تحقیقات نشان می‌دهد تنبلی چشم یکی از علل نابینایی و کم‌بینایی خفیف تا شدید است؛ به‌طوری‌که شایع‌ترین علت نابینایی یک‌چشمی در افراد زیر 20 سال و دومین علت کاهش بینایی در کودکان به شمار می‌رود.
به گزارش اطلاعات آنلاین، تنبلی چشم با تشخیص به‌موقع قابل‌درمان است، درحالی‌که اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشود، فرد را از یک یا هر دو چشم بسیار کم‌بینا یا نابینا خواهد کرد.
چشمان بعضی از کودکان با آن که سالم و طبیعی به نظر می‌رسند اما از سلامتی و دید کافی برخوردار نیستند. گاهی اوقات مدت درمان، چند سال است. در این صورت والدین کودک باید استقامت، پشتکار و حوصله لازم را داشته باشند و از رفت‌وآمد مرتب نزد متخصص و سایر مشکلات آن خسته نشوند.
پیگیری درمان و رعایت تمامی توصیه‌های متخصص تا سن 10 سالگی ضروری است. دکتر محمدرضا آقامیرسلیم، جراح و متخصص چشم و فوق‌متخصص بیماری‌های قرنیه می‌گوید بهترین راه برای محافظت از کودکان پیشگیری و مهمترین راه پیشگیری، غربالگری در سنین سه تا چهار سالگی است.
زمان طلایی درمان
دکتر محمدرضا آقامیرسلیم می‌گوید: تنبلی چشم معمولا عامل کاهش بینایی در یک چشم است که به دلیل رشد غیرطبیعی بینایی در سنین پایین ایجاد می‌شود. در حقیقت بخشی از مغز که مربوط به پردازش داده‌های بینایی است به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای چون ضعیف‌بودن چشم کودک، انحراف و سایر بیماری‌های مربوط به چشم رشد نمی‌کند. این بیماری زمان طلایی درمان دارد و تا سن 10 سالگی زمان مناسبی برای درمان
است.
معمولا خانواده‌ها یا نمی‌توانند مشکلات چشمی فرزندانشان را تشخیص دهند یا به‌سختی می‌توانند متوجه این مشکلات شوند، به همین دلیل بهتر است در سن سه تا پنج‌سالگی کودک را برای معاینه به یک مرکز مجهز ببرند تا پزشک، او را معاینه کند و از سلامت بینایی و چشمانش مطمئن شوند.
او درباره عوامل پیش از تولد و دوران جنینی می‌افزاید: معمولا احتمال بروز تنبلی چشم در نوزادانی که نارس به دنیا می‌آیند و در دستگاه قرار می‌گیرند بیشتر است اما این‌گونه نیست که بگوییم یک عامل ژنتیکی یا جنینی برای تنبلی چشم وجود دارد.
تکامل طبیعی مرکز بینایی در مغز از دوران جنینی آغاز می‌شود و معمولا تا سن پنج‌سالگی ادامه دارد. اگر در سنین سه تا چهارسالگی، بیماری یا اختلالی در رشد و تکامل مرکز بینایی چشم وجود داشته باشد اصطلاحا فرد دچار تنبلی چشم می‌شود. اگر ما آن بیماری زمینه‌ای را درمان و برطرف کنیم مرکز بینایی مغز، رشد و تکامل پیدا خواهد کرد و تنبلی چشم از بین خواهد رفت اما بعد از سن 6 تا 10 سالگی این تکامل متوقف می‌شود و شانس درمان را تقریبا از دست خواهیم داد.
درمان معمولا به نوع بیماری زمینه‌ای بستگی دارد؛ از تجویز عینک گرفته تا بستن چشم و بعضی مواقع تمرینات چشمی و انجام ورزش‌های چشم یا گاهی انجام عمل‌های جراحی می‌تواند به برطرف کردن بیماری زمینه‌ای چشم کمک کند و شانس رشد و تکامل بینایی را در مغز افزایش دهد.
درمان‌های ساده زودهنگام
دکتر آقامیرسلیم می‌افزاید: اگر مشکلی در بینایی کودکان وجود داشته باشد در سن سه تا پنج‌سالگی درمان با موفقیت بیشتری انجام می‌شود، زیرا مغز شانس رشد دارد اما اگر غفلت کنیم و سن کودک بالاتر رود ممکن است زمان طلایی درمان را از دست بدهیم. مثلا اگر فردی در سن 20 سالگی برای درمان مراجعه کند عیب چشم را می‌توان برطرف کرد اما مغز دیگر رشد نخواهد کرد تا مشکل به طور کامل برطرف شود.
این روزها بسیاری از بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند در سنین 15 تا 30 سال هستند و در این سنین تازه درمی‌یابیم که فرد دارای بیماری چشمی است و با یک عینک ساده می‌توانسته درمان شود اما در 30 سالگی پس از تجویز عینک، دید افزایش پیدا نمی‌کند. زیرا بخش مربوط به داده‌های بینایی مغز رشد نکرده و فرد دچار تنبلی چشم شده است؛ درحالی که اگر همین فرد درمان را از سه تا چهارسالگی شروع کرده بود، تنبلی چشم ایجاد نمی‌شد و فرد این شانس را داشت که در 10 سالگی دید صددرصد داشته باشد.
زمان مهم غربالگری
آقای دکتر آقامیرسلیم می‌افزاید: متأسفانه تنبلی چشم در کودکان به وجود می‌آید و کودک متوجه این موضوع نیست که دید یک چشمش کمتر از چشم دیگرش است. ممکن است کودک دچار عیوب انکساری باشد و بیماری‌هایی همچون آب‌مروارید مادرزادی و انحراف چشم داشته باشد اما نه خودش و نه خانواده‌اش متوجه این علائم نشوند.
گاهی ممکن است اصلا علامت خاصی وجود نداشته باشد. توصیه اکید من به خانواده‌ها این است که در سنین سه تا چهار سالگی، حتما فرزندانشان را غربالگری کنند. گاهی خانواده‌ها بچه‌ها را برای زمان مدرسه برای غربالگری می‌آورند که این زمان کمی دیر است.
این جراح و متخصص چشم ادامه می‌دهد: گاهی بیماری تنبلی چشم آن‌قدر پیشرفت می‌کند یا بیماری زمینه‌ای چشم آن‌قدر شدید می‌شود که برخی علائم بروز می‌کنند و خانواده‌ها می‌توانند این مشکلات را متوجه شوند، مثلا کودک در سنین کمتر از سه‌سالگی برای تماشای تلویزیون مدام سرش را کج می‌کند یا در هنگام به دست گرفتن تلفن همراه سرش را کج می‌گیرد یا در نور آفتاب، یک چشمش را می‌بندد و چشم دیگرش باز است.
در برخی موارد، ظاهر دو چشم مانند هم نیست یا زمانی که کودک می‌خواهد چیزی را ببیند چشمش را تنگ می‌کند یا اشک از چشمانش سرازیر می‌شود. این‌ها علائمی است که اگر والدین متوجه آن شدند باید به صورت اورژانسی کودک را نزد چشم‌پزشک ببرند. باز هم تأکید می‌کنم مهمترین روش درمان تنبلی چشم، غربالگری است و اگر سهل‌انگارانه با این موضوع برخورد شود ممکن است آسیب‌های جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد.
درمان حدود 90 درصد بیماران
دکتر آقامیرسلیم درباره شانس درمان پس از غربالگری می‌گوید: غربالگری در سنین پایین، شانس بزرگی برای بیمار به ارمغان می‌آورد، زیرا در سنین پایین، مغز هنوز کامل رشد نکرده است و به همین جهت شانس درمان بسیار بالاست. تنبلی چشم به دلیل بیماری‌های زمینه‌ای مانند ضعیف‌بودن چشم، آب‌مروارید مادرزادی و انحراف چشم درمان‌های خاص خودش را دارد.
در سنین پایین به دلیل تکامل و رشد مغز، شانس درمان بسیار بالاست به همین جهت جای نگرانی برای والدین وجود ندارد؛ چون معمولا این بیماری‌ها حدود 80 تا 90 درصد درمان می‌شوند و تنها حدود 10 تا 20 درصد نسبت به درمان مقاوم هستند و ممکن است درمان نشوند.
در سنین پایین حدود 90 درصد افراد با درمان‌های ساده همچون عینک و بستن چشم می‌توانند درمان شوند اما اگر زمان طلایی درمان را از دست بدهیم و فرد پس از سن 11 سالگی برای درمان مراجعه کند این شانس به یک تا پنجدرصد کاهش می‌یابد؛ در برخی مطالعات این شانس حدود 20 درصد برآورد شده است.
جنسیت مؤثر نیست
دکتر آقامیرسلیم می‌گوید: طبق مطالعات انجام‌شده، جنسیت کودک در ابتلا به تنبلی چشم مؤثر نیست و دختران و پسران به میزان یکسان به این بیماری مبتلا می‌شوند. تنبلی چشم معمولا در یک چشم اتفاق می‌افتد اما این اتفاق قطعی نیست و گاهی ممکن است هر دو چشم دچار تنبلی شوند.
شیوع تنبلی چشم در جهان حدود دو تا سه‌درصد است، این میزان در ایران از 5/1 تا چهار درصد برآورد شده که نسبت به میانگین جهانی میزان بالایی است. اگرچه قبلا شیوع این بیماری بیشتر بوده اما به دلیل فرهنگ‌سازی در زمینه غربالگری در رسانه‌ها و رسانه ملی این آمار کاهش یافته است، با این حال هنوز نیازمند فرهنگ‌سازی بیشتری در این زمینه هستیم.
