توقف کالا در بنادر با لنگر ارزی

مشکل تامین و تخصیص ارز؛ دلیل توقف کشتی‌‌‌های حامل کالاهای اساسی

مدیر عامل سابق سازمان بنادر و دریانوردی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره دلایل توقف طولانی‌مدت کشتی‌‌‌های حامل کالاهای اساسی در لنگرگاه بنادر اظهار کرد: به طور عمده این مسائل مرتبط با تامین و تخصیص ارز است. محمد راستاد افزود: بدیهی است که فرستندگان کالاهای اساسی تا قبل از تصفیه حساب مالی از سوی واردکننده کالا، اجازه ورود کشتی‌‌‌های حامل محمولات ارسالی خود به بندر مربوطه و تخلیه کالاها را ندارند و الزاما کشتی باید منتظر تایید از سوی فرستنده کالا بماند. همین مساله باعث توقف‌‌‌های طولانی (بعضا تا چند ماه) کشتی‌‌‌های مذکور می‌‌‌شود.  

در همین زمینه محمد حجارزاده، کارشناس اقتصاد حمل‌ونقل و لجستیک در‌باره  عوامل کلان تاثیرگذار بر رسوب کالا در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» معتقد است: کمبود ارز برای تامین ارز تخصیص‌یافته به واردات کالا و بهنگام نبودن تخصیص در برخی از موارد، تغییرات و بی‌‌‌ثباتی در سیاست‌‌‌های تجاری و ارزی، مغفول ماندن آینده‌‌‌نگری و برنامه‌‌‌ریزی بر اساس روند عرضه و تقاضا در تامین کالاهای اساسی، عدم‌امکان رصد دقیق وضعیت کالاهای وارداتی به دلیل عدم‌اتصال کامل سامانه جامع تجارت و زیرسامانه‌‌‌های آن و عدم‌یکپارچگی لجستیکی در زنجیره انتقال محموله‌‌‌ها بین بنادر و پسکرانه تا مقصد نهایی باعث رسوب کالا در بنادر کشور می‌‌‌شود.

‌‌‌وی افزود: انباشت برخی از کالاهای وارداتی در بنادر و گمرکات، باتوجه ‌‌‌به ماهیت فرآیندهای واردات امری طبیعی است، اما افزایش غیرمنطقی انباشت کالا در مبادی ورودی می‌‌‌تواند به اختلال در زنجیره تامین کالاهای وارداتی منجر شود. این کارشناس اقتصاد حمل و نقل و لجستیک در ادامه گفت: به دلیل نبود قوانین دقیق در زمینه ثبت‌سفارش کالا‌‌‌ و فرآیندهای ترخیص در گمرکات، بسیاری از کالاهایی که ثبت‌سفارش نشده‌‌‌ یا جزو کالا‌‌‌های ضروری محسوب نمی‌‌‌شوند به کشور وارد شده و ارز برای آنها تخصیص می‌‌‌یابد. از طرف دیگر برخی از کالا‌‌‌هایی که باید در اختیار تولیدکنندگان قرار گیرد به دلیل نا‌هماهنگی میان دستگاه‌‌‌های اجرایی در بخش تجارت خارجی در انبار‌‌‌ها رسوب‌‌‌ کرده و موجب ضرر و زیان جدی اقتصاد کشور می‌‌‌شوند.

وی افزود: بخشی از کالاهایی که از قبل از اظهار به گمرک در مبادی ورودی مانند بنادر، پایانه‌‌‌ها،‌‌‌ بنادر یا شناورها وجود دارد، گاهی به خاطر این است که کالا وارد شده و تخلیه صورت گرفته، اما هنوز ثبت‌سفارش واردات انجام نشده که امکان اظهار کالا به گمرک فراهم نیست، یا اینکه کالا وارد شده، اما هنوز مجوز ورودی نگرفته یا مشکلات بانکی نقل و انتقال ارز وجود دارد و مالکیت کالا به طرف ایرانی منتقل نشده است، بنابراین امکان اظهار به گمرک وجود ندارد.

حجارزاده در مورد دلایل ماندگاری کالا در گمرک همچنین گفت: حتی ممکن است کالا وارد محوطه گمرک شده،‌‌‌ اما به خاطر عدم‌تمکن مالی صاحب کالا به گمرک اظهار نشده است و یکی از دلایل دیگر این است که بعد از اظهار کالا به گمرک، کد رهگیری بانک که همان کد ساتا است، زمان‌‌‌بر بوده یا اینکه مجوزهای دستگاه‌‌‌های همجوار مانند سازمان غذا و دارو، سازمان استاندارد یا جهاد کشاورزی برای ترخیص کالا ارائه نشده است.

وی افزود: بنا بر نظر برخی از کارشناسان، اعمال سیاست‌‌‌های تجاری موقت، مشکلات مربوط به روند تخصیص ارز، پیچیده بودن فرآیندهای ثبت‌سفارش، غفلت واردکنندگان از مصوبات دولت از قبیل واردات کالاهای ممنوعه و دلایل بسیار دیگر منجر به رسوب کالا می‌‌‌شود، با این اوصاف به نظر می‌‌‌رسد دولت باید هرچه سریع‌‌‌تر لایحه مرتبط به پیشگیری از رسوب کالا‌‌‌ها را برای بررسی و تصویب به مجلس شورای اسلامی ‌‌‌ارائه کند.

سازمان‌‌‌های متعدد دخیل در فرآیند ترخیص کالاهای اساسی

مدیرعامل سابق سازمان بنادر و دریانوردی گفت: علاوه بر موارد مرتبط با تحمیل دموراژ (خسارت دیرکرد) به کشتی‌‌‌های حامل کالاهای اساسی، یکی دیگر از معضلات موجود، توقف غیرمتعارف و طولانی‌مدت این نوع کالاها در انبارهای بنادر است. دلیل این مساله نیز موضوعات مرتبط با عملیات تخلیه و بارگیری و تجهیزات نبوده، بلکه ناشی از تشریفات اداری و سازمان‌‌‌های دخیل در فرآیند ترخیص کالاهای اساسی است. سازمان‌‌‌های متعددی که بعضا حیطه نظارتی و کنترلی آنها با همدیگر هم‌پوشانی و تداخل دارند.

وی افزود: علاوه بر سازمان استاندارد و تحقیقات صنعتی، معاونت غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، سازمان دامپزشکی وزارت جهاد کشاورزی، سازمان حفظ نباتات وزارت جهاد کشاورزی و برخی مراجع حاکمیتی و نظارتی دیگر در فرآیند واردات کالاهای اساسی وظایفی را به عهده دارند؛ به طوری که قبل از تایید سازمان‌‌‌های مذکور، امکان ترخیص کالاهای اساسی توسط گمرک وجود نخواهد داشت. اقدامات انجام‌شده طی سال‌‌‌های اخیر برای کاهش تشریفات اداری و تسریع در اعمال نظارت دستگاه‌‌‌های مذکور، موثر واقع نشده و کماکان زمان زیادی صرف تشریفات اشاره‌شده می‌‌‌شود. بدیهی است که برای کاهش زمان ماندگاری کالاهای اساسی در انبارهای بنادر، تحول جدی در فرآیندهای اداری قبل از ترخیص گمرکی کالاهای مذکور ضروری خواهد بود.

کمبود تجهیزات لجستیکی

مدیر عامل سابق سازمان بنادر و دریانوردی اظهار کرد: در موارد معدودی نیز ماندگاری و توقف کالاهای اساسی در انبارهای بنادر به کمبود کامیون و واگن برای تخلیه آنها از بنادر مربوط می‌‌‌شود. راستاد افزود: این گونه شرایط بعضا به‌‌‌صورت فصلی و در هنگام برداشت برخی محصولات کشاورزی در داخل کشور که باعث تمرکز کامیون‌‌‌ها برای حمل آنها شده، تشدید می‌‌‌شود. اما به‌‌‌طور کلی نمی‌‌‌توان گفت که این مساله تاثیر مهمی‌‌‌ بر ماندگاری کالاها در بنادر به جا می‌‌‌گذارد. برای حل آن هم بهترین راهکار افزایش سهم حمل ریلی است که مستلزم توسعه ظرفیت زیربناها، واگن و تجهیزات حمل و نقل ریلی خواهد بود.

محمد حجارزاده، کارشناس اقتصاد حمل و نقل و لجستیک با تاکید بر اینکه بهبود فرآیندهای لجستیکی و حمل و نقل در واردات کالا، به معنای بهبود کارآیی و افزایش سرعت این فرآیندها، کاهش هزینه‌‌‌ها، افزایش کیفیت خدمات و افزایش رضایتمندی مشتریان است، ‌‌‌اظهار کرد: این بهبودها باعث می‌‌‌شود که کسب‌وکارهای وارداتی، توانایی رقابت با کسب‌وکارهای دیگر را در بازار پیدا کنند و همچنین به افزایش سطح صادرات و کاهش وابستگی به کالاهای وارداتی کمک می‌‌‌کند.

وی افزود: برای بهبود فرآیندهای لجستیکی و حمل و نقل در واردات کالا، می‌‌‌توان از روش‌‌‌هایی مانند استفاده از فناوری‌‌‌های نوین، بهبود روش‌‌‌های ارتباطی و هماهنگی بین ارگان‌‌‌ها و شرکت‌‌‌های مختلف، ارتقای توانایی‌‌‌های نیروی انسانی و آموزش مهارت‌‌‌های لازم، استفاده از روش‌‌‌های برنامه‌‌‌ریزی و مدیریتی مناسب، بهبود زیرساخت‌‌‌ها و تسهیلات حمل و نقل و بهره‌‌‌گیری از راهکارهای دیگری مانند تقویت همکاری‌‌‌های بین‌‌‌المللی، استفاده کرد.

استفاده از فناوری‌‌‌های نوین در فرآیندهای لجستیکی و حمل و نقل در واردات کالا، به معنای استفاده از ابزارهای مدرن و پیشرفته برای بهبود و افزایش کارآیی این فرآیندها است. حجارزاده درباره فناوری‌‌‌های نوین گفت: یکی از آنها سامانه‌‌‌های مدیریت جریان کالا است؛ استفاده از سیستم‌های مدیریت جریان کالا، امکان بررسی و کنترل جریان کالا از زمان تولید تا تحویل به مشتری را فراهم می‌‌‌کند. این سیستم‌ها از طریق بارکد‌خوان‌‌‌ها، دستگاه‌‌‌های GPS  و سایر فناوری‌‌‌های مرتبط، می‌‌‌توانند اطلاعات لازم را برای پیگیری جریان کالا ارائه کنند.

وی ادامه داد:  مورد بعدی روبات‌‌‌ها و هوش مصنوعی است؛ استفاده از روبات‌‌‌ها و هوش مصنوعی، به معنای استفاده از دستگاه‌‌‌های خودکار و هوشمند برای انجام فعالیت‌‌‌های مختلف در فرآیندهای لجستیکی است. مثلا، استفاده از روبات‌‌‌ها برای بسته‌‌‌بندی و برچسب زدن کالاها، افزایش سرعت و دقت این فرآیندها را فراهم می‌‌‌کند. همچنین در این زمینه می‌‌‌توان از سامانه‌‌‌های تحلیل داده نیز استفاده کرد؛ استفاده از سامانه‌‌‌های تحلیل داده، به معنای استفاده از الگوریتم‌‌‌ها و نرم‌‌‌افزارهای خاص برای تحلیل و بررسی داده‌‌‌های مربوط به فرآیندهای لجستیکی است. این سامانه‌‌‌ها می‌‌‌توانند به طور خودکار داده‌‌‌ها را جمع‌آوری و تحلیل کنند و به صورت هوشمند، پیشنهادهایی برای بهبود فرآیندهای لجستیکی و حمل و نقل ارائه کنند.

این کارشناس اقتصاد حمل‌و‌نقل و لجستیک تصریح کرد: نتایج به‌‌‌دست‌‌‌آمده از اهمیت نسبی معیارها، نشان می‌‌‌دهد که مهارت اپراتورهای تخلیه و بارگیری با بالاترین رتبه از بیشترین اهمیت برخوردار است. به دنبال آن، تجهیزات و ابزار‌‌‌های مخصوص تخلیه و بارگیری از اهمیت دوم برخوردار است. با توجه به اهمیت بالای مهارت اپراتورهای تخلیه ‌‌‌و بارگیری پیشنهاد می‌‌‌شود که  از طرف سازمان بنادر و دریانوردی برای این دسته از کارکنان دوره‌‌‌های تخصصی آموزشی برگزار شود، تا کارآیی خدمات لجستیک حمل‌‌‌ونقل بهینه شود.

وی افزود: از سوی دیگر، برای بهینه‌‌‌سازی کارآیی اپراتورها یا کارکنان سامانه لجستیک، به برقراری ارتباط صحیح بین مدیران و اپراتورها نیاز است. به‌‌‌نحوی‌‌‌که مدیران با کارکنان به بحث و مناظره بپردازند و تجربه‌‌‌های خود را با آنها به اشتراک گذاشته و پیشنهادهای کارکنان را نیز در زمینه عملکرد صحیح مراکز لجستیکی مورد بررسی قرار ‌‌‌دهند. به اشتراک گذاشتن نظرات و پیشنهادها همیشه می‌‌‌تواند نتایج قابل‌‌‌توجهی به دنبال داشته باشد. علاوه بر تخصص اپراتورها در زمینه تخلیه و بارگیری پیشنهاد می‌‌‌شود که در سازمان‌‌‌ها از تجهیزات مناسب، باکیفیت و به‌‌‌روز استفاده شود. زیرا مهارت اپراتورها بدون داشتن تجهیزات مناسب عملا بی‌‌‌فایده است.

فرآیند ورود و خروج کشتی‌‌‌ها مطلوب است

آنچه در رابطه با معضل ماندگاری غیرمتعارف کالاهای اساسی روی کشتی‌‌‌های مستقر در بنادر کشور و متعاقبا انبارهای نگهداری بنادر باید مورد توجه قرار گیرد این است که اساسا عامل چنین شرایطی هیچ‌گاه به مباحث عملیاتی مرتبط با ورود کشتی‌‌‌های مذکور به بنادر و تخلیه آنها مربوط نیست.

مدیر عامل سابق سازمان بنادر و دریانوردی با اعلام این مطلب اظهار کرد: در واقع، تجهیزات مربوط به عملیات دریایی ورود کشتی‌‌‌ها به بنادر و متعاقبا تخلیه آنها، ظرفیت اماکن نگهداری کالاهای اساسی و تخلیه و بارگیری آنها در اماکن مذکور، شرایطی دارند که می‌‌‌توانند میزان تقاضا برای عملیات را به خوبی پوشش دهند. گواه این مدعا، نُرم‌‌‌های عملیاتی بنادر تجاری است که از نظر فرآیند ورود و خروج کشتی‌‌‌ها و میزان کالای تخلیه‌شده از آنها، به گونه‌‌‌ای مدیریت می‌‌‌شوند که هیچ‌گونه خسارت دیرکرد (دموراژ) را به صاحبان کالاهای اساسی تحمیل نمی‌‌‌کنند. بنابراین، برای بررسی معضل اشاره‌شده نباید وقت و انرژی خود را روی  این مباحث مصروف کرد، بلکه باید بر سایر عوامل غیرعملیاتی و فرآیندهای اجرایی تمرکز کرد.