ورود بی‌وای‌دی، غول خودروسازی چین، به ترکیه همراه با سرمایه‌گذاری کلان برای تولید خودروی برقی، این سوال را مطرح می‌کند که چرا این شرکت به بازار خودروی ایران ورود نمی‌کند؟ هر چند برخی اخبار غیررسمی از بازگشت بی‌وای‌دی به ایران، آن هم برای تداوم مسیر گذشته، یعنی مونتاژ برخی محصولات، حکایت دارد؛ بااین‌حال پرسش این است که چرا خودروسازانی در رده بی‌وای‌دی تمایلی به حضور و سرمایه‌گذاری در ایران ندارند و ترجیحشان این است که تنها برخی محصولات بنزینی خود را آن هم به طور محدود و بی‌دردسر در کشورمان مونتاژ و روانه بازار کنند. به طور حتم ترکیه با چین قراردادی همچون «قرارداد همکاری جامع 25ساله» که با ایران منعقد شد و سال 1400 کلید خورد، ندارد؛ با این‌حال شرکت‌های چینی تمایل دارند که لااقل در بخش خودرو بیشتر با ترکیه همکاری کنند تا با ایران.
هرچند شرکت‌های چینی بیشتر در ایران ریشه دارند تا در ترکیه و به ساختار و بازار ایران نیز آشنا هستند؛ بااین‌حال بین دو کشور ایران و ترکیه ترجیحشان سرمایه‌گذاری در صنعت و بازار ترکیه است. نمونه شرکت‌های خودروسازی که در ترکیه سرمایه‌گذاری کرده‌اند، زیاد است؛ سرمایه‌گذاری‌ای که پیش از این خودروسازان بزرگی از جمله فیات و رنو انجام دادند. این دو شرکت در ابتدای دهه 1970 کارخانه‌های خود را در آنجا افتتاح و شرکت‌هایی مانند فورد، تویوتا و هیوندای نیز از موقعیت ترکیه در چهارراه اروپا، آسیا و خاورمیانه استفاده کردند.
حالا با توجه به سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده ترکیه به بزرگ‌ترین صادر‌کننده خودرو و قطعه تبدیل شده است. درحال‌حاضر صنعت خودرو ترکیه یک صنعت صادرات‌محور است که بیش از دو‌سوم تولیداتش را صادر می‌کند.
بنابراین سرمایه‌گذاری خارجی و مشارکت‌های خودرویی آن هم به صورت پایدار، حالا منجر به این شده که ترکیه به عنوان کشوری مطرح در خودروسازی جهان شناخته شود.
این کشور حالا برنامه‌ریزی جدی برای برقی کردن محصولات تولیدی و صادرات آن به دیگر کشورها دارد. بدین‌ترتیب به سراغ خودروساز مطرح چین، یعنی بی‌وای‌دی، رفته است؛ شرکتی که با همکاری بخش خصوصی در سال 1394 به ایران آمد و در سال 98 نیز به دلیل اوج‌گیری تحریم‌ها از بازار خودروی کشورمان رفت.
این شرکت چینی که با تولید محصولات برقی ارزان‌قیمت حالا خودروسازی دنیا را به چالش کشیده، قصد دارد در ترکیه سرمایه‌گذاری کلانی انجام دهد. این قرارداد یکی از بزرگ‌ترین معامله‌ها در بخش خودروسازی این کشور در سال‌های اخیر محسوب می‌شود و اولین جزئیات آن پس از دیدار اردوغان با همتای چینی‌اش، شی جین‌پینگ، در جریان نشست اخیر سازمان همکاری شانگهای در شهر آستانه منتشر شد.
سازمان همکاری شانگهای برای ایران نیز بسیار مهم است و تابستان سال گذشته عضویت ایران در این سازمان با سروصدای زیادی همراه بود و دستاورد بزرگی برای دولت سیزدهم شناخته می‌شد. درواقع این‌طور عنوان می‌شد که عضویت ایران در این سازمان منعکس‌کننده این واقعیت است که همه اعضای سازمان همکاری شانگهای با وجود چندین دهه تحریم، آماده حمایت از ایران هستند.
حالا اما به نظر می‌رسد بیش از اینکه ایران از عضویت در این سازمان نفع ببرد، دیگر کشورهای همسایه آماده بهره‌برداری از آن هستند. هرچند حضور و سرمایه‌گذاری شرکت‌های چینی در ترکیه از مدت‌ها پیش مطرح بوده، اما نشست اخیر شانگهای این همکاری‌ها را علنی و رسمی کرد.
دستاورد حضور ایران در نشست اخیر شانگهای نیز پیشنهادهایی در راستای تاسیس بانک و مناطق آزاد مشترک بوده است.
اگر خواسته باشیم به طور مختصر به دلایل این موضوع بپردازیم که چرا شرکت چینی بی‌وای‌دی که از سال 94 در ایران حضور داشته، رغبتی به سرمایه‌گذاری در خودروسازی کشورمان ندارد اما در ترکیه سرمایه‌گذاری عظیمی کرده، در ابتدا باید به این موضوع بپردازیم که چرا بی‌وای‌دی از ایران خارج شد؟
بی‌رغبتی به بازار ایران
خودروسازان چینی در اوایل دهه 90 همراه با تحریم‌های اولیه وارد ایران شدند و با مونتاژ محصولاتی، جایگاه خود را در بازار خودروی ایران تثبیت کردند؛ اما با اوج‌گیری تحریم‌های ثانویه که سال 97 آغاز شد، همانند دیگر شرکای خارجی خودروسازی، اقدام به ترک ایران کردند. شرکت بی‌وای‌دی یکی از شرکت‌های چینی بود که خط مونتاژ خود در ایران را متوقف کرد.
هرچند تحریم‌های فراگیر یکی از دلایل اصلی خروج شرکت‌های خودروساز خارجی از ایران بود، اما پیش از آن، یعنی در دوره برجام که برخی شرکا و تولیدکنندگان خارجی بازگشتند و هیاهویی بر سر همکاری‌های جدید خارجی به پا شد، خودروسازان داخلی و سنگ‌اندازان شناخته‌شده در مسیر حضور خارجی‌ها در خودروسازی ایران، مانع از عقد قرارداد‌هایی برای پایداری این مشارکت‌ها شدند.
به‌واقع سنگ‌اندازان خواهان حضور خارجی‌ها در همان حد و اندازه همکاری با شرکت‌های خصوصی بودند؛ یعنی تیراژ پایین بدون انتقال تکنولوژی و دست‌آخر فعالیت محدود.
بنابراین اگر محدودیت‌های بین‌المللی و ریسک سرمایه‌گذاری شرکت‌های خارجی در ایران را دلیلی بر عدم‌تمایل خارجی‌ها برای حضور در بازار خودرو کشورمان بدانیم، سنگ‌اندازی و مانع‌گذاری منتفعان خودرو را نیز باید از جهتی دیگر در این مساله دخیل بخوانیم؛ به معنایی تحریم‌های داخلی و خارجی هر دو خودروسازی کشور را تحت تاثیر قرار دادند.
بااین‌حال تصور بر این بود که خودروسازان چینی به واسطه اینکه کشور چین دوست استراتژیک ایران است، همچون خودروسازان فرانسوی عمل نکنند و با محدود کردن فعالیت خود، همچنان در خودروسازی ایران باقی بمانند. این در حالی است که شرکت‌هایی همچون بی‌وای‌دی با بی‌اعتنایی به بازار خودروی کشورمان، سریعا خطوط تولید خود را متوقف کردند و از ایران خارج شدند. یکی از دلایلی که چینی‌ها و فرانسوی‌ها به‌راحتی بازار خودروی ایران را ترک کردند، عدم سرمایه‌گذاری در کشورمان بود؛ به این معنا که خودروسازان چینی به دلیل بی‌ثباتی اقتصادی در ایران و همچنین ماندگاری تحریم‌ها، رغبتی برای سرمایه‌گذاری در ایران نداشتند.
بااین‌حال قرارداد جامع 20ساله ایران و چین امیدهایی را برای بازگشت چینی‌ها به بازار خودروی ایران به وجود آورد.
قرارداد 25ساله ایران و چین برای خودرو چه کرد؟
قرارداد جامع همکاری 25ساله ایران و چین که دی‌ماه سال 1400 اجرای آن آغاز شد، می‌توانست حضور چینی‌ها در ایران را جدی‌تر کند و حتی صحبت‌هایی در راستای سرمایه‌گذاری خودروسازان این کشور به صورت مقدماتی صورت گرفت.
اجرای این توافق‌نامه اما سناریوهای زیادی در مورد آینده خودروسازی ایران و چین مطرح کرد و اینکه در نهایت چینی‌ها منجی خودروسازی کشور معرفی شدند؛ بااین‌حال اتفاقی که تا به امروز رخ داده این است که چینی‌ها علاقه‌مندند که همچنان در ایران خط مونتاژ داشته باشند بدون اینکه علاقه‌ای به انتقال فناوری یا استفاده از توان قطعه‌سازی کشورمان را داشته باشند.
اما سند جامع همکاری ایران و چین چه می‌گوید؟ با نگاهی به سند جامع همکاری ایران و چین می‌توان چنین استنباط کرد که با اجرای این سند، خودروسازی چین می‌تواند منشأ بسیاری از تغییرات در صنعت خودروی کشورمان باشد. براساس این سند جامع همکاری، دو خودروساز بزرگ ایران، یعنی ایران‌خودرو و سایپا، موظف به همکاری با خودروسازان چینی در زمینه انتقال دانش، فناوری و تکنولوژی خواهند بود. همکاری بین شرکت‌های خودروساز دو کشور به منظور انتقال فناوری و تولید مشترک برای عرضه در بازار دو کشور و کشورهای ثالث، مشارکت شرکت‌های خودرویی چینی با دو خودروساز ایرانی از قبیل اشتراک‌گذاری دانش‌‌‌های فنی در زمینه ایجاد پلتفرم‌‌‌های مشترک و در نهایت طراحی شهرک صنعتی تولید خودرو و صنایع مرتبط با تمرکز بر استفاده از فناوری انرژی تجدید‌پذیر از مفاد مهم خودرویی در سند 25ساله ایران و چین است. به گفته بسیاری از کارشناسان، در صورت اجرای مفاد این قرارداد، صنعت خودروی کشور با تحول اساسی همراه می‌شد؛ این در شرایطی است که این قرارداد نیز نتوانست خودروسازان چینی را ترغیب به سرمایه‌گذاری در ایران کند.
به بی‌وای‌دی برمی‌گردیم و اینکه در صورت جدی بودن دو کشور بر اجرای سند 25ساله ایران و چین، شاید ایران برای سرمایه‌گذاری کلان این کشور انتخاب می‌شد نه ترکیه. به نظر می‌رسد فعلا نه عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به کمک ایران آمد و نه قرارداد 25ساله ایران و چین.
