محققان مختلف تعاریفی از تفکر انتقادی ارائه کرده‌‌‌اند که هر کدام بر جنبه‌‌‌های متفاوت این فرآیند پیچیده شناختی تاکید دارند:
مایکل اسکریون، فیلسوف آمریکایی، تفکر انتقادی را به عنوان «فرآیند منضبط فکری برای مفهوم‌‌‌سازی، به‌‌‌کارگیری، تجزیه و تحلیل، ترکیب و/یا ارزیابی اطلاعات جمع‌‌‌آوری شده یا تولید شده از طریق مشاهده، تجربه، تأمل، استدلال یا ارتباط به‌‌‌طور فعال و ماهرانه، به عنوان راهنمای باور و عمل» تعریف می‌کند.
رابرت انیس، استاد بازنشسته دانشگاه ایلینویز، تفکر انتقادی را به عنوان «تفکر معقول و تأملی متمرکز بر تصمیم‌‌‌گیری درباره اینکه چه چیزی را باید باور کرد یا انجام داد» توصیف می‌کند.
دایان هالپرن، روان‌شناس شناختی و رئیس سابق انجمن روان‌شناسی آمریکا، آن را به عنوان «استفاده از مهارت‌‌‌ها یا استراتژی‌‌‌های شناختی که احتمال دستیابی به نتیجه مطلوب را افزایش می‌دهد» تعریف می‌کند.
توسعه مهارت‌‌‌های تفکر انتقادی باعث بهبود مهارت‌‌‌های حل مساله، افزایش توانایی تصمیم‌‌‌گیری مبتنی بر داده‌‌‌ها و ارائه روشی برای مقابله با مشکلات پیچیده می‌شود. متفکران انتقادی خوب با ابهام راحت هستند و مایلند فرضیه‌‌‌های خود را به چالش بکشند تا به بهترین نتیجه برسند.
مهارت‌‌‌های برتر تفکر انتقادی
تفکر انتقادی برای موفقیت در زندگی روزمره، آموزش عالی و محیط‌‌‌های حرفه‌‌‌ای ضروری است. کتاب راهنمای «بنیاد تفکر انتقادی» آن را به عنوان فرآیند مفهوم‌‌‌سازی، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزیابی اطلاعات تعریف می‌کند. بدون ترتیب خاصی، هشت توانایی کلیدی تفکر انتقادی وجود دارد که می‌تواند به شما کمک کند در هر موقعیتی برتر باشید:
1-تفکر تحلیلی. شامل ارزیابی داده‌‌‌ها از منابع متعدد به منظور دستیابی به بهترین نتیجه است. افراد با تفکر تحلیلی می‌توانند:
الگوها و روندها را در داده‌‌‌ها شناسایی کنند.
مسائل پیچیده را به اجزای قابل مدیریت تقسیم کنند.
روابط علت و معلولی را بشناسند.
قدرت استدلال و شواهد را ارزیابی کنند.
به عنوان مثال، یک تحلیلگر داده، ارقام پیچیده فروش را تجزیه می‌کند تا روندها و الگوهایی را که استراتژی بازاریابی شرکت را مشخص می‌کنند، شناسایی کند.
2-گشاده‌‌‌رویی. ذهن باز به شما امکان می‌دهد که ایده‌‌‌ها، استدلال‌‌‌ها و اطلاعات جدید را بدون پیش‌‌‌داوری در نظر بگیرید. متفکران انتقادی نشان می‌دهند:
تمایل به در نظر گرفتن دیدگاه‌‌‌های جایگزین
امکان تعلیق قضاوت تا زمان جمع‌‌‌آوری شواهد کافی
پذیرش انتقاد و بازخورد سازنده
انعطاف‌‌‌پذیری در به‌‌‌روز کردن باورها بر اساس اطلاعات جدید
به عنوان مثال، در طول یک جلسه توسعه محصول، یک رهبر تیم به‌‌‌طور فعال ایده‌‌‌های غیرمتعارف اعضای جوان را در نظر می‌‌‌گیرد که منجر به راه‌‌‌حلی نوآورانه می‌شود.
3- حل مساله. این مهارت نیاز به توانایی شناسایی مسائل، ایجاد راه‌‌‌حل‌‌‌های ممکن، ارزیابی جایگزین‌‌‌ها و اجرای بهترین مسیر اقدام را دارد. جنبه‌‌‌های کلیدی حل مساله عبارتند از:
مشخص کردن مشکل
جمع‌‌‌آوری اطلاعات مربوطه
توفان فکری راه‌‌‌حل‌‌‌های بالقوه
ارزیابی مزایا و معایب هر گزینه
پیاده‌سازی و نظارت بر راه‌‌‌حل انتخاب شده
تأمل در مورد نتیجه و تعدیل در صورت لزوم
به عنوان مثال، یک مدیر دبیرستان از مهارت‌‌‌های حل مساله برای مقابله با کاهش مشارکت دانش‌‌‌آموزان از طریق نظرسنجی، مشورت با کارشناسان آموزش عالی و اجرای برنامه درسی جدیدی که سخت‌‌‌گیری تحصیلی را با کاربردهای عملی و در دنیای واقعی متعادل می‌کند، استفاده می‌کند.
4- قضاوت مستدل. این مهارت شامل تصمیم‌‌‌گیری متفکرانه بر اساس تجزیه و تحلیل منطقی شواهد و بررسی کامل گزینه‌‌‌هاست. جنبه‌‌‌های کلیدی قضاوت مستدل عبارتند از:
جمع‌‌‌آوری و تجزیه و تحلیل عینی اطلاعات
ارزیابی اعتبار و ارتباط شواهد
در نظر گرفتن چند دیدگاه قبل از نتیجه‌‌‌گیری
تصمیم‌‌‌گیری براساس استنتاج منطقی و استدلال صحیح
به عنوان مثال، یک معلم علوم دبیرستان از قضاوت مستدل برای طراحی آزمایش استفاده می‌کند و قبل از نتیجه‌‌‌گیری در مورد فرضیه، نتایج را با دقت مشاهده و تجزیه و تحلیل می‌کند.
5-تفکر بازتابی. این فرآیند شامل تجزیه و تحلیل فرآیندهای فکری، اقدامات و نتایج خود برای به دست آوردن درک عمیق‌‌‌تر و بهبود عملکرد آینده است. جنبه‌‌‌های کلیدی تفکر بازتابی عبارتند از:
بررسی انتقادی مفروضات و سوگیری‌‌‌های شناختی خود
در نظر گرفتن دیدگاه‌‌‌های مختلف
ترکیب اطلاعات از تجربیات و منابع مختلف
به‌‌‌کارگیری بینش برای بهبود تصمیم‌‌‌گیری و اقدامات آینده
ارزیابی و تنظیم مداوم فرآیندهای تفکر خود
به عنوان مثال، یک سازمان‌‌‌دهنده جامعه، نتایج یک رویداد عمومی اخیر را با در نظر گرفتن اینکه چه چیزی خوب کار کرده و چه چیزی می‌تواند برای ابتکارات آتی بهبود یابد، منعکس می‌کند.
6- ارتباطات. مهارت‌‌‌های ارتباطی قوی به متفکران انتقادی کمک می‌کند تا ایده‌‌‌ها را به وضوح و متقاعدکننده بیان کنند. جنبه‌‌‌های کلیدی ارتباط در تفکر انتقادی عبارتند از:
بیان واضح ایده‌‌‌های پیچیده
گوش دادن فعال و درک مطلب
انطباق سبک‌‌‌های ارتباطی با مخاطبان مختلف
ساختن و ارائه استدلال‌‌‌های متقاعدکننده
به عنوان مثال، یک مدیر به‌‌‌طور موثر یک خط‌مشی جدید شرکت را برای تیم خود توضیح می‌دهد و به نگرانی‌های آنها رسیدگی می‌کند تا اطمینان حاصل کند که همه پیامدهای آن را درک کرده‌‌‌اند.
7-تحقیق. متفکران انتقادی با مهارت‌‌‌های پژوهشی قوی، اطلاعات را از منابع مختلف جمع‌‌‌آوری، ارزیابی و ترکیب می‌کنند. تحقیقات موثر عبارتند از:
شناسایی منابع معتبر و مرتبط
ارزیابی اعتبار و سوگیری منابع
ترکیب اطلاعات از منابع متعدد
شناسایی خلأهای موجود در دانش
به عنوان مثال، یک روزنامه‌‌‌نگار قبل از انتشار مقاله‌‌‌ای در مورد یک موضوع بحث‌‌‌برانگیز، اطلاعات را از چند منبع معتبر تایید می‌کند.
8-تصمیم‌‌‌گیری. تصمیم‌‌‌گیری موثر، اوج مهارت‌‌‌های مختلف تفکر انتقادی است که به فرد امکان می‌دهد نتیجه‌‌‌گیری و تعمیم‌‌‌های منطقی داشته باشد. جنبه‌‌‌های کلیدی تصمیم‌‌‌گیری عبارتند از:
تعیین معیارهای روشن برای ارزیابی
جمع‌‌‌آوری و تجزیه و تحلیل اطلاعات مربوطه
در نظر گرفتن پیامدهای کوتاه‌‌‌مدت و بلندمدت
مدیریت عدم‌اطمینان و ریسک
متعادل کردن منطق و شهود
به عنوان مثال، یک صاحبخانه قبل از تصمیم به سرمایه‌‌‌گذاری در پنل‌‌‌های خورشیدی، هزینه‌‌‌ها، مزایا و پیامدهای بلندمدت را می‌‌‌سنجد.
گام‌‌‌هایی برای بهبود تفکر انتقادی
تفکر انتقادی مهارتی است که با دنبال کردن این هفت مرحله می‌توانید آن را پرورش دهید. این مراحل به شما کمک می‌کنند مطمئن شوید که به‌‌‌طور دقیق و منطقی عمل می‌‌‌کنید.
1-تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعات. شروع با تجزیه و تحلیل و تفسیر اطلاعاتی که در اختیار دارید، بخش اساسی تفکر انتقادی است. ابتدا داده‌‌‌ها را به دقت بررسی کنید و منابع مختلف را ارزیابی کنید تا بینش‌‌‌های معناداری استخراج کنید.
2- شناسایی تعصبات شخصی. همه ما به نوعی تعصبات داریم. شناسایی و درک تعصبات شخصی خودتان می‌تواند به شما کمک کند تفکر خود را بهبود بخشید و به نتیجه‌‌‌گیری دقیق‌‌‌تری برسید.
3-طرح سوالات مناسب. پرسیدن سوالات درست و مناسب به شما کمک می‌کند اطلاعات بیشتری به دست آورید و به جزئیات موضوعات عمیق‌‌‌تری دست یابید. سوالات باز به‌ویژه مفید هستند.
4-بررسی اعتبار منابع. همیشه منابعی که استفاده می‌‌‌کنید را بررسی کنید تا مطمئن شوید قابل اعتماد هستند. این کار به شما کمک می‌کند اطلاعات نادرست یا مغرضانه را از تحلیل‌‌‌های خود حذف کنید.
5-ترکیب و تجزیه/ تحلیل شواهد. پس از جمع‌‌‌آوری داده‌‌‌ها، از آنها برای تجزیه و تحلیل و ارزیابی گزینه‌‌‌های مختلف استفاده کنید. این فرآیند باید شامل ارزیابی همه شواهد و شناختن نقاط قوت و ضعف آنها باشد.
6- سازمان‌‌‌دهی و بیان افکار. تفکرات خود را به‌‌‌طور سازمان‌‌‌دهی‌‌‌شده و منطقی بیان کنید تا دیگران بتوانند به راحتی آنها را درک کنند. این موضوع شامل نگارش، سخنرانی و سایر روش‌های ارائه می‌شود.
7- تفکر بازتابی و بازخورد. پس از اتمام کار، زمان بازنگری و بازتاب دادن است. ببینید چه چیزهایی می‌تواند بهبود یابد و از بازخوردهای دیگران برای تقویت تفکر خود استفاده کنید.
اهمیت تفکر انتقادی
در دنیایی که اطلاعات بیش از همیشه در دسترس است، تفکر انتقادی ابزاری ضروری برای مقابله با چالش‌‌‌های پیچیده زندگی روزمره است. این مهارت به شما کمک می‌کند از افکار خود دفاع کنید، تصمیمات منطقی بگیرید و با پیچیدگی‌‌‌های مختلف روبه‌‌‌رو شوید. با تمرین و پرورش مداوم، می‌توانید تفکر انتقادی را به یکی از مهارت‌‌‌های کلیدی زندگی خود تبدیل کنید.
تفکر انتقادی از جمله مهارت‌‌‌های اساسی است که در زندگی شخصی، تحصیلی و حرفه‌‌‌ای به کار می‌‌‌آید.
در دنیای امروز که اطلاعات از هر سو به سرعت در حال تغییر است و پیچیدگی‌‌‌های مختلفی پیش روی ما قرار دارد، داشتن این مهارت کمک می‌کند بتوانیم به شکل موثرتری با چالش‌‌‌ها روبه‌‌‌رو شویم.
مزایای کلیدی تفکر انتقادی عبارتند از:
تصمیم‌‌‌گیری بهتر: تفکر انتقادی به شما کمک می‌کند با جمع‌‌‌آوری و تحلیل دقیق اطلاعات، تصمیمات منطقی‌‌‌تری بگیرید. این مهارت به شما اجازه می‌دهد به جای واکنش‌‌‌های آنی و احساسی، با روش‌های‌سنجیده و منطقی به مسائل نگاه کنید.
حل مساله کارآمدتر: با توسعه مهارت‌‌‌های تفکر انتقادی، می‌توانید مسائل پیچیده را به بخش‌‌‌های کوچک‌تر و قابل مدیریت تقسیم کرده و راه‌‌‌حل‌‌‌های موثرتری پیدا کنید.
پیشگیری از تعصبات: تفکر انتقادی شما را قادر می‌‌‌سازد از تعصبات شخصی و گروهی خود آگاه شوید و به جای اینکه به سرعت نتیجه‌‌‌گیری کنید، ابتدا شواهد و داده‌‌‌های مختلف را بررسی کنید.
بهبود مهارت‌‌‌های ارتباطی: با توانایی در بیان واضح و منظم افکار، می‌توانید ایده‌‌‌ها و نظرات خود را به شیوه‌‌‌ای قانع‌‌‌کننده به دیگران منتقل کنید. این امر به بهبود ارتباطات حرفه‌‌‌ای و شخصی کمک شایانی می‌کند.
افزایش خلاقیت: تفکر انتقادی با بررسی و تحلیل ایده‌‌‌ها و مسائل از زوایای مختلف، می‌تواند به تقویت خلاقیت شما کمک کند. این مهارت به شما اجازه می‌دهد خارج از چارچوب‌‌‌های مرسوم فکر کنید و راه‌‌‌حل‌‌‌های نوآورانه‌‌‌ای بیابید.