1.استخاره مطلق
استخاره مطلق، استخاره ای است که در آن، هیچ شک و شبهه ای نیست و در اخبار و روایات ما از آن بیش تر نام برده شده و اهل دل و عرفان، دائما با چنین استخاره ای در تمامی مراحل کارها - حتی جزئی ترین آنها - سر و کار دارند.این استخاره، در واقع نوعی دعا و طلب خیر کردن است.و دیگر فقط مربوط به مواقع شک و دو دلی و تردید نیست.از همین روست که امام صادق علیه السلام فرمود که خدا می فرماید:
«من شقاء عبدی ان یعمل الاعمال و لا یستخیرنی; از بدبختی بنده من آن است که کاری از کارهایش را بدون استخاره (طلب خیر) از من انجام دهد. (1)
پیشوایان معصوم ما علیهم السلام کیفیت این استخاره را چنین تعلیم داده اند:
امام باقر علیه السلام فرمود: «پدرم امام سجاد علیه السلام هر گاه می خواست کاری انجام دهد، وضو می کرد و دو رکعت نماز می خواند، بعد از نماز، دویست بار از درگاه خدا، طلب خیر می کرد، سپس دعا می کرد و بعد، آن کار را انجام می داد. (2)
و نیز روایت شده است که امیر مؤمنان علی علیه السلام در کیفیت این استخاره فرمود:
«ابتدا دو رکعت نماز بخوان، بعد صد بار بگو: استخیر الله، یعنی از خدا طلب خیر می کنم » آن گاه دعا کن و سپس کار خود را انجام بده. (3)
ابو یعفور می گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که در کیفیت این استخاره چنین فرمود:
«نخست، خدا را تمجید کن و حمد و ثنای الهی را به جا آور و بعد بر محمد صلی الله علیه و آله و آلش صلوات بفرست، آن گاه بگو:
«اللهم انی اسالک بانک عالم الغیب و الشهادة، الرحمن الرحیم، و انت علام الغیوب، استخیر الله برحمته » .
«خدایا از درگاه تو مسالت می نمایم، ای خدایی که به آشکار وپنهان آگاه هستی، بخشنده و مهربانی و بر همه نهان ها آگاهی کامل داری، بر اساس رحمتت از درگاه ات، طلب خیر و صلاح می کنم » .
آن گاه امام صادق علیه السلام فرمود: «اگر کار، مهم و مشکل بود، دعای فوق را صد بار بخوان و اگر آسان بود، سه بار بخوان » . (4)
پس مطابق اکثر روایات، این نوع استخاره فقط برای رفع حیرت و سرگردانی نیست بلکه در همه مراحل یک کار، خوب و پسندیده و راه گشاست.و اگر این کار بعد از نماز و دعا و با طهارت و حضور قلب باشد، قطعا بهتر است چون امام صادق علیه السلام در مورد همین استخاره مطلق فرمود:
صل رکعتین و استخر الله فو الله ما استخار الله تعالی مسلم الا خار الله له البتة; دو رکعت نماز بخوان و از خدا طلب خیر کن، سوگند به خدا هیچ مسلمانی از درگاه خدا طلب خیر نکرد، مگر این که قطعا خداوند، خیر او را فراهم سازد. (5)
2.استخاره مشورتی
یکی از انواع استخاره «استخاره مشورتی » است، آن هم مشورت با مؤمنان.روش این نوع استخاره را عالمان دینی این گونه گفته اند:
در کتاب های محاسن، معانی الاخبار و فتح الابواب به سندهای معتبر از حضرت صادق علیه السلام آمده است که هر گاه یکی از شما کاری را اراده کند، با کسی مشورت نکند تا آن که پیش از آن با خداوند خود مشورت کند.راوی پرسید: چگونه با خدا مشورت کند؟ فرمود: اول از حق تعالی، خیر خود را طلب کند، بعد از آن با مؤمنان مشورت کند تا خدا آن چه خیر او در آن است به زبان ایشان جاری گرداند. (6)
و در کتاب مکارم الاخلاق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که هر گاه امری را اراده کنی، پس با کسی مشورت مکن تا با خدا مشورت کنی، پرسیدند: چگونه با پروردگار خود مشورت کند؟ فرمود: صد مرتبه بگوید: «استخیر الله » پس با مردم مشورت کند تا خدا خیر او را بر زبان هر که خواهد جاری کند. (7)
سید ابن طاووس به سند معتبر از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده است که چون یکی از شما شیعیان، اراده کند که چیزی بخرد یا بفروشد، یا کاری را انجام دهد، پس اول خیر خود را از خدای عز و جل بخواهد، آن گاه در آن کاری که اراده کرده است با ده نفر از مؤمنان مشورت کند، و اگر ده نفر پیدا نکرد با پنج نفر مشورت کند (با هر یک از این پنج نفر، دو بار مشورت کند) و اگر پنج نفر را هم نیافت با دو نفر از مؤمنان مشورت کند (با هر کدام پنج بار) و اگر دو نفر را هم نیافت با یک نفر مشورت کند ولی در ده نوبت. (8)
به سند معتبر از «حسن بن الجهم » منقول است که حضرت امام رضا علیه السلام فرمود: عقل پدرم به مرتبه ای بود که کسی نمی توانست عقل های دیگران را با آن بسنجد، ولی با این وجود، غلام سیاهی داشت که در کارها با او مشورت می کرد.می گفتند: با چنین کسی مشورت می کنی؟ جواب می فرمود: ای بسا که خداوند متعال، خیر مرا بر زبان او جاری گرداند.پس آن چه آن غلام در مورد مصالح باغ و مزرعه می گفت آن حضرت به آن عمل می نمود. (9)
در کتاب مکارم الاخلاق از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: مشورت کردن با عاقل ناصح خیر خواه، موجب میمنت و مبارکی و رشد و صلاح و توفیق حق تعالی است، پس هرگاه خیر خواه دانای عاقل، رایی برای تو اختیار کند، با او مخالفت مکن که باعث هلاک تو می گردد. (10)
خلاصه این که: یکی از انواع استخاره، استخاره مشورتی است.بدین معنا که انسان با مؤمنان آگاه مشورت کند تا به وسیله این مشورت، خداوند متعال، خیر انسان را به زبان یکی از طرف های مشورت، جاری نماید.البته باید توجه داشت کسانی را که با آن هامشورت می کنیم باید صلاحیت مشورت را داشته باشند; یعنی نسبت به موضوع مشورت، آگاهی داشته باشند و هم چنین نسبت به انسان، خیر خواه باشند.انسان های حسود، حریص به دنیا، ترسو، سست ایمان، عجول و بخیل، صلاحیت مشورت را ندارند.
3.استخاره قلبی
شیخ طوسی - قدس الله روحه - در کتاب اقتصاد فرموده است:
«کسی که اراده انجام کاری را کرده است، سنت است که غسل کند و دو رکعت نماز به جا آورد، بعد از آن به سجده رود و صد مرتبه بگوید: «استخیر الله تعالی فی جمیع اموری کلها خیرة فی عافیة » .
پس از آن، آن چه به دل و قلبش افتاد، عمل کند. (11)
کلینی و شیخ طوسی و سید ابن طاووس و طبرسی - رحمة الله علیهم - به سند صحیح، روایت کرده اند که:
«ابن اسباط، تصمیم داشت که به مصر، سفر کند، اما مردد بود که از راه دریا سفر کند یا صحرا، حضرت امام رضا - صلوات الله علیه - به او فرمود: دو رکعت نماز بگزار، و بعد از آن به سجده برو و صد مرتبه خیر خود را از خدا بطلب و آن چه به دلت می افتد به آن عمل کن. (12)
سید ابن طاووس به سندهای صحیح و معتبر، روایت کرده است که مردی می خواست ملک خود را بفروشد.برای این کار به حضرت امام جواد علیه السلام نامه نوشت.آن حضرت در جواب به او نوشتند: دو رکعت نماز به جا آور، و بعد از آن صد مرتبه، خیر خود را از خدا طلب کن، و در موقع این کار با کسی حرف نزن تا صد مرتبه تمام شود، پس اگر فروش آن ملک، به دلت افتاد، آن را بفروش. (13)
سید ابن طاووس به سند صحیح از امام محمد باقر علیه السلام روایت نموده است که هر بنده ای که صد مرتبه، طلب خیر از حق تعالی بکند، البته آن چه خیر اوست در دلش می افتد. (14)
هم چنین «دیلمی » در کتاب فردوس الاخبار روایت کرده است که: حضرت رسول صلی الله علیه و آله به انس گفت: هر گاه، امری را اراده کنی، هفت مرتبه، از خداوند متعال، طلب خیر کن، پس آن چه به دل تو افتاد انجام بده که خیر تو در آن است. (15)
4.استخاره با قرآن
شیخ بزرگوار کلینی - رحمة الله علیه - از حضرت امام صادق علیه السلام روایت کرده است که: «به قرآن، تفال مکن » (16)
علامه مجلسی می فرماید: «مشایخ ما - رحمة الله علیهم - این حدیث را تاویل می کردند که مراد، نهی از فال گشودن از قرآن است که احوال آینده را از آیات، استنباط کنند، چنان چه بعضی از جاهلان، این را وسیله روزی خود کرده به این نحو، مردم را فریب می دهند.و به خاطر قاصر فقیر می رسد که ممکن است مراد، نهی از تفال و تطیری باشد که اکثر خلق از دیدن و شنیدن بعضی امور می کنند، و بعضی را بر خود مبارک و بعضی را شوم می گیرند; مانند صدای کلاغ و جغد و دیدن بعضی از حیوانات و غیر آن در آغاز سفر و احوال دیگر; یعنی از شنیدن بعضی از آیات کریمه، فال نیک و فال بد می گیرند.و شاید یک حکمتش این باشد که باعث کم اعتقادی مردم به قرآن کریم نگردد اگر موافق نیفتاد» (17)
اما روش استخاره به قرآن این گونه است که:
بعد از طلب خیر از خداوند متعال، قرآن را بگشا و آیه اول صفحه دست راست را ملاحظه نما، اگر آیه رحمتی یا امر به خیری باشد خوب است، و اگر آیه غضب یا نهی از شری یا امر به شری یا عقوبتی باشد بد است، و اگر دو پهلو باشد میانه است.
روایت شده است که: یسع بن عبد الله قمی به امام صادق علیه السلام عرض کرد: گاهی می خواهم کاری انجام دهم، ولی متحیر هستم که آیا انجام دهم یا نه؟
امام صادق علیه السلام به او فرمود: هنگام نماز - که شیطان از هر وقت دیگر از انسان دورتر است - قرآن را بگشا، اولین آیه ای که در آغاز صفحه دست راست می بینی، عمل کن. (18)
آداب استخاره با قرآن
از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرمود: هنگام استخاره با قرآن، ابتدا سه بار سوره توحید را بخوان، سپس سه بار صلوات بر محمد و آلش بفرست، سپس بگو: «اللهم تفالت بکتابک و توکلت علیک، فارنی من کتابک ما هو مکتوم من سرک المکنون فی غیبک » .
یعنی: «خدایا به کتاب تو تفال می زنم، و بر تو توکل می کنم و از کتابت آن چه را که در نهان غیب تو، پوشیده شده به من بنمایان » .
پس از این دعا، قرآن را بگشا و از سطر اول، صفحه سمت راست، مقصود خود را به دست آور. (19)
البته سفارش شده است قرآنی که با آن، استخاره می کنید، قرآن کامل باشد نه قرآنی که یک جزء یا چند جزء دارد و امروزه معمولا در مجالس فاتحه می آورند.تعبیری که در همین روایت پیامبر صلی الله علیه و آله در این باره آمده این است: «ثم افتح الجامع » یعنی سپس قرآن جامع را که همه قرآن در آن است بگشا.
5.استخاره با تسبیح
علامه مجلسی می فرماید: پدرم از شیخ بهایی، نقل می فرمود که: ما دست به دست از مشایخ خود شنیده ایم که حضرت صاحب الامر - صلوات الله علیه - در مورد استخاره با تسبیح روایت می کردند که: سه مرتبه بر محمد و آل محمد، صلوات بفرست، سپس میانه تسبیح را بگیر و دو تا دو تا رد کن، اگر آخری جفت آمد، بد است و اگر طاق آمد خوب است. (20)
علامه مجلسی (ره) می فرماید: پدرم ملا محمد تقی مجلسی، اکثر اوقات در اموری که عجله داشتند، این گونه استخاره می کردند.
6.استخاره با کاغذ (ذات الرقاع: رقاع، جمع رقعه به معنی کاغذ است
سید ابن طاووس و اکثر متاخرین علما، این نوع را بهترین استخاره می دانند در کتاب احتجاج آمده است که «حمیری » ، عریضه ای به خدمت حضرت صاحب علیه السلام نوشت و پرسید که: اگر کسی در انجام یا ترک کاری مردد شود، و دو انگشتر بگیرد بر یکی بنویسد «بکن » و بر دیگری «مکن » پس هر دو را پنهان کند و چندین مرتبه، خیر خود را از خداوند، طلب کند، آن گاه یکی از آن ها رابیرون آورد و به آن عمل کند، آیا حکم استخاره دارد؟
حضرت در جواب نوشتند: آن چه عالم اهل بیت علیهم السلام در باب استخاره مقرر فرموده نماز کردن و رقعه ها (کاغذ) نوشتن است، یعنی چنان باید کرد. (21)
هارون بن خارجه می گوید: امام صادق فرمود: هر گاه اراده کاری نمودی، شش عدد کاغذ بردار، در سه تا از آن کاغذها بنویس:
«بسم الله الرحمن الرحیم.خیرة من الله العزیز الحکیم لفلان بن فلانة (مثلا لاحمد بن خدیجة) افعله » .
و در سه تای دیگر بنویس:
«بسم الله الرحمن الرحیم.خیرة من الله العزیز الحکیم لفلان بن فلانة (مثلا لاحمد بن خدیجة) لا تفعل » .
آن گاه این شش کاغذ را زیر سجاده خود بگذار، سپس برخیز و دو رکعت نماز بخوان، پس از نماز به سجده برو و در سجده، صد بار بگو: «استخیر الله برحمته فی عافیة » سپس سر از سجده بردار و راست بنشین و بگو:
«اللهم خر لی و اختر لی فی جمیع اموری فی یسر منک و عافیة » یعنی: «خدایا برای من خیر گردان و انتخاب کن در همه امورم در مورد آسایش و عافیت از جانبت » .
سپس با دست خود، آن شش کاغذ را از زیر سجاده بیرون بیاور و مخلوط کن، آن گاه یکی از آن ها را بردار، و سپس یکی دیگر را بردار، و سپس سومی را بردار، اگر در هر سه، پشت سر هم نوشته بود: «لا تفعل: انجام مده » پس تو انجام نده.و اگر در هر سه نوشته بود: «افعل: انجام بده » پس تو انجام بده.
و اگر مخلوط بود یعنی به این صورت که: در اولی نوشته بود افعل (انجام بده) و در دومی نوشته بود لا تفعل (انجام نده)، در این صورت تا پنج عدد کاغذ را بیرون بیاور، و در میان آن پنج عدد هر گاه در اکثر آن ها (یعنی سه عدد از آن ها) هر چه نوشته بود، همان را انجام بده و ششمین کاغذ را ترک کن که نیازی به آن نداری. (22)
فقیه بزرگوار، سید ابن طاووس، صاحب کتاب فتح الابواب به استخاره با کاغذ، اهمیت می داد.در قسمت های پیشین این کتاب، که مواردی از استخاره های عجیب را ذکر کردیم، دو سه نمونه هم از سید ابن طاووس آوردیم که ایشان با کاغذ، استخاره کرده بود.
علامه مجلسی (ره) هم می فرماید:
«سید ابن طاووس (ره) در مورد استخاره، به روایت استخاره با رقاع (کاغذها) اعتماد داشت و برای چنین استخاره ای آثار عجیب و غریبی ذکر نموده که خداوند به بنده اش عطا کند، و می فرماید: هر گاه در استخاره با کاغذ، چند بار (سه بار) پشت سر هم، افعل (انجام بده) آمد، «خیر محض » است و اگر پشت سر هم، لا تفعل (انجام مده) آمد، شر محض است... (23)
پی نوشت ها:
1.بحار الانوار، ج 91، ص 222.
2.علامه محمد باقر مجلسی، مفاتح الغیب، تحقیق سید مهدی رجائی (چاپ دوم: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1369) ص 16- 17.به نقل از: مکارم الاخلاق، ص 322.
3.مفاتح الغیب، ص 17.
4.بحار الانوار، ج 91، ص 256.
5.مکارم الاخلاق، ص 373.
6.علامه مجلسی، مفاتح الغیب، ص 41، به نقل از: محاسن برقی; ص 598، معانی الاخبار، ص 144- 145; بحار الانوار، ج 91، ص 252; به نقل از فتح الابواب.
7.مکارم الاخلاق، ص 318.
8.بحار الانوار، ج 91، ص 252- 253، به نقل از فتح الابواب سید ابن طاووس.
9.بحار الانوار، ج 91، ص 254.
10.مکارم الاخلاق، ص 319.
11.علامه مجلسی، مفاتح الغیب، ص 34.
12.همان، ص 34 به نقل از: فروع کافی، ج 3، ص 471; تهذیب الاحکام، ج 3، ص 180; بحار الانوار، ج 91، ص 264 و مکارم الاخلاق، ص 321.
13.بحار الانوار، ج 91، ص 264، به نقل از فتح الابواب سید ابن طاووس.
14.بحار الانوار، ج 91، ص 278.
15.همان، ص 265.
16.اصول کافی، ج 2، ص 629.
17.علامه مجلسی، مفاتح الغیب، ص 42- 43.
18.بحار الانوار، ج 91، ص 265; مسائل الفاضل المقداد سیوری و اجوبة الشهید الاول، مجله تراثنا، شماره های 7 و 8، ص 375.
19.بحار الانوار، ج 91، ص 241; مفاتح الغیب، ص 44- 45.
20.مفاتح الغیب، ص 52; بحار الانوار، ج 91، ص 250.
21.مفاتح الغیب، ص 53 به نقل از: احتجاج طبرسی، ج 2، ص 314.
22.محمد تقی عبدوس و محمد محمدی اشتهاردی، فرازهای برجسته از سیره امامان شیعه علیهم السلام، (چاپ اول: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، 1372) ج 2، ص 137 به نقل از: فروع کافی، ج 3، ص 470- 471.
23.بحار الانوار، ج 91، ص 288; الالفیه و النفلیه، شهید اول (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی، قم، بی تا) ص 146.
