شیوع اختلالات خواب در کودکان بر اساس مطالعات جدید انجام شده در استان‌های مختلف کشور روند افزایشی دارد و به بیش از 50درصد رسیده است. روندی که قطعا در سلامت کودکان در آینده اثرات نامطلوب خواهد داشت، به همین دلیل متخصصان تاکید می‌کنند اطلاع‌رسانی در این باره برای توجه به مشکلات خواب کودکان باید به شکل جدی آغاز شود.
به گزارش همشهری آنلاین، مطالعات بررسی وضعیت خواب کودکان ایرانی طی 5 سال از سوی دکتر شبنم جلیل‌القدر، فوق تخصص اختلالات خواب، عضو هیئت بورد انجمن جهانی خواب کودکان و دبیر انجمن پزشکی خواب ایران به همراه همکارانش در نقاط مختلف کشور انجام و نتیجه آن به شکل مقالات معتبر در نشریات داخلی و خارجی به زبان انگلیسی چاپ شده است، آمار آن هم فروردین امسال در کنگره استاد غریب و همایش سالانه انجمن پزشکان کودکان ایران ارائه شد. جلیل‌القدر در گفتگو با همشهری نکات جالبی از این مطالعه را مطرح می‌کند.
جغرافیای بدخوابی کودکان
جلیل القدر با بیان این که مطالعات در گروه‌های سنی و شهرهای مختلف انجام شده است، عنوان می‌کند: در کودکان پیش دبستانی (3 تا 6 ساله) قزوین شیوع اختلالات خواب بالاست. این اختلالات به شکل بدخوابی اول شب، صبح زود بیدار شدن و همخوابی با والدین می باشد. تقریبا 87 درصد کودکان با والدین در یک اتاق می‌خوابند و این همخوابی بعد از دوسالگی می‌تواند سبب کاهش خواب عمیق کودکان گردد.
در شهر همدان 76% کودکان (3 تا 6 ساله) همخوابی با والدین داشتند. همچنین بدخوابی اول شب، بی‌خوابی‌های مکرر شبانه و زودبیدار شدن‌های صبح گاهی هم در آنها وجود داشت. 12.5 درصد کودکان همدانی هم شب‌ها تنفس صدادار و خروپف دارند.
به گفته این پزشک مطالعه‌ای که در کودکان مهدکودکی شهرزنجان انجام شده، نشان می‌دهد که 88 درصد آنها اختلال خواب دارند. در سنین بالاتر در کودکان 6 تا 12 سال سطح ابتدایی استان کرمان هم 26.7 درصد مشکل خواب گزارش شده است.
فلوشیپ خواب درباره وضعیت کودکان تهرانی هم بیان می‌کند: چندین مطالعه در این باره داشتیم که یکی از آنها درباره شیوع اختلال خواب کودکان تهرانی بود و آمار آن 36 درصد است. فاکتورهایی هم که تاثیر مستقیم بر بدخوابی بچه‌های تهران داشته از جمله میزان تحصیلات مادر، شغل پدر و روابط زناشویی والدین.
نوجوانان دبیرستانی هم اکثرا به جای 9 ساعت خواب 7.7 ساعت خواب دارند. مطالعات نشان داده که نوجوانان دبیرستانی به دلیل استرس کنکور، عادت و سبک زندگی غلط، استفاده بیشتر از موبایل و ...کمتر می‌خوابند. در نوجوانان پیش دانشگاهی کرج هم بالای 55 درصد کیفیت خواب بد دارند.
مقایسه جهانی
عضو هیئت بورد انجمن جهانی خواب کودکان به مقایسه مطالعات مختلف در کشور با برخی کشورها هم اشاره می‌کند و می‌گوید: در کشوری مثل تایلند و تایوان، شیوع اختلال خواب پایین و حدود 10 درصد است. کشورهای پیشرفته مثل استرالیا و آمریکا کودکان 25 تا 30 درصد اختلال خواب دارند، اما این عدد در کودکان ایرانی به بیش از 50درصد رسیده است. نکته مهم اینجاست که این عدد در جمعیت کودکان سالم بررسی شده و در کودکان با بیماری‌های مختلف از جمله دیابت، عصبی-عضلانی، صرع و... درصد شیوع بسیار بالاتر خواهد بود.
جلیل‌القدر در این باره توضیح می‌دهد: این مساله در 200 کودک مبتلا به دیابت بررسی شد و نشان داد که 97 کودک مشکل خواب با شدت متوسط، شدید یا خیلی شدید داشتند. اینها علائم هشدار است.
ساعات طلایی خواب کودکان
این پزشک درباره اصلی‌ترین اختلال خواب در کودکان ایرانی هم عنوان می‌کند: عادات غلط خواب، اصلی‌ترین اختلال در کودکان است، یعنی وابسته به سبک زندگی خانواده‌ها به دیر خوابیدن عادت کرده‌اند. این در حالی است که هر کودک زیر 14 سال باید حداکثر تا ساعت 10 تا 10:30 شب خواب باشد و در کودکان بالای 14 سال این ساعت 11 شب است.
او با تاکید بر این که دیرخوابی به یک فرهنگ نهادینه شده در ایرانی‌ها بدل شده، به یک مشکل مهم در این باره اشاره می‌کند و می‌گوید: ما شروع زود مدارس را داریم. این مساله به ویژه در 4 تا 5 سال آخر تحصیل باعث می‌شود که نوجوانان دبیرستانی به حد مطلوب سن‌شان خواب مناسب نداشته باشند. به طور کلی اختلال در شروع خواب، حفظ خواب و بیدار شدن زودهنگام از جمله اختلالات خواب در کودکان است که هر سه منتج از عادت و سبک زندگی غلط خانواده‌های ایرانی است.
شایع‌ترین بیماری خواب کودکان
جلیل‌القدر درباره این که کدام بیماری‌های خواب در کودکان ایرانی شایع‌تر است، عنوان می‌کند: بالای 160 اختلال و بیماری خواب در دنیا وجود دارد اما در ایران شایع‌ترین اختلال و بیماری خواب برای کودکان انواع اینسومنیا یا بی‌خوابی‌ها هستند. درجه دوم پاراسومنیا یا مشکلاتی است که در طول خواب برای کودک رخ می‌دهد؛ از جمله وحشت و کابوس شبانه، خوابگردی، دندان قروچه، شب‌ادراری‌های بی‌دلیل و...
به گفته این پزشک درجه سوم هم درباره اختلال ریتم سیرکادین است که کودکان با چرخه خواب به موقع نمی‌خوابند و به موقع بیدار نمی‌شوند. بیماری‌های تنفسی و آپنه در خواب هم وجود دارد که اگر چه شیوع بالایی ندارند اما خطرناک‌ترین شکل است که نیاز به توجه ویژه دارد.
او با تاکید بر این که در بیماری‌های تنفسی خواب، کودک ممکن است که دچار خروپف یا قطع نفس در طول خواب شوند که کیفیت خواب آنها را کاهش می‌دهد، درباره دیگر بیماری خواب عنوان می‌کند: اختلال خواب در زمینه بیماری‌های زمینه‌ای هم وجود دارد. به عنوان مثال بچه‌های تشنجی ممکن است دو سوم اختلال خواب همراه داشته باشند. کودکان بیش فعال 30 درصد اختلال خواب دارند و این آمار نیازمند توجه است. البته پرخوابی به هر دلیلی هم نوعی اختلال خواب در کودکان است.
اهمیت خواب کودکان
دبیر انجمن پزشکی خواب ایران در پاسخ به این سؤال که چه میزان خواب سالم کودک دارای اهمیت است، بیان می‌کند: نکته اول این که خواب سالم یعنی حفظ کمیت و کیفیت آن. مساله مهم اینجاست که حتی اگر در کوتاه مدت میزان خواب کودکان و نوجوانان کمتر از حد مطلوب باشد، آنها را در معرض اختلال عملکرد سیستم ایمنی بدن، سیستم اندوکرین و غدد بدن، سیستم عملکرد قلبی – عروقی همچنین بیماری‌هایی از جمله دیابت و فشار خون قرار می‌دهد.
این پزشک تاکید می‌کند: کمبود کمی و یا کیفی خواب نیازمند بازه زمانی طولانی هم نیست. اگر بیش از یک ماه اختلال در خواب طول بکشد کودک در معرض کمبود انرژی، کمبود توجه، تصادفات و اختلال رشد و تکامل قرار می‌گیرند. یعنی بیخوابی به راحتی روی تکامل مغز و رشد جسمی کودکان اثر دارد.
این در حالی است که بدخوابی دوره نوزادی احتمال بدخوابی کودک در دوران دبستان را بیشتر می‌کند یا بدخوابی کودکان دبستانی، شانس اختلالات روحی – روانی را در بزرگسالی افزایش می‌دهد. این مساله نشان می‌دهد که خواب خوب در گروه‌های سنی مختلف از کودکی تا بزرگسالی به شکل سلسله‌وار به هم متصل است و در این باره نیاز داریم که اطلاع‌رسانی گسترده برای آگاهی خانواده‌ها داشته باشیم.
خواب سه ماهگی را جدی بگیرید
جلیل القدر در پاسخ به این سؤال که عادت خواب سالم از چه زمانی باید برای کودکان ایجاد شود، عنوان می‌کند: در یک مطالعه جدید حدود 167,886 کودک صفر تا سه سال آسیایی و قفقازی را با یکدیگر مقایسه کردند. نتیجه این بود که تا سه ماهگی همه کودکان شرایط خواب مشابه داشتند اما از این سن به بعد که سبک زندگی وارد عمل می‌شود، کودکان آسیایی نه تنها متناسب با سن نمی‌خوابند بلکه کمتر و نامنظم می‌خوابند.
او درباره این که چرا از 3ماهگی سبک خواب کودکان تغییر می‌کند، می‌گوید: کودکان در زمان تولد تا سه ماهگی الگوی خواب نرمال دارند اما به تدریج این عادت دچار تغییر می شود. به این دلیل که کودک در سه ماهگی فرق نور و تاریکی و روز و شب را می‌فهمند و از 4 ماهگی هم ریتم شب خوابیدن و روز بیدار ماندن را یاد می‌گیرند. به همین دلیل سبک زندگی خانواده‌ها در این سن اهمیت زیادی دارد.
اما به تاکید این پزشک خانواده‌های ایرانی به دلیل مشکلات اقتصادی، فعالیت بیشتری در بیرون خانه دارند و به همین دلیل شب‌ها در خانه بیشتر بیدار می‌مانند. در این مدت بسیاری از چراغ‌ها هم روشن است و میزان استفاده از موبایل و تلویزیون بالاست. این عادت به شکل واضح فرهنگی مستقیم روی خواب کودکان تاثیر دارد.
وابستگی خواب کودک و والدین
جلیل‌القدر در این باره و راهکارهایی که می‌تواند منجر به خواب سالم کودکان شود، توضیح می‌دهد: توصیه‌های علمی در جهان وجود دارد و ما هم در حوزه علمی خواب حرف برای گفتن داریم و در جوامع بین‌المللی آنها را مطرح می‌کنیم. طب و بهداشت خواب را باید برای کشورمان بومی‌سازی کنیم و تا حدی می‌توان این کار را انجام داد که سلامت کودک آسیب نبیند.
مردم باید آگاه باشند که خواب بد چه میزان آسیب‌زاست، هم برای خودشان و هم فرزندانشان. یکی از دلایلی که ما بیخوابی کودکان را درمان می‌کنیم این است که خواب بد کودکان کیفیت خواب والدین را کاهش می‌دهد یا اختلال عملکرد روزانه برای آنها دارد. به همین دلیل لازم و ملزوم هم هستند و درباره همه اعضای خانواده باید خواب‌شان تصحیح شود که درباره کودک هم این اصلاح صورت بگیرد.
9 نکته برای خواب راحت
دبیر انجمن پزشکی خواب ایران درباره این که چطور می‌توان بهداشت و سلامت خواب را در خانه‌ها ایجاد کرد، به چند نکته هم اشاره می‌کند:
1. ساعت مشخصی برای خواب و بیدار شدن داشته باشید
2. سعی کنید تفاوت ساعات خواب طول هفته با روزهای آخر هفته بیش از یکساعت نباشد
3. غذای سنگین دو سه ساعت قبل خواب میل نشود
4. شب‌ها چراغ‌ها کم‌نور و سروصدای محیط بسیار کم باشد
5. استفاده از موبایل و اقدامات تحریک‌کننده مثل دیدن فیلم‌های اکشن صورت نگیرد
6. محیط خواب آرام باشد و بدون سروصدا باشد
7. دمای اتاق در شرایط مطلوب بین 21تا 24 درجه باشد
8. از انجام ورزش‌ها و فعالیت‌های سنگین در ساعت‌های پایانی شب خودداری شود
9. خوردن کاکائو، آبمیوه‌های صنعتی، چای و قهوه در شب باعث بیخوابی است
از متخصصان توصیه بگیرید
دبیر انجمن پزشکی خواب ایران درباره این که خانواده‌ها در مواجهه با اختلال خواب کودکان چه راهکاری دارند، عنوان می‌کند: اگر مشکل مداوم و آزاردهنده در خواب وجود داشته باشد، چه برای بزرگسالان و چه کودکان، ما در کشور مراکز معتبر و خوبی در زمینه خواب داریم که می‌توانند به آنها مراجعه کنند. در هر استان هم فوق‌تخصص‌های خواب در دسترس هستند و می‌توانند در این باره خدمات درمانی را ارائه کنند.
او تاکید می‌کند: پزشکی خواب یک رشته علمی در جهان است و در ایران هم از 18 سال پیش انجمن پزشکی خواب ایران تاسیس شده است. طی 12 سال اخیر هم تربیت دانشگاهی فلوشیپ‌های خواب در کشور صورت می‌گیرد.
