به همین مناسبت بهمن عشقی، دبیرکل اتاق بازرگانی تهران، حسین سلاح‌ورزی، رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران و مرتضی آقامیری، رئیس کمیسیون فرش، هنر و صنایع‌دستی اتاق ایران به این پرسش که برجام تا چه میزان بر تولید و تجارت ایران اثر داشت، پاسخ دادند.
هر سه فعال اقتصادی مجموعا اثر برجام بر اقتصاد ایران را مثبت ارزیابی کردند، با این وجود برخی معتقدند که رفع تحریم‌ها بدون اصلاحات ساختاری در سیستم اقتصادی و استفاده از نیروهای کارآمد ضامن رشد مستمر اقتصادی نخواهد بود.
الزامات صادرات 250میلیارد دلاری
بهمن عشقی، دبیرکل اتاق بازرگانی تهران، کارآیی واقعی برجام را وابسته به نرمال‌شدن رفتار اقتصاد داخلی می‌داند و تاکید می‌کند که صرف رفع تحریم‌ها بدون اصلاح ساختاری و استفاده از نیروی کار متخصص در اقتصاد نمی‌تواند ضامن رشد پایدار اقتصادی باشد. او در مورد فضای اقتصاد ایران پس از برجام گفت: اقتصاد ایران برای بسیاری از کشورها و شرکت‌ها ناشناخته بود، بنابراین برجام فرصت مناسبی برای کالبد‌شکافی وضعیت اقتصادی ایران، برای سایر کشورها محسوب می‌شد و پس از توافق، هیات‌های تجاری از نقاط مختلف جهان به ایران می‌آمدند. در این دوره اتاق بازرگانی تهران در برخی از روزها میزبان چندین هیات خارجی بود.
عشقی با تشریح دلایل جذابیت اقتصاد ایران برای سرمایه‌گذاران خارجی گفت: کشورهای غربی به دلیل عمق استراتژیک مناسب ایران، دسترسی به نیروی کار نیمه‌متخصص و انرژی ارزان انگیزه زیادی برای سرمایه‌گذاری در ایران دارند؛ با این وجود، برای جذب این سرمایه‌گذاران اصلاحات در ساختار اقتصادی کشور ضرورت دارد.
او تاکید کرد: در صورتی‌که رفع تحریم در یک روند مداوم صورت پذیرد و همزمان متــوازن‌سازی قــــدرت بخش خصوصی در داخل و اصلاحات ساختاری در اقتصاد در دستور کار قرار گیرد، رسیدن به هدف صادرات 250میلیارد دلاری چندان دور از دسترس نیست. عشقی راهکار رسیدن به این هدف را صادرات کالاهای با ارزش‌افزوده بالاتر دانست و گفت: با استفاده از تکنولوژی می‌توان یک ماده‌خامی که ارزش صادراتی کمی دارد را به یک کالا با ارزش‌افزوده 10 تا 100 برابری و حتی بالاتر تبدیل‌کرد.
او با تشریح اینکه به دلیل وضعیت اقتصاد کشور این شرایط فراهم نیست، گفت: در حال‌حاضر به دلیل تحریم‌ها حدود 20درصد هزینه مبادلاتی به بخش تولید و تجارت ایران تحمیل شده‌است؛ این در حالی است که تنها با همین مبلغی که به دلیل تحریم‌ها از دست می‌رود، می‌توان ناترازی ارزی کشور را برطرف کرد. در نهایت عشقی راهکار برون‌رفت از وضعیت فعلی را استفاده از نیروهای بوروکرات بادانش کشور دانست و تاکید کرد که بدون استفاده از روش‌های علمی در حکمرانی، امکان رشد مستمر وجود ندارد.
برجام؛ گشایشی در همه بخش‌ها
رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران، اثر برجام بر بخش‌های مختلف اقتصاد همچون نفت، بانک و بیمه، صنعت و حمل‌ونقل را برشمرد و به‌طور کلی این توافق را مثبت ارزیابی کرد.سلاح‌ورزی با تشریح وضعیت اقتصادی کشور پیش از توافق برجام گفت: مجموع تحـــریم‌هایی که ابتدا توسط ایالات‌متـحده آمریکا شروع و بعد با تحریم‌های سازمان ملل‌متحد و اتحادیه اروپا تشدید شد، عملا از طریق دو کانال اصلی نفت و گاز و مبادلات مالی و بانکی، اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داد. تحریم‌کنندگان تمرکز خود را بر روی این دو بخش قرار دادند تا در مرحله اول درآمدهای ایران را به‌شدت کاهش دهند و در مرحله بعد دسترسی ایران به منابع مالی را محدود سازند.
او افزود: اگر نگاهی به گزارش‌های صندوق بین‌المللی پول داشته باشیم، تا قبل از تحریم‌های سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا، ایران روزانه تا حدود 2.5میلیون بشکه نفت صادر می‌کرد، پس از اعمال این تحریم‌ها صادرات نفت ایران کاهش‌یافت و به روزانه زیر یک‌میلیون بشکه در سال2014 میلادی رسید. به محض اینکه مذاکرات برجام نهایی شد، فروش نفت ایران مجددا در سال‌های 95 و 96 افزایش یافت و به عدد یک‌میلیون و 750هزار بشکه در روز رسید. سلاح‌ورزی در مورد جذب سرمایه در حوزه نفت پس از برجام گفت: به دلیل تحریم‌ها، سرمایه‌گذاری خارجی تقریبا قطع شد، اما بعد از توافق برجام در حدود 22شرکت بزرگ نفتی از 14کشور به ایران آمدند و برای حضور در پروژه‌های مختلف از جمله پروژه پارس‌جنوبی، دارخوین، سومار و پروژه آزادگان اعلام آمادگی کردند و ایران با آنها به توافق‌ها و تفاهم‌های خوبی رسید ولی پس از خروج آمریکا از برجام این قراردادها متوقف شدند. او افزود: به‌طور کلی می‌توان گفت تحریم‌های آمریکا علاوه‌بر بخش‌های نفت و گاز و مبادلات مالی و بانکی، بخــــش‌هــــای مختلف اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داد. در بخش صنعت، تولیدکنندگان با مشکلات جدی در حوزه واردات مواد اولیه روبه‌رو بودند. همچنین حوزه خودرو، انرژی، صنعت هوانوردی، کشتیرانی و سایر بخش‌ها تحت‌تاثیر اثرات منفی تحریم‌ها قرارگرفتند. حتی بخش کشاورزی که به‌نظر می‌رسید به دلایل بشردوستانه از تحریم مستثنی باشد، ضربه خورد زیرا برای واردات نهاده‌های کشاورزی نیاز به نقل و انتقال پول بود. از طرف دیگر این کالاها نیاز به حمل‌ونقل داشتند و ما در این بخش هم مشکل داشتیم.
رئیس سابق اتاق بازرگانی ایران در مورد وضعیت اقتصاد ایران بعد از برجام گفت: پس از برجام بسیاری از سختگیری‌های جدی ناشی از تحریم‌ها در رابطه با مبادلات مالی ایران، برچیده شد. در مدت زمان کوتاهی علاوه‌بر افزایش صادرات نفت و حضور بیشتر شرکت‌های نفتی، در حوزه برق و انرژی توافق‌های بسیار خوبی انجام شد. حتی در حوزه سرمایه‌گذاری در بخش برق نهادهایی مانند بانک توسعه اسلامی و بانک سرمایه‌گذاری‌های زیربنایی آسیا و آژانس همکاری‌های بین‌المللی ژاپن هم آماده همکاری با ایران در این حوزه بودند. همچنین زمانی‌که برجام به نتیجه رسید، در حوزه‌های مختلف گشایش‌هایی رخ‌داد. به‌عنوان نمونه در بخش هوانوردی توافق‌های خوبی با بوئینگ و ایرباس صورت‌گرفت.
سلاح‌ورزی ادامه‌داد: در حوزه خودروسازی در سال90 شمسی، نزدیک به یک‌میلیون و 600هزار دستگاه خودرو صادر می‌کردیم که در اثر تحریم‌ها این رقم به حدود 620هزار دستگاه کاهش‌یافت.پس از اجرای برجام بسیاری از شــــرکت‌هـای خودروسازی فرانسوی، ایتالیایی، ژاپنی و کره‌ای به ایران آمدند. این شرکت‌ها قصد داشتند هم سرمایه‌گذاری کنند و هم تکنولوژی خود را به ایران انتقال دهند. متاسفانه با آمدن ترامپ، امکان همکاری در حوزه‌های مختلف با شرکت‌های خارجی از بین رفت.سلاح‌ورزی در نهایت تصریح کرد: تحریم از جنبه‌های مختلف اقتصاد ایران را تحت‌تاثیر قرار داد، اما پس از توافق برجام گشایش‌هایی مانند رشد اقتصادی و کنترل انتظارات تورمی در اقتصاد پدید آمد. اینکه برخی آورده‌های برجام برای اقتصاد کشور را نفی می‌کنند، به دلیل مقاصد سیاسی و جناحی است.
اثر تحریم بر سیاست‌های اقتصادی
مرتضی آقامیری، عضو هیات‌نمایندگان اتاق ایران، به اثر تحریم‌ها بر سیاست‌های اقتصادی اشاره و تاکید کرد؛ در دستور کار قرارگرفتن برخی از سیاست‌های ناکارآ ناشی از وضعیت استثنایی پسابرجام است. آقامیری در مورد اثر برجام بر تجارت ایران گفت: برجام کمک کرد بار دیگر ارتباط ایران با دنیا برقرار شود. پس از برجام، هیات‌های مختلف اقتصادی و سیاسی از سراسر دنیا به ایران آمدند و روابط شرکت‌های ایرانی و خارجی تقویت شد.
همین مساله کمک کرد تا رونق اقتصادی در فضای صنعتی و تجاری ایران ایجاد شود. در آن زمان همین فضا کمک کرد تا تورم کاهش‌یافته و رشد اقتصادی افزایش پیدا کند. او با اشاره به اثر برجام بر صادرات فرش ایران گفت: در سال‌منتهی به برجام مجموعا 290میلیون دلار فرش از ایران صادرات شد و به واسطه برجام در کمتر از دو سال‌صادرات ایران در این حوزه به رقم430میلیون دلار رسید.
طبیعی است که ارتباط تجاری ایران با دنیا و اتصال ایران به شبکه بانکی و مالی جهانی باعث رونق تجارت می‌شود. در زمان برجام هم به همین‌دلیل تجارت ایران رونق پیدا کرد.
خروج آمریکا از برجام هم پیامدهایی برای اقتصاد ایران داشت که نتیجه آن تراز تجاری منفی 17میلیارد دلاری برای اقتصاد ایران است. آقامیری با اشاره به اثر تحریم بر سیاست‌های اقتصادی کشور گفت: به‌نظر می‌رسد بسیاری از سیاست‌های نادرست مانند سیاست رفع تعهد ارزی که در سال‌های اخیر در دستور کار قرارگرفته، ناشی از وضعیت استثنایی تحریم و خروج آمریکا از برجام است.
او افزود: به‌عنوان یک عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی و یک فعال اقتصادی تاکید می‌کنیم که برجام اثرات مثبتی بر اقتصاد ایران داشته و اگر امروز هم بخواهیم توفیقی در حوزه اقتصاد پیدا کنیم، قدم اول رفع تحریم‌های بین‌المللی و امضا‌شدن FATF است. این عضو هیات‌نمایندگان اتاق بازرگانی ایران تصریح کرد: رفع تحریم‌ها کمک می‌کند تا ما بتوانیم مثل یک بازرگان عادی با طرف‌های تجاری ارتباط داشته باشیم و بتوانیم با رقبای خارجی رقابت داشته باشیم.
در شرایط تحریمی این امکان در دسترس نیست زیرا رقبای خارجی ما به‌راحتی ارتباطات خود را با بازارهای مقصد توسعه می‌دهند، درحالی‌که ما برای فعالیت‌های تجاری عادی درگیر مشکلات عدیده‌ای هستیم.