ترس بزرگ یا فرار بزرگ؟
بورس اوراق بهادار تهران معاملات آخرین روز هفته را با روندی خنثی و کم‌نوسان شاخص کل سپری کرد. به این ترتیب بازدهی 1.6درصدی در کارنامه هفتگی بازار سهام ثبت شد. از سویی بسیاری از کارشناسان، محرک اصلی رشد قیمت این روزهای بازار سهام را از رونق افتادن نسبی معاملات در بازارهای موازی طی روزهای گذشته عنوان می‌کنند. در شرایط کنونی اما بازار سهام مسیر صعودی در پیش گرفته و سدشکنی را ثبت کرده است. هر چند نباید افزایش ارتفاع افسارگسیخته را انتظار داشت اما به هر روی می‌توان اذعان کرد سطوح قیمتی کنونی، فضا را برای حضور بیشتر سهامداران خرد شرکت‌ها مساعد می‌کند تا پس از مدت‌ها با اطمینان خاطر وجوه نقد خود را وارد بازار کنند. همان‌طور که در گزارش‌های پیشین «دنیای اقتصاد» تاکید شده است، بورس تهران بیشترین تاثیر را از «تحولات سیاسی» پذیراست. پس از ایجاد تنش‌های پی‌درپی در منطقه و سناریوهای مختلف پیرامون انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا، سوال اصلی تعیین‌کننده روند سهام در مقابل این جریان‌هاست.
هر چند در مورد موضوع نخست، رفتار مقامات ایرانی نشان می‌دهد ایران به‌دنبال گسترش درگیری‌ها در منطقه نیست اما حتی پاسخ‌های حساب‌شده، تدریجی و مرحله‌ای به اسرائیل نیز می‌تواند به نوبه خود وضعیت بازارها را در کوتاه‌مدت تحت‌تاثیر قرار دهد. از این‌رو به نظر می‌رسد بازارهای مالی زیر فشار ریسک‌های سیاسی در وضعیت غیرقابل پیش‌بینی به سر ببرند. دقیقا به همین دلیل در روزهای یکشنبه و سه‌شنبه هفته قبل و همزمان با عملکرد قابل‌قبول شاخص‌های سهامی، شاهد افزایش عرضه‌ها بودیم؛ آن‌هم در روزی که بسیاری از سهام بورسی قدم در مسیر افزایش قیمت گذاشتند. اگرچه برای تشدید عرضه‌های روزهای مذکور، عواملی همچون شناسایی سود توسط معامله‌گران، روزهای کمتر معاملاتی هفته جاری به دلیل تعطیلات و برخورد شاخص کل به محدوده دومیلیون و 100هزار واحدی نیز بی‌تاثیر نبوده‌اند اما ترس حاکم بر جریان دادوستدهای تالار شیشه‌ای حتی در روزهای مثبت بازار قابل‌مشاهده است. هرچند این متغیرهای کلیدی، مهم‌ترین عوامل اثرگذار در احتیاط سهامداران مطرح می‌شوند با‌این‌حال رد پای تردید در دادوستدهای روزهای گذشته سهام نیز به‌وضوح مشاهده می‌شود.
این هراس ریشه در سردرگمی سهامداران به دلیل عدم شفافیت مختصات سیاسی - اقتصادی کشور دارد. رفتار اخیر معامله‌گران در بازار سهام حاوی یک پیام مهم است. بر اساس آنچه کارشناسان مطرح می‌کنند، هیجانات سیاسی ناشی از بر هم خوردن آرامش منطقه‌ای، «پیش‌خور شدن ریسک‌ها» را به دنبال نداشته است. بنابراین افت مجدد قیمت تا کف‌های روانی، سناریویی است که بر اذهان سرمایهگذاران حک شده، به‌طوری‌که می‌تواند مهم‌ترین عامل برای بازگشت ورق معاملات بورسی محسوب شود. اظهارات کارشناسان بورسی نشان می‌دهد اخبار نا‌امید‌کننده از رخدادهای سیاست خارجی کشور به‌سرعت می‌تواند استراتژی معامله‌گران را تغییر دهد؛ بنابراین می‌توان گفت افزایش ابهامات، ریسک‌پذیری سهامداران را در معامله‌گری افزایش می‌دهد.
بورس تهران معاملات این هفته را مطابق انتظارات غالب بازیگران بازار، صعودی و با رشد سطح عمومی قیمت‌ها آغاز کرد. اما این وضعیت تا کجا ادامه می‌یابد؟ برای پاسخ دادن به این پرسش لازم است بدانیم کدام متغیرها اثرگذاری بیشتری بر روند بورس ایفا می‌کنند. در همین رابطه برخی از کارشناسان بازار سرمایه با ارزیابی وضعیت مولفه‌های اثرگذار بر تداوم رشد شاخص بورس، معتقدند که وضعیت متغیرهای اثرگذار بر بازار سهام رو به بهبود است.
افزایش نرخ دلار نیما، ارزندگی بازار و حمایت اخیر سیاستگذاران اقتصادی از بورس از آن دست مواردی هستند که برای بازار خوشایند است، اما نکته مهم در این میان آن است که عوامل مذکور در شرایطی از پشتوانه محکم برخوردارند که ریسک‌های دیگری بازار را تهدید نکنند. روی کاغذ به دلیل اتفاقات نشات‌گرفته از تعیین‌تکلیف کابینه دولت چهاردهم، پیش‌بینی اغلب فعالان بازار از روند عمومی قیمت سهام، صعودی است. اما با توجه به وضعیت غیرقابل پیش‌بینی حاکم بر سیاست خارجی کشور، سناریوی توقف رشد بورس همچنان به قدرت خود باقی است؛ کما اینکه برآیند کلی بازار به صعود آهسته نیز نیم‌نگاه جدی دارد.
تجربه‌های مشابه نشان می‌دهد بورس از سال 1401 و متاثر از «بن‌بست مذاکرات برجام» به‌شدت تحت‌تاثیر این متغیر بوده و رفت‌و‌برگشت‌های بی‌شماری را متحمل شده است. بنابراین با وجود اینکه برخی مقامات بارها گفته‌‌اند که تحریم و دیگر تحولات منفی سیاسی اثری بر روند بازارها ندارند؛ اما این‌طور نیست و به‌وضوح شاهد اثرگذاری این تحولات بر نوسان قیمت در بازارهای گوناگون هستیم.
انتشار اخبار ضد‌و‌نقیض از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا برای رسیدن به برخی از توافقات در سال‌های اخیر به‌سرعت بر عملکرد بازارها اثرگذار بوده است. به همین دلیل نمی‌توان از نقش رخدادهای برون‌مرزی بر عملکرد بازارها به‌راحتی عبور کرد. با واکاوی رخدادهای مشابه در‌می‌یابیم که به‌نوعی سرنوشت بازارها به وضعیت سیاست خارجی کشور گره خورده است. به این ترتیب تا زمانی که سایه این دسته از ریسک‌ها بر سر بازار سهام سنگینی کند، نمی‌توان نسبت به احیای بورس امید داشت. چنانچه اشاره شد این روزها شاید بیشترین نگاه سرمایهگذاران به وضعیت ریسک‌های سیاسی باشد. رویدادهای مهم سیاسی از این منظر برای فعالان بورسی حائز اهمیت‌اند که با بهبود وضعیت در این بخش مسیرهای متفاوتی از رشد، سودآوری شرکت‌ها و رونق بازار سهام باز می‌شود. اما با پیشروی شوک‌های سیاسی، فعالیت بنگاه‌های بورسی نیز با مشکل مواجه می‌شود.
این وضعیت در کوتاه‌مدت با شدت بیشتری دنبال می‌شود. علاوه بر این سردرگمی موجود در بازارهای دیگر نیز قابل‌مشاهده است. با‌این حال می‌توان گفت با دید بلندمدت و صرف‌نظر از ریسک شدید سیاسی، بورس به دلیل پشتوانه بنیادی به‌خصوص در مورد روندی که برای بازار ارز پیش‌بینی می‌شود، می‌تواند همچنان گزینه‌ای جذاب برای سرمایهگذاران باشد.