این موضوع از این جهت اهمیت دارد که با افزایش کارآیی عملیاتی توان بازارهای مالی جهت تامین مالی در بازار اولیه نیز بهبود یافته و امکان جابه‌جایی بین بازارها (Market Timing) نیز برای فعالان بازار بهبود می‌یابد. لذا یکی از عوامل مهمی که می‌تواند به صورت ساختاری سرعت انجام معاملات و همچنین میزان گردش معاملات را در بازار مالی ارتقا دهد، کاهش زمان فرآیند معامله و علی‌الخصوص کاهش زمان تسویه معاملات و آزادسازی وجوه برای فروشنده جهت معامله مجدد و همچنین توثیق اوراق خریداری‌شده توسط خریداری برای اخذ اعتبار جهت انجام معاملات بعدی خواهد بود. این موضوع از این جهت حایز اهمیت است که با توسعه بازار ابزارهای مشتقه (Derivatives Market) و خاصیت اهرمی موجود در این ابزارها و همچنین تاثیرپذیری این ابزارها از دارایی پایه‌ای که بر اساس آن منتشر شده‌اند و همچنین با در نظر گرفتن اینکه در بازارهای مالی توسعه‌یافته گردش بازارهای مالی به دلیل معاملات متعدد بسیار بالا بوده و این موضوع در اوراق مشتقه به مراتب بیشتر از بازار سهام (Stock Market) است (حدود 2 برابر)، ضرورت کاهش زمان تسویه بیش از پیش احساس میشود.
وضعیت تسویه ابزارهای مالی در ایران
بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در‌حال‌حاضر موعد تسویه اوراق بهادار در سهام، حق تقدم سهام، واحدهای سرمایه‌گذاری در صندوق‌های سرمایه‌گذاری (به غیر از درآمد ثابت)، اوراق تسهیلات مسکن، اختیار معامله و اوراق تبعی به صورت تسویه T+2 بوده و در سایر اوراق از جمله اوراق صکوک، گواهی سپرده، اوراق سلف و معاملات قراردادهای آتی به صورت T+1 است. لازم به توضیح است با عنایت به اینکه عمده حجم معاملات بازار سرمایه کشور در حوزه بازار سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری است، بالتبع عمده تسویه در بازار سرمایه نیز در بازه زمانی T+2 انجام میشود.
تجربیات جهانی
در اکثر بازارهای توسعه‌یافته جهان تسویه معاملات در حال حاضر به صورت T+2 است؛ در حالی‌که در برخی از بازارها مانند بازار سهام هند (NSE) و چین تسویه معاملات به صورت T+1 انجام میشود. بر اساس بررسی‌های صورت‌گرفته در برخی دیگر از بورس‌ها همانند آمریکا، کانادا، انگلستان و مکزیک اقدامات لازم جهت تسویه به صورت T+1 در حال انجام است. لازم به ذکر است بسیاری از بورس‌های دنیا یکی از برنامه‌های توسعه خود را تسویه T+0 و تسویه در لحظه اعلام کرده‌اند. لذا همان‌گونه که اشاره شد بسیاری از بورس‌های توسعه‌یافته در حال انجام اقدامات اصلاحی و زیرساختی جهت کاهش زمان تسویه معاملات هستند. از این رو در این قسمت به برخی از مزایا، معایب و پیش‌نیازهای لازم در بازار سرمایه ایران جهت کاهش زمان تسویه معاملات می‌پردازیم:
مزایا
- تسویه معاملات در زمان کوتاه‌تر و استفاده از منابع حاصل جهت انجام معاملات بعدی و در نتیجه افزایش گردش معاملات
- کاهش ریسک نقد‌شوندگی اوراق بهادار (Liquidity) و افزایش کارآیی عملیاتی
جلوگیری از ریسک سوء‌استفاده از منابع نقدی مشتریان
- سهل‌المعامله شدن سهام و یکسان شدن زمان تسویه در اکثر اوراق بهادار
- افزایش رضایتمندی مشتریان و جذابیت بازار سرمایه
- امکان انجام معامله ابزارهای مختلف در یک روز
معایب
- فرصت کمتر برای کارگزار جهت تامین منابع و افزایش احتمال ریسک نکول (Default Risk) و ریسک اعتباری (Credit Risk)
- ایجاد اشکال برای سرمایه‌گذاران خارجی با توجه به تفاوت این تعطیلی در کشورهای مختلف
- مشکلات موجود در تسویه‌های خارج از پایاپای
- محدودیت‌های زمانی موجود در اعمال ابزارهای مشتقه
- امکان ابطال معاملات در یک روز (T+0) و ایجاد مشتریان بدهکار در روز بعدی (T+1)
پیش‌نیازهای اجرایی شدن تسویه T+1
- ضرورت ارتقای قابلیت‌های شرکت‌های OMS جهت ارائه خدمات در زمان کوتاه‌تر
- ایجاد زیرساخت‌های فنی در سامانه‌های معاملات و پس از معاملات جهت به‌روز‌رسانی
- ایجاد امکان قابلیت تسویه معاملات از طریق بانک‌های مختلف برای شرکت‌های کارگزاری
- ایجاد سهولت اخذ تسهیلات برای شرکت‌های کارگزاری جهت تسویه بموقع معاملات
- ایجاد تغییرات مقتضی در سامانه‌های خدمات‌رسان و نظارتی همچون سامانه کنترل و نظارت مشتریان اعتباری (سکنا) و ... .
لذا با عنایت به مزایای متعدد کاهش زمان تسویه معاملات به T+1 با لحاظ زیرساخت‌های موجود در بازار سرمایه کشور، فعالان و ارکان بازار سرمایه باید بر اساس برنامه‌ریزی مشخص نسبت به ایجاد و به‌روز‌رسانی زیرساخت‌های مورد‌نیاز و پیش‌بینی و مدیریت ریسک‌های آن اقدام کنند.