل‌زده شدند و به سرمایه‌گذاری در طلا و ارز روی آوردند. از این رو باید برنامه جامعی برای بهبود وضعیت بازار در نظر داشت. در خصوص بازار سهام نیز می‌توان با ابزار مشتقه اقدامات مفیدی انجام داد. اگر سهامی در بازار وجود داشته باشد و اعتقاد داشت که سود سرمایه‌ای (عواید سرمایه‌ای) مناسبی دارند، با ابزارهای مشتقه می‌توان لنگرهایی ایجاد کرد که سرمایه‌گذاران به سرمایه‌گذاری در بازار مشتقه ترغیب شوند. همچنین باید عنوان کرد آقای عشقی و اشخاص دیگر در سازمان بورس و اوراق بهادار از موارد فوق‌الذکر آگاهی دارند. با توجه به ابهام در خصوص انتخابات ریاست‌جمهوری، در چنین شرایطی چگونگی بهبود وضعیت بازار کمی سخت و دشوار است.
تاثیر گرایش‌های سیاسی بر بازار
در خصوص تعمیم وضعیت سبز بازار به روی کار آمدن گرایش‌های خاصی در منصب ریاست‌جمهوری نمی‌توان اظهارنظر دقیقی کرد. با این وجود وضعیت اقتصادی در دوره‌های هفتم و هشتم ریاست‌جمهوری متفاوت‌تر بوده و اقتصاد ثبات بیشتری داشته است. با این وجود در دنیا هر زمان که دولت محافظه‌کار سکان‌دار بخش اجرایی می‌شود، بازار سهام آن کشورها رشد می‌کنند. به عنوان مثال در انتخابات انگلیس که در ماه‌های آینده برگزار می‌شود، با روی کار آمدن دولت کارگری به جای محافظه‌کاران، بورس انگلیس وضعیت مشخص‌تری به خود می‌گیرد. با این وجود به نظر نمی‌رسد در ایران چنین قاعده‌ای حاکم باشد. به عنوان نمونه دولت شهید رئیسی دولت انقلابی بود که تصمیمات گوناگون را با انعطاف‌پذیری بالایی می‌گرفت. رفتار اهالی بازار سهام حساسیت بیشتری نسبت به برخی نام‌ها دارد. به عنوان مثال ممکن است واکنش بورس به روی کار آمدن یکی از شش کاندیدا، با توجه به تفکرات اقتصادی مطرح‌شده چندان خوشایند نباشد.
بوی بهبود می‌آید؟
همیشه باید امیدوار بود، ولی دشواری‌هایی که وجود دارد همدلی همه‌جانبه اقشار گوناگون را طلب دارد. به دلیل اینکه شرایط اقتصادی دشوار شده، برنامه‌ای که دولت چهاردهم عرضه می‌کند باید مورد اقبال واقع شود. درنهایت می‌توان موفقیت دولت چهاردهم را در گرو سه محور افزایش مناسبات بین‌المللی، اصلاحات اقتصادی و مشارکت مردم دید؛ به طوری که در بازه زمانی کوتاه‌مدت باید مناسبات بین‌المللی بهبود پیدا کند. در دولت شهید رئیسی نیز در این زمینه اقدامات مفیدی انجام شده است. برقراری ارتباط سیاسی با عربستان یکی از پیشرفت‌های بین‌المللی بود که در زمان ریاست‌جمهوری شهید رئیسی رخ داد.
اما جنگ غزه تنش‌های جدیدی را به منطقه تحمیل کرد و حرکت غیرانسانی اسرائیل زمینه‌های جدید نفرت و ناراحتی انسانی را برانگیخت. در نقطه دیگر دولت‌ها باید روابط خارجی خود را بهبود دهند و سپس دست به اصلاحات اقتصادی زنند؛ چرا که در صورتی که روابط با دنیای خارج مناسب نباشد، وضعیت کشور مساعد نخواهد بود و در صورتی که اصلاحات در کنار بهبود روابط خارجی سرلوحه برنامه اقتصادی دولت جدید قرار داشته باشد، فروش نفت با وجود اصلاح قیمت بنزین با افق بهتری انجام خواهد شد. همه و همه این برنامه‌ها و اصلاحات بدون حمایت و مشارکت مردم به بار نخواهد نشست.
