قبل از اینکه به جواب این سؤال بپردازیم بد نیست به دو نکته به عنوان مقدّمه ی جواب اشاره ای داشته باشیم:
1- در این که خداوند روزی رسان است، رزق همه ی موجودات از ناحیه ی او است و متکفّل و عهده دار روزی موجودات می باشد هیچ شکّی نیست و در قرآن کریم به طور صریح بیان شده که:
« اِنَّ اللهَ هُوَ الرَّزَّاقُ ذُو القُوَّهِ المَتیِنُ» بی تردید خدا روزی دهنده و صاحب قدرت استوار است.
و در موارد متعدّدی در قرآن کریم خداوند با وصف «خیر الرازقین» معرفی شده است.
2- همانطور که در بحث صفات خداوند بیان شد یکی از مهمترین خطراتی که در مسیر شناخت خدا و صفات او وجود دارد خطر «تشبیه» است به این معنی که انسان صفات خداوند را با صفاتی که در وجود او است قیاس کند در حالی که عالم بودن، سمیع بودن، قادر بودن، رزّاقیّت خداوتد و سایر صفات او هیچ شباهتی به صفات ما ندارد.
با توجه به این دو نکته و برای رسیدن به پاسخ سؤال باید بببینیم رزّاقیّت خداوند به چه معناست. رزّاق بودن خداوند به این معنااست که خداوندی که خالق و به وجود آورنده ی موجودات است خلایق را طوری آفریده که احتیاج به رزق دارند و رزق و روزی آن ها را می دهد و بین همه ی مو جودات یک نوع نظم، هماهنگی، وابستگی و ارتباط دقیق برقرار کرده و با این نظم و هماهنگی زمینه ی رسیدن روزی به آن ها را فراهم می کند.
قوّه ی جذب و تغذّیه که در گیاهان است، جهازات تغذیه که در گیاه و حیوان و انسان است، میل ها و غریزه هایی که در جانداران وجود دارد و آن ها را به سوی موادّ غذایی می کشاند، عقل و اراده ی انسان و احساس انسان به این که خودش باید حق خود را حفظ کند، به حقوق دیگران احترام بگذارد، در برابر متجاوزین به حقوق خود ایستادگی کند و دستودهای ی که دی این رابطه از طرف دین به مادسیده است همه از مظاهر رزّاقیّت خداوند می باشد . اگر رزّاقیّت خداوند نبود هیچ یک از این ها نبود و اگر اینهای نبودنهد نه گیاهی بود نه حیوانی و نه انسانی بلکه هیچ موجودی نبود چرا که رزق و روزی به معنای اعم چیزی جز مددگیری موجودات از یکدیگر و در نهایت مددگیری همه از خداوند نیست.
فکر کردن ما، تلاش و کوشش ما به موجب رزّاقیّت خداوند است. رزّاق بودن او است که روزی و روزی خور را درپی یکدیگر برانگیخته و بین آن ها ارتباط و هماهنگی برقرار کرده است. طبق این نظم و هماهنگی که در عالم هستی وجود دارد یک وقت روزی وظیفه دارد که به سوی روزی خور حرکت کند مانند باران که مکلف است با مرکب ابر به سوی زمین های خشک برود.
چون زمین را پا نباشد جود او ابر را راند هماره سوی او
طفل را چون پا نباشد مادرش آید و ریزد وظیفه بر سرش
در یک جا هم روزی خور وظیفه دارد که به طرف روزی حرکت کند؛ گیاهان که از آب و خاک و نور و هوا استفاده می‌کنند به همین اندازه وسایل استفاده و ارتزاق در اختیار آن‌ها قرار داده شده و به همان اندازه هدایت شده‌اند که می توانند خود را به روزی خود برسانند. به حیوانات که برای رفع نیاز خود نیاز به حرکت از نقطه‌ای به نقطه دیگر دارند وسیله نقل مکان داده شد، تا از مکانی به مکان دیگر منتقل شوند و به تناسب نیازهای آن‌ها حواسّ مختلف و غرایز حیرت‌انگیزی به آن‌ها عنایت شده است. اما انسان که از همه مو جودات بالاتر است باید مسیر بیشتری را برای تحصیل روزی طی کند و به همین نسبت بستگاه هدایت در انسان قوی تر است به او عقل و علم و قوّه تفکر داده شد وحی و نبوت به کمک او آمده و برایش وظیفه و تکلیف مقرّر کرده است همه این موارد از شؤون رزاقیت خداوند است. پس این که می گویند:
مخــور هـول ابلـیس تا جـــان دهد هر آن کس که دندان دهد نان دهد
حرف درستی است امّا نه به این معنا که داشتن دندان کافی است و نیازی به سعی و تلاش ما وجود ندارد چون خداوند رزق موجودات را ضمانت کرده است، بلکه به این معنا است که بین دندان و نان در دستگاه آفرینش ارتباط وجود دارد بین روزی و روزی‌خور، وسایل تحصیل روزی و وسایل خوردن، هضم و جذب روزی و وسایل هدایت و راهنمایی به سوی روزی در متن خلقت ارتباط است. پس ما وظیفه داریم بعد از معرفت به این ارتباط و وابستگی بین موجودات هستی ببینیم بهترین راه برای رسیدن به روزی چیست و قوای خود را در آن راه بکار اندازیم.
بنابراین اساس پایه کسب روزی تلاش و فعّالیت صحیح، مشیت سازنده و دور از هرگونه افراط و تفریط است به همین دلیل قرآن مجید کراراً انسان را در گرو سعی و تلاش و فعّالیت خود شمرده و ثمره او را از زندگی به میزان سعی و تلاش او می داند. روایات فراوانی هم در زمینه تلاش و کوشش و مذمبت بیکاری و تنبلی در مورد تحصیل رزق و روزی از معصومین به ما رسیده است که بیانگر این مطلب است که اگر چه خداوند عهده دار رزق انسان و سایر مو جودات شده است اما با وجود ارتباط بین مو جودات، راه رسیدن به روزی و تحصیل آن را نیز برای ما مشخص کرده که یکی از مهم ترین مسائل برای رسیدن به روزی تلاش و کوشش است لذا امیرالمومنین علی(ع) می فرماید:
«ان الاشیاء لما ازدوجت ازدوج الکسل و العجز فنجا بینهما الفقر»
هنگامی که موجودات در آغاز با هم ازدواج کردند، تنبلی و سستی با هم پیمان زوجیّت بستند و فرزندی از آن‌ها به نام فقر متولد شد.
در حدیث دیگری امام صادق (ع) می فرمایند:
«لا تکسلوا فی طلب معاشیکم فان آبائنا کانوا یرکضون فیها و یطلبونها»
در مطلب نیازهای زندگی تنبلی نکنید چرا که پدران ما به دنبال آن می دویدند و آن را طلب می کردند.
امام باقر(ع) نیز در همین رابطه می فرماید:
«انی لابغض الرجل ان یکون کسلانا هن امر دنیاه ومن کسل عن امر دنیاه فهو عن امر آخرته اکسل»
من مردی را که در امر دنیایش تنبل باشد مغبوض می دارم، کسی که در کار دنیایش تنبل باشد د رکار آخرتش تنبل تر است.
