رشد ۱۵۹ درصدی قیمت کتاب/ علاقه‌مندی به تصویب اسناد ملّی فرهنگی/ وزیری که کتاب نوشت و در دوره مدیریت خود چاپ کرد

پریسا ساسانی: محمد مهدی اسماعیلی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت سیزدهم در آغاز فعالیت های خود مشکلات مربوط به حوزه نشر را با توجه به برنامه پیشنهادی خود در سه محور نشر، سرانه مطالعه در کشور و نمایشگاه بین المللی کتاب به عنوان ویترین فرهنگ ایران تشریح کرد.

در این راستا عدم نظارت کیفی جدی و مستمر بر تولید و نشر کتاب و جریان نشر کشور، پایین بودن نسبت کتابخانه‌های عمومی به جمعیت کشور، ضعیف بودن ارتباط تشکیلاتی و همدلانه نویسندگان همسو با انقلاب، نبود بانک اطلاعاتی در زمینه ایده‌پردازی ادبیات، نبود شناخت دقیق و ارتباط صحیح مدیریت فرهنگی با نویسندگان، فقدان نیروی متخصص و حرفه‌ای جهت کتابفروشی و کتابخانه‌ها و غفلت از آموزش این نیروها، عدم توجه کافی به ترجمه کتاب‌ها و صادرات آثار فاخر، هزینه بالای خرید کتاب، عدم دسترسی آسان مخاطب به شبکه توزیع کتاب، نبود فضایی منسجم و سالم برای تبلیغات و اطلاع‌رسانی برای معرفی آثار خوب و فاخر، عدم توجه به اماکن قابل سرمایه‌گذاری برای ترویج کتابخوانی و ایجاد کتابخانه مثل مساجد، سطح پایان میزان مطالعه در کشور و نبود کتاب در سبد حمایت‌های دولتی،ناشرمحور بودن عمده حمایت‌های وزارت ارشاد،اعطای مجوز به برخی آثار ضداخلاقی، مشکلات دائمی در نظارت جدی بر پالایش محصولات فرهنگی قابل ارائه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران را مهمترین چالش های مربوط به حوزه نشر عنوان کرد. اما آیا در مدت مدیریت خود به اهدافی که در برنامه پیشنهادی خود مطرح کرده بود؛ رسید؟

وعده ای که در حد حرف ماند

یکی از چالش های همیشگی وزرای ارشاد در حوزه صنعت نشر به عنوان یکی از صنایع فرهنگی مهم در کشور و ستون استوار مقوله فرهنگ موضوع کتاب های منتشر شده در حوزه ترجمه و تالیف است که طبق استعلام از سامانه خانه کتاب در دولت سیزدهم یعنی از شهریور ماه 1400 که محمدمهدی اسماعیلی تصدی امور وزارت ارشاد را به عهده گرفت؛ تعداد  323 هزار و 513 عنوان کتاب منتشر شده که از این تعداد،  233 هزار و 99 عنوان تالیفی و 90 هزار و 414 عنوان ترجمه بوده‌اند و ناشران تهرانی 226 هزار و 203 عنوان کتاب و ناشران شهرستانی 97 هزار و 310 عنوان کتاب منتشر کرده‌اند که 198 هزار و 90 عنوان کتاب منتشره چاپ اول و 125 هزار و 423 عنوان کتاب تجدید چاپ بوده‌اند. همچنین در حوزه کودک و نوجوان در دولت سیزدهم 105 میلیون و 204 هزار و 485 نسخه کتاب منتشر شده است و میانگین شمارگان در این حوزه 1700 نسخه بوده است. اما ارزش ریالی کتاب‌های منتشرشده در این حوزه 59 میلیارد و 293 میلیون و 460 هزار و 271 ریال بوده و میانگین قیمت کتاب نیز به 56 هزار تومان رسیده است. این درحالی است که در شهریور ماه 1400 که دولت سیزدهم زمام امور را به دست گرفت، قیمت کتاب در این حوزه 33 هزار تومان بوده و آخرین آمار خانه کتاب میانگین قیمت کتاب کودک در  تیرماه 1403 به 113 هزار تومان رسیده است. در واقع با چنین افزایش قیمت وزیر دولت سیزدهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بر خلاف وعده ای که داده بود نتوانست کنترلی بر کاهش قیمت کتاب و یا حداقل تثبیت قیمت کتاب با توجه به رشد تورم داشته باشد. البته افزایش یا کاهش قیمت کتاب، در دو دهه اخیر پدیده‌ای نبوده که دولت‌ها بتوانند آن را کنترل کرده یا تغییری در آن ایجاد کنند و دولت سیزدهم هم به تبع نتوانست موضوع کاغذ و کنترل بازار کاغذ و ایجاد ثبات نسبی در قیمت کاغذ را کنترل کنند با این تفاوت که وزرای وقت دولت های پیشین برای رای اعتماد از مجلس قول و وعده نشدنی ارائه ندادند.

قیمت کتاب در  دولت سیزدهم رشد 159 درصدی داشته است

در حوزه ادبیات نیز با 56 هزار و 63 عنوان کتاب در رده بعدی پرعناوین‌ترین‌ گروه‌های نشر قرار گرفت که از تعداد، 56 هزار عنوان کتاب منتشره در رده ادبیات، 39 هزار و 228 عنوان تالیفی و 16 هزار و 835 عنوان ترجمه بوده است. 36 هزار و 652 عنوان چاپ اول و 19 هزار و 411 عنوان نیز تجدید چاپ بوده‌اند. میانگین شمارگان کتاب‌های ادبیات، 913 عنوان و میانگین قیمت نیز 88 هزار و 500 عنوان بوده است. در حوزه ادبیات میانگین قیمت در شهریور ماه 1400، 54 هزار تومان بوده و امروز در تیرماه 1403 به 119 هزار تومان رسیده و میانگین شمارگان کتاب به هزار و یک نسخه رسیده است. میانگین شمارگان کتاب در شهریور ماه که دولت سیزدهم زمام امور را به دست گرفت، هزار و 32 نسخه بوده است. ارزش ریالی کتاب‌های منتشرشده در این سه سال 306 میلیارد و 112 میلیون و 76 هزار و 640 ریال بوده و میانگین قیمت کتاب نیز 94 هزار تومان بوده است. البته میانگین قیمت کتاب در شهریور ماه 1400‌ به 62 هزار تومان و در تیرماه جاری به 163 هزار تومان رسیده است و به این ترتیب طبق آمار ارائه شده از سوی خبرگزاری تسنیم در تیر ماه 1403 قیمت کتاب از ابتدای دولت سیزدهم تا امروز 159 درصد رشد داشته است.

ممیزی 12هزار عنوان کتاب در دولت سیزدهم

طبق آماری که محمدعلی مرادیان، مدیر اداره کتاب وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در شبکه ایکس منتشر کرد، از 228 هزار عنوان کتابی که در این دولت مجوز دریافت کرده‌اند ـ از نیمه 1400 تا پایان اسفند 1402 ـ تنها 16.2 درصد آثار مورد مشروطی داشتند و ممیزی خورده‌اند. با احتساب این موضوع از کل عناوین کتاب، حدود 37 هزار عنوان کتاب ممیزی داشه اند که 67 درصد از مشروطی‌ها در فرم‌های ابلاغی مربوط به ساحات شکلی کتاب‌ همچون صفحه، فایل ناقص، فایل غیرنهایی، فقدان شناسنامه، مغایرت ثبت اطلاعات و... بوده است و  33 درصد باقی‌مانده نیز محتوایی و ناظر بر تطبیق کتاب با مصوبه اصلاحی بوده که ممکن است تفسیر ممیز از متن دقیق، غیردقیق، وارد یا ناوارد باشد. اگر این 33 درصد ممیزی محتوایی از 37 هزار عنوان کتاب ممیزی خورده را محاسبه کنیم، می‌توان گفت نزدیک به 12 هزار عنوان کتاب ممیزی محتوایی خورده است. 

ضمانت اجرایی سندهای ملّی تصویب شده در دولت سیزدهم چیست؟

یکی از علاقه‌مندی های وزیر دولت سیزدهم ملّی کردن موضوعات فرهنگی تحت تصدی خود مانند ملّی کردن صنعت سینما، سند ملّی موسیقی و تئاتر بود که صنعت نشر هم از این قاعده مستثنی نشد. محمد مهدی اسماعیلی ملّی کردن صنعت نشر را یکی از مهم‌ترین برنامه‌های من از زمان تحویل وزارتخانه عنوان می‌کند. اما پرسش این است که ضمانت اجرایی سندهای ملّی که در دوران او تصویب شده در دولت های آینده چیست که اسماعیلی در پاسخ به این موضوع گفت:  ممکن است دولتی سرکار بیاید و نتواند سند را اجرا کند؛ مانند همه قوانین. مشکل از سند نیست، مشکل از اجرا است. این سند در روز اول ابلاغش، اجرا شد. وزارت کشور هم این مصوبه را به استانداری‌ها ابلاغ کرد.»

تاسیس شهر جهانی صنایع خلاق فرهنگی

اسماعیلی درآخرین روزهای تصدی خود در وزارت ارشاد اعلام کرد که برای نخستین‌مرتبه برای تولید اقتصاد فرهنگ و هنر بیش از 12 دهکده مهم در نقاط مختلف کشور تعبیه شد که بخش مهمی از آن مربوط به صنایع مرتبط با حوزه کتاب است و عنوان کرد در سالی که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را تحویل گرفت، تولید کاغذ داخلی حدود 4 هزار تن بود واین عدد به 130 هزار تن رسیده است و در سال تحصیلی 1402 – 1403  تعداد 155 میلیون نسخه کتاب درسی با کاغذ ایرانی منتشر شده است.

پیشنهاد مطالعه کتاب‌های «رضا نام تا رضاخان» و «رضاخان تا رضا شاه» توسط اسماعیلی

محمد مهدی اسماعیلی در مصاحبه های متعددی که با رسانه های مختلف داشته است خود را فردی کتابخوان نامیده است و در گفتگو با ایسنا گفته که بیشتر کتاب‌های مرتبط با فرهنگ سیاسی و قهرمان‌های ملّی را می‌خواند وکتاب خودم با عنوان «اگر پهلوی ادامه می‌یافت» را از سوی انتشارات دانشگاه تهران منتشر کرده است و کتاب دیگری از او را مجلس شورای اسلامی به چاپ رسانده که این کتاب درباره شکل‌گیری دولت ملّی است. وزیر دولت سیزدهم همچنین مطالعه دو کتاب «رضا نام تا رضاخان» و «رضاخان تا رضا شاه» نوشته هدایت‌الله بهبودی را برای مطالعه پیشنهاد می کند.

5757