این در حالی است که در دور اول شاهد بودیم که مناظره‌های تلویزیونی نتوانستند چندان توجه مخاطب را به خود جلب کنند؛ ولی مناظره‌های دور دوم و مخصوصا مناظره دوم به صحنه رقابت بسیار جدی میان دو نامزد تبدیل شد و به افزایش مشارکت کمک کرد. جانبداری نسبی از جلیلی در مناظره دوم از چشم ناظران تیز بین‌دور نماند. در مناظره دوم تصویر جلیلی بزرگ‌تر از پزشکیان بود تا او را قوی‌تر نشان دهد؛ درحالی‌که در مناظره‌ها عدالت در تصویر برداری ضروری است. سوالات مجری هم گویای جهت‌گیری در مناظره‌ها بود. با این حال جلیلی نتوانست درنهایت تصویر یک نامزد مقتدر را ایفا کند.
انتخابات دموکراتیک در حالت ایده‌آل دو رکن دارد: رقابت آزاد و منصفانه. اولی ناظر به حضور سلایق مختلف در انتخابات است و دومی به شرایط برابر در رقابت نامزدها اشاره می‌کند. قوه مجریه و سایر نهادهای حاکمیتی باید تا جای ممکن از دخالت در انتخابات خودداری کنند. متاسفانه نظام انتخاباتی ما در چهار دهه گذشته روزآمد نشده و از برخی ضعف‌های فنی رنج می‌برد. عدم ثبت‌نام از رای‌دهندگان پیش از روز رای‌گیری، اصلی‌ترین مشکل است. تا روز رای‌گیری معلوم نیست چند درصد از رای‌دهندگان در انتخابات شرکت می‌کنند. برگه رای گیری هم به جای نوشتن اسم نامزدها باید مبتنی بر زدن‌مهر روی عکس نامزدها باشد تا سلامت انتخابات هر چه بیشتر تقویت شود. امیدوارم در سال‌های بعد شاهد رفع برخی اشکالات اساسی باشیم.
امروز نتیجه انتخابات معلوم می‌شود. به قول معروف، سیاستگذاری متفاوت از کمپین انتخاباتی است. از فردا روند تشکیل کابینه آغاز می‌شود و شاهد لابی و چانه زنی انواع گروه‌های سیاسی برای گرفتن سهم بیشتر خواهیم بود. سیاست هم چیزی جز تقسیم مسالمت‌آمیز و دموکراتیک قدرت نیست. امروز در اغلب کشورهای دنیا نظام انتخاباتی جزو اساسی‌ترین و سرنوشت‌سازترین قواعد است و کشور‌ها سعی می‌کنند با روز آمد کردن مکرر آن به سمت تقویت نمایندگی مردم در سیاست حرکت کنند.
پدیده منفی انتخابات امسال غلبه کمپین منفی و تخریب بر کمپین مثبت و برنامه بود. این معضل را در کشورهای دیگر هم می‌بینیم. در نتیجه سهم آرای سلبی و اعتراضی در انتخابات در حال افزایش است. بخشی از مردم بیشتر از آنکه به نامزد مطلوب خود رای دهند، به کسی رای نمی‌دهند که از او خوششان نمی‌آید یا می‌ترسند. در آرژانتین که تورم بیشتر از 200درصد بود مردم بیشتر از آنکه از خاویر میلی خوششان بیاید از پرونیست‌هایی که مسبب وضع موجود بودند، بدشان می‌آمد و لذا به میلی رای سلبی دادند.
به نظرم ما هم در انتخابات دیروز میزان قابل توجهی رای سلبی داشتیم. یعنی کسانی که به‌خاطر نگرانی از نامزد دیگر به پزشکیان رای دادند. حرکت نکردن جلیلی به سمت آرای مردد و حمایت برخی نهادها از او هم در ایجاد این نگرانی بی‌تاثیر نبود. تضاد بنیادین دیگر در کمپین جلیلی این بود که با وجود ایفای نقش مستقر در رقابت‌ها، نتوانست از وضع موجود خوب دفاع کند و بیشتر از آن به دولت روحانی حمله کرد.
کمپین پزشکیان هم در نهایت نتوانست به بدنه سخت تحریمی‌ها نزدیک شود. به نظر می‌رسد تحولات خاص در سال‌های اخیر برخی رای‌دهندگان را به این‌نتیجه رساند که بازهم رای ندهند. لذا مساله این است که این افراد چه مسیری را برای اثرگذاری در سیاست در پیش خواهند گرفت.
