قاضی عبد العزیز حلبی(ابن البراج)

(متوفی 481 ه.ق)

گفتار استاد:

«قاضی عبد العزیز حلبی معروف به «ابن البراج »شاگرد سید مرتضی و شیخ طوسی است.از طرف شیخ طوسی به بلاد شام که وطنش بود فرستاده شد.بیست سال در طرابلس شام،قاضی بود.در سال 481 درگذشته است.کتابهای فقهی اوکه بیشتر نام برده می شود،یکی به نام «المهذب »است و دیگری به نام «جواهر».» ⁽¹⁾

ابن براج و عصر زندگانی او:

شیخ ابو القاسم عبد العزیز بن نحریر بن عبد العزیز بن البراج،در مصر تولد یافت و در آن منطقه رشد و نما کرد.تحصیلات خود را ابتداء در زادگاه خویش،سپس دربغداد ادامه داد تا اینکه یکی از فقهای نامدار و وجهه و اعتبار شیعه در عصر خویش گردید.او از علم وسیع و اطلاعات شایسته در زمینه فقه و علوم اسلامی برخوردار بوده است و تالیفات فراوان او نشان دهنده این وسعت اطلاعات و معلومات می باشد.او درسال 429 ه.ق به جمع شاگردان علم الهدی پیوست و یکی از خواص شاگردان او قرارگرفت و در محضر او از منزلت و رتبت به سزایی برخوردار شد تا اینکه سید به رحمت ایزدی شتافت، او ملازمت شیخ الطائفه را داشت،تا اینکه نمایندگی شیخ را در حدودشام پذیرفت و خود یکی از مردان فقه و فقاهت معروف آن دیار گردید.او از سوی جلال الملک در سال 438 قضاوت منطقه طرابلس را پذیرفت و در آن منطقه به رتق وفتق امور مسلمین پرداخت.

گفتار ارباب تراجم در باب او:

صاحب ریحانة الادب درباره او گوید:«شیخ عبد العزیز بن براج شامی حلبی طرابلسی،مکنی به ابو القاسم،ملقب به قاضی، موصوف به عز الدین و عز المؤمنین،ازاکابر فقهای امامیه اواخر قرن پنجم هجرت،از وجوه و اعیان ایشان و از تلامذه سیدمرتضی علم الهدی بود.ماهی هشت دینار(طلای مسکوک هیجده نخود)از طرف سیدشهریه داشت.به جهت تلمذ و انسی که با او داشته است،او را خلیفة المرتضی گفته اند.

ابن براج از اساتید معظم خود،سید مرتضی و ابو الفتح کراجکی روایت کرده است و ازراویان او شیخ عبد الجبار مفید رازی است که در ولایت ری،فقیه امامیه بوده است وجمعی از اکابر وقت نیز از او روایت می کنند.قضاوت او در طرابلس بیست یا سی سال ادامه داشته،به همین جهت به لقب قاضی شهرت یافته است.» ⁽²⁾

صاحب معجم رجال الحدیث،ضمن بازگویی سخن شیخ منتجب الدین رازی در الفهرست و بازشماری کتابهای او،سپس نقل نظر ابن شهر آشوب و اخیرا بازگویی نظر سید مصطفی تفرشی در رجال خویش که همه او را به عنوان آبروی شیعه و فقیه آنان ستوده اند،مطلب جدیدی در مورد او ارائه نداده است. ⁽³⁾

تالیفات او:

او تالیفات متعدد و نوشته های پرباری در فروع فقهی دارد که از آن میان می توان:

الجواهر-المعالم-المنهاج-الکامل-روضة النفس فی احکام العبادات-المقرب المهذب-الموجز-حسن التصریف-شرح جمل سید مرتضی و...را نام برد.

1-جواهر الفقه:این کتاب در چند مجلد به نام «جوامع الفقه »در ایران چاپ شده است و اخیرا از سوی کتابخانه آیة الله العظمی مرعشی نجفی(ره)تجدید طبع گردیده است.

2-روضة النفس در احکام عبادات

3-شرحی بر جمل العلم و العمل علم الهدی(استاد خویش)

4-عماد المحتاج فی مناسک الحج

5-الکامل

6-المعالم

7-المعتمد

8-المنهاج

9-الموجز ⁽⁴⁾

وفات او:

او پس از تلاش فراوان و مجاهدت خستگی ناپذیر در راه تبلیغ و اجرای احکام اسلام،شب جمعه 9 شعبان 481 ه.ق در هشتاد سالگی در طرابلس درگذشت و باشکوه و احترام لازم مدفون گردید.

رحمة الله علیه رحمة واسعه

پی نوشتها:

1- آشنایی با علوم اسلامی،ص 297.

2- ریحانة الادب،ج 7،ص 408،چاپ اقبال تهران.

3- معجم رجال الحدیث،ج 10،ص 38،تحت کد معرفی 6571.

4- روضات الجنات،ج 1،ص 575.