آیا تشبیه بعضی انسان ها به حیوان در قرآن، توهین نیست؟

اگر در احادیث بسیاری به مسلمانان برای درس گرفتن از خصلت های برگزیده حیوانات و پرندگان که همه غریزی هستند و به الگو گرفتن از آن ها توصیه فرموده اند، آیا معصومان ما قصد سرزنش و توهین به مسلمانان را داشته اند؟ آیا وقتی پیامبر در حدیث «کُلکُم راع» مسلمانان و یا نوع انسان را مانند گله ای از گوسفند، گاو یا بز تشبیه می کند، قصد توهین به پیروانش را دارد؟

تشبیهی که در قرآن به حق انجام شده است
آیاتی در قرآن کریم وجود دارد که برخی از انسان ها را به حیواناتی نظیر سگ (أعراف / 176) یا الاغ (جمعه / 5) تشبیه می کند یا بعضی از افراد را مثل حیوانات و پست تر از آنها می شمارد (اعراف / 179) و حتی در جایی می فرماید: آنها از هر جنبنده ای پست تر هستند.( أنفال / 22)
با نگاهی به منافع حیوانات و عملکرد بعضی انسان ها، تشبیه «اولئک کالانعام بل هم اضلّ» (سوره اعراف، آیه 179). را حقّ و منطقی می یابیم؛
گران ترین لباس انسان، ابریشم، از حیوانات است.
مهم ترین غذای انسان، شیر و عسل و گوشت و ماست، از حیوانات است.
حیوانات وسیله بارکشی و شخم زدن و منبع درآمد و اشتغال هستند.
تمام کارخانه های پشم ریسی، چرم سازی، لبنیاتی و مرغداری و دامداری ها کارشان به حیوانات وابسته است.
حیوانات بعضی معلّم بشرند. کلاغ، دفن مرده را به فرزند آدم و نسل او آموخت.
بعضی گزارشگر انبیا می شوند؛ هدهد گزارش انحراف مردم سبأ را نزد حضرت سلیمان آورد.
بعضی محافظ انبیا می شوند؛ تار عنکبوت پیامبر اسلام را در غار حفظ کرد.
حیوانات قابل تربیت و آموزش هستند و لذا شکار سگی که آموزش دیده حلال است.
حتی حیوانات آزار دهنده مثل مار، تنها کسانی را می گزند که به آنها نزدیک شده باشند.
با توجّه به مطالب فوق، آیا انسان هایی که از دور مردم آزاری می کنند و مناطق دور دست را بمباران و موشک باران می کنند، از مار بدتر نیستند؟
افرادی که شبانه روز برای مردم حیله و خدعه می کنند و به خاطر رسیدن به هوس های بی انتهای خود نسل انسان را به تباهی می کشند، از حیوانات بدتر نیستند؟
آدم هایی که یک تنه صدها پرونده جرم و جنایت دارند، از درنده ترین حیوانات پست تر نیستند؟ (به نقل از حجت الاسلام قرائتی)
حضرت در خطبه 53 از نهج البلاغه مرحوم فیض الاسلام و در وصف بیعت مردم و هوادارانش با خود می فرماید: «مردم (برای بیعت نمودن) خود را به یکدیگر زده و ازدحام نمودند؛ مانند ازدحام شتر تشنه هنگام آشامیدن آب که عقال و ریسمانش باز شده و ساربان رهایش نموده باشد. به طوری که گمان کردم قصد دارند مرا بکشند.» چه کسی در طول تاریخ اسلام گمان کرده است که حضرت علی(علیه السلام) پیروانش را به حیوانی به نام شتر تشبیه کرده است و یا آن هنگام که در تقسیم بندی مردم می فرماید عموم مردم مانند پشه سرگردانند، آیا قصد توهین به مسلمانان را داشته است؟ا

ین تشبیه ها، گاهاً نیز برای درس گرفتن است
از طرفی نیز در احادیث بسیاری به مسلمانان برای درس گرفتن از خصلت های برگزیده حیوانات و پرندگان که همه غریزی هستند و به الگو گرفتن از آن ها توصیه فرموده اند، آیا معصومان ما قصد سرزنش و توهین به مسلمانان را داشته اند؟
آیا وقتی پیامبر در حدیث «کُلکُم راع» مسلمانان و یا نوع انسان را مانند گله ای از گوسفند، گاو یا بز تشبیه می کند، قصد توهین به پیروانش را دارد؟
و یا وقتی خداوند هنگامی که سگ اصحاب کهف را همطراز اصحاب کهف قرار می دهد، یعنی بهترین بندگانش را کنار بهترین سگ دنیا قرار می دهد، آیا قصد توهین به انسان را دارد یا موضوع بر سر بیان صفت مشترک است بین سگ و انسان؟
نشان دیگری از شاهکار ادب عرب و اسلام، یعنی نهج البلاغه حضرت علی (علیه السلام) است که حضرت در خطبه 53 از نهج البلاغه مرحوم فیض الاسلام و در وصف بیعت مردم و هوادارانش با خود می فرماید: «مردم (برای بیعت نمودن) خود را به یکدیگر زده و ازدحام نمودند؛ مانند ازدحام شتر تشنه هنگام آشامیدن آب که عقال و ریسمانش باز شده و ساربان رهایش نموده باشد. به طوری که گمان کردم قصد دارند مرا بکشند.» چه کسی در طول تاریخ اسلام گمان کرده است که حضرت علی(علیه السلام) پیروانش را به حیوانی به نام شتر تشبیه کرده است و یا آن هنگام که در تقسیم بندی مردم می فرماید عموم مردم مانند پشه سرگردانند، آیا قصد توهین به مسلمانان را داشته است؟
خداوند در قرآن می فرماید که از انتخاب پشه به عنوان مثالی برای درک حقیقت حیا و ابا ندارد. حتی برای فهم معجزه خلقت، تفکر درباره شتر را توصیه می فرماید. حضرت علی (علیه السلام) را اسد یا شیر خداوند نامیده اند. آیا تشبیه امیر مومنان که تجلی نور اراده و عقل الهی بر زمین است به شیر که حیوان بی عقل و اراده ای است توهین به ایشان است؟
آثار حکمی و اخلاقی کلیله و دمنه، داستان مرغان و سیمرغ عطار و تشبیه انسان ها به حیوانات در پی توهین به نوع انسان است؟
آیا توصیف چشم معشوق به چشم آهو، ابروی او به مار، گیسویش به دام، نجابت یار به اسب، به معنای تشبیه معشوق به آهو و مار و اسب است یا تشبیه صفات معشوق به خصال برگزیده و ممدوح حیوانات است.
آیا گذاشتن نام هایی چون غزال، آهو، پرستو، شیرعلی، ببرعلی، شاهین و... به قصد تخفیف و خوار کردن فرزندان مان است؟
آیا انسان هایی که از دور مردم آزاری می کنند و مناطق دور دست را بمباران و موشک باران می کنند، از مار بدتر نیستند؟
افرادی که شبانه روز برای مردم حیله و خدعه می کنند و به خاطر رسیدن به هوس های بی انتهای خود نسل انسان را به تباهی می کشند، از حیوانات بدتر نیستند؟
آدم هایی که یک تنه صدها پرونده جرم و جنایت دارند، از درنده ترین حیوانات پست تر نیستند؟
وقتی که حکما می گویند «انسان حیوان ناطق است» آیا قصد تخفیف انسان را داشته اند؟
کلام آخر
حکمت و معارف تمدن ایران اسلامی نیز به واسطه مثال ها و تشبیهات و بهره مندی از زبان اشارت و کنایات ماندگار و موثر و زیبا شده است. فرهنگ اسلامی نیز مشحون از تشبیه و مثال است. خمسه نظامی، مثنوی و قابوس نامه پر است از داستان هایی که حیوانات در نقش انسان ظاهر شده اند و هیچ کدام این ها در مقام توهین به کسی نبوده است.
منابع:
پرسش و پاسخ؛ حجت الاسلام قرائتی

فرآوری: زهرا اجلال