عصر ایران؛ مهرداد خدیر- بازپخش سریال «پاییز صحرا» از شبکهٔ تلویزیونی «آی‌فیلم» را نباید مانند دیگر تکرارهای این شبکه دانست چون درون خود نکات قابل ذکر تاریخی دارد و از جنبه‌های گوناگون یادآور خاطراتی است. زیرا این مجموعه قریب 40 سال قبل تولید و پخش شده و حاشیه‌هایی داشته که آن را از دیگر سریال ها به لحاظ سیاسی و اجتماعی و مذهبی متمایز می کند. نه داستان خودش که یک ملودرام اجتماعی است که به دلیلی دیگر.
مشهورترین موضوع مربوط به آن بحث حجاب بازیگران است که در خانه مقنعه و روسری نداشتند و تنها موی خود را می‌بستند. اگر خانم جمیله شیخی پا به سن گذاشته بود ولی شهلا میربختیار جوان بود و در روزگاری که تلویزیون تنها دو شبکه داشت و از اینترنت و ماهواره خبری نبود و حتی ویدیو هم خیلی فراگیر نبود بینندگان زیادی داشت. بازیگران اصلی البته اغلب درگذشته‌اند: بانو شیخی، اسماعیل داور فر ، جمشید مشایخی و مهری ودادیان. داریوش مودبیان جوان هم شباهتی به بازیگر و کارگردان سال‌های بعد ندارد. شهلا میربختیار هم از ایران کوچ کرد و اکنون باید بالای 70 سن داشته باشد.
همه تصور می کنند شکستن تابوی زیایی زن در فیلم های سینمای بعد انقلاب با فیلم عروس بهروز افخمی و بازی نیکی کریمی شروع شد اما سریال پاییز صحرا چند سال قبل از آن در نوع خود کلیشه‌ها را شکست و مردم را پای تلویزیون نشاند.
با این همه چنان که اشاره شد بحث حجاب بازیگران باعث شد نام سریال بر سر زبان‌ها بیفتد و کار به انتقاد برخی از روحانیون و فشار به صدا و سیما کشید و محمد هاشمی مدیر عامل سازمان به امام خمینی نامه نوشت و پاسخ امام خیلی جالب بود. نوع نگاه امام اساسا با دیگران تفاوت داشت.
محمد هاشمی خطاب به رهبر فقید انقلاب نوشت:
«بسمه تعالى. همچنان که استحضار دارید در برخى از برنامه هاى نمایشى سیماى جمهورى اسلامى ایران نظیر فیلم‌هاى سینمایى یا سایر برنامههاى نمایشى اعم از داخلى و خارجى، زنان نمایش‌گر حضور دارند که حسب موضوع بعضاً از ضوابط کامل پوشش اسلامى در حد چهره و گردن و موى سر برخوردار نیستند و همچنین در پارهاى از ورزش هاى مرسوم از قبیل «کُشتى» و «فوتبال» قسمتى از بدن ورزشکاران مرد پوشیده نیست، استدعا دارد جهت روشن شدن موضوع نظر مبارک را در خصوص موارد زیر اعلام فرمایید:
1- پخش برنامه هاى تلویزیونى که در آنها بر حسب موضوع زنانى ایفاى نقش مى‌نمایند که ضوابط کامل پوشش اسلامى در حد چهره و گردن و موى سر را رعایت ننموده‌اند.
2- پخش برنامههاى ورزشى نظیر کُشتى و فوتبال که در آن قسمتى از بدن مردان ورزشکار پوشیده نیست.
3- نگاه کردن به برنامههاى فوق‌الذکر که از تلویزیون پخش مى‌شود. و السلام علیکم و رحمة‌اللَّه و برکاته. محمد هاشمى»
نامه‌ای هم با مضمونی مشابه حجت‌الاسلام اسماعیل فردوسی‌پور نوشت ( که البته هیچ نسبتی هم با عادل فردوسی‌پور نداشت).پاسخ صریح امام اما همه را غافل‌گیر کرد و آبی شد بر آتش و نشان داد می داند شهروندان فقط مذهبی ها و حزب‌اللهی‌ها نیستند و تلویزیون باید همه را راضی کند.
«بسمه تعالى
نظر نمودن به این قبیل فیلم‌ها و نمایشنامهها هیچ یک اشکال شرعى ندارد و بسیارى از آنها آموزنده است و پخش آنها نیز اشکالى ندارد. و همین طور فیلم‌هاى ورزشى و آهنگ‌ها اکثراً بىاشکال است. گاهى خلافْ به طور نادر دیده مى‌شود که باید بیشتر مواظبت کرد. لیکن دو نکته باید مراعات شود:
اول آنکه کسانى که گریم مى‌کنند باید محرم باشند و اجنبى حرام است چنین کارى را انجام دهد.
دوم آنکه بینندگان از روى شهوت نظر نکنند. روح‌اللَّه الموسوی الخمینى»- [منبع: صحیفه امام، ج20، ص: 445 و 446]
بعد از آن اتفاقی که افتاد این بود که در تیتراژ ها نام گریمور یا چهره‌پرداز زن هم می‌آید. همین. امام مسوولیت را متوجه بیینده کرد و گفت از روی شهوت نبینید. نه مثل خانمی که 40 سال بعد کاسه داغ تر از آش شد و مسوولیت را متوجه خانم‌ها دانست. دوم این که اشکال فرمی گرفت و نگفت در هنگامه جنگ چه وقت پرداختن به این گونه داستان‌هاست.
دقت کنید. وسط جنگ و در نیمه دهه 60 سریالی پربیننده درباره دعوای عروس و مادرشوهر و اختلاف طبقاتی پخش می‌شده برای سرگرمی بی‌هیچ نکتهٔ ایدیولوژیک و حالا بعد 40 سال اصرار دارند این مضامین را به خورد مردم بدهند! آن هم با صرف بودجه های کلان.
پاییز صحرا را باید دید. هم به خاطر این که برخی خاطره‌ها را تجدید کنیم و اگر در سال های بعد به دنیا آمده‌اید با حال و هوای آن دوران آشنا شوید.
شگفتا که در این فقره امام خمینی آسان گرفت و تایید کرد و دیگران سخت گرفتند و سخت می‌گیرند. آن بازیگر هم بعد از مدتی از ایران رفت و کارگردان هم (اسدالله نیک نژاد) گویا این روند را ادامه نداد.
مردم ایران عاشق قصه و بازی های خوب‌اند که و با پول کم سریال ساخته می شد و حالا ده ها میلیارد هزینه می‌کنند و اغلب مردم نمی‌بینند!
دو نکته اصلی در سریال. یکی پوشش زنان در نیمه دهه 60 و نظر صریح امام و دیگری موضوع آن که اصرار ندارد چون جنگ است سریال هم جنگی و ایدیولوژیک باشد یا بگویند مردم سرگرمی نمی‌خواهند.