امپراتوری خانوادگی در کسب‌وکار هند

علیرضا کتانی : بر اساس مطالعه‌ای که توسط کاویل راماچاندران (Kavil Ramachandran) از مدرسه بازرگانی هندوستان انجام شده است، 0.9شرکت‌های فهرست‌شده هند خانوادگی هستند. این نسبت بسیار بالاتر از غرب است. تعداد کمی از غول‌های شرکتی در آمریکا توسط خانواده‌ها کنترل می‌شوند. در آمریکا نه گیتس دیگری در مایکروسافت وجود دارد و نه جابز دیگری در اپل. روپرت مرداک، مالک بزرگ رسانه‌های محافظه‌کار آمریکا، مدت‌ها تحت فشار یک فعال حوزه سرمایه‌گذاری قرار دارد تا از کنترل خانواده‌اش بر شرکت نیوزکورپ (News Corp) دست بردارد. برای سال‌ها داغ‌ترین رویداد در اقتصاد هند، مجمع عمومی سالانه هلدینگ صنایع ریلاینس (ریلاینس Industries) بود. هزاران شرکت‌کننده، از راننده تاکسی گرفته تا کارگران روزانه، به استادیوم فوتبال کوپریج در بمبئی سرازیر می‌شوند تا میراث دیروبهائی آمبانی (Dhirubhai Ambani)، بنیان‌گذار کاریزماتیک این شرکت را بار دیگر از نزدیک ببیند.

امپراتوری آمبانی‌ها

نشست سالانه ریلاینس در ماه گذشته کاملا کسل‌کننده بود. ازدحام جمعیت، دیگر وجود نداشت؛ زیرا این رویداد به‌صورت آنلاین برگزار شد. موکش آمبانی، پسر آمبانی بزرگ از روی متنی آماده سخنان خود را خواند. به گزارش اکونومیست، او پس از بعد از مرگ پدرش در سال 2002، به‌شدت با برادر دیگرش درگیر شد و موفق شد رهبری گروه را بر عهده بگیرد. شایعه شده است که موکش آمبانی 67ساله، در سه سال گذشته از یک بیماری جدی رنج می‌برد. البته که شرکت این موضوع را تکذیب می‌کند. کسانی که با ریلاینس کار می‌کنند، می‌گویند که بعد از او، مهم‌ترین فرد در این شرکت کارمندی بسیار باسابقه، به نام مانوج مودی (Manoj Modi) است. مودی به‌رغم نام خانوادگی مشترک با نخست‌وزیر هند ارتباطی با او ندارد. به نظر می‌رسد وقتی آمبانی پسر در نهایت کنار برود، کنترل با ارزش‌ترین شرکت هند به دست کسی مانند مودی بیفتد و فرزندان آقای آمبانی نقش‌های تشریفاتی را بر عهده بگیرند. در هند، چنین انتقال‌هایی به تدریج، در حال رواج یافتن است.

سرمایه‌داری هندی

در هند، نقش مهم خانواده‌ها ماهیت کسب‌وکار را تغییر داده است. دعواهای جانشینی مانند آنچه بین آقای آمبانی و برادرش رخ داد، رایج است و این دعواها اغلب منجر به تقسیم شدن شرکت‌ها به چند شرکت مختلف می‌شود. امپراتوری‌های شرکتی از طریق ازدواج در هم می‌آمیزند. حتی شرکت‌های خارجی مانند دیزنی، نیز دریافته‌اند که کار کردن در این کشور با کمک خانواده‌ای که ارتباطات خوبی دارند، آسان‌تر است. تسلط چند خانواده بر اقتصاد هند نتیجه‌ای است که دولت پس از استقلال هند آشکارا به دنبال اجتناب از آن بود. قوانین مختلفی که بین سال‌های 1947 و 1969 تصویب شد، به دنبال کاهش رشد شرکت‌های بزرگ در این کشور بود. بسیاری از شرکت‌ها ملی شدند و صنایع مختلف مانند معدن و مخابرات در اختیار دولت قرار گرفت.

با این حال در عمل بار نظارتی گسترده تاسیس شرکت در هند، به نفع شرکت‌های بزرگ خانوادگی با ارتباطات قوی تمام شد. این مزیت حتی امروز نیز وجود دارد. در کشوری با نهادهای ضعیف، این شرکت‌ها در موقعیت بهتری برای جذب سرمایه، مذاکره با کارگران و تغییر سیاست دولت به نفع خود قرار دارند. تمرکز بر به جا گذاشتن میراث نیز ممکن است مشاغل خانوادگی را تشویق کند تا در موفقیت بلندمدت خود سرمایه‌گذاری بیشتری کنند. بر خلاف بسیاری از کشورهای ثروتمند، هند از سال1985 مالیات بر ارث اعمال نکرده است و این امر حفظ کنترل خانواده در طول نسل‌ها را آسان‌تر می‌کند.

تغییرات آرام

به‌رغم تسلط ماندگار امپراتوری‌های تجاری بر اقتصاد هند، به نظر می‌رسد نشانه‌هایی وجود دارد که تغییر در حال رخ دادن است. این تغییر، نه فقط در ریلاینس رخ داده بلکه شرکت‌هایی مانند تاتا (Tata) نیز تعداد بسیار کمی از تاتاها باقی مانده‌اند، دیگر باقی مانده است. راتان تاتا آخرین عضو خانواده که آن را اداره کرد و در سال2012 کنار رفت. آناند ماهیندرا (Anand Mahindra) در سال2020 به‌عنوان رئیس گروه ماهیندرا بازنشسته شد و یک غول هندی دیگر را به یک کارمند سپرد. هارش ماریوالا (Harsh Mariwala) نیز در سال2014 از سمت خود در شرکت خانوادگی خود به نام (Marico) کناره‌گیری کرد، این شرکت در آن زمان به یک غول محصولات مصرفی تبدیل شده بود. برای شرکت‌های سهام خصوصی هندی، چنین انتقالی فرصت مناسبی را برای سرمایه گذاری فراهم می‌کند.

نیکیل شاه (Nikhil Shah) از شرکت مشاوره آلوارز و مارسال (Alvarez & Marsal) می‌گوید مشاوره به تغییر وضعیت شرکت‌های سابقا خانوادگی، یک کسب‌وکار رو به رشد برای شرکت او است. گفته می‌شود که غول‌های خانوادگی از جمله یک شرکت داروسازی که از سال1935 متعلق به خانواده حمید (Hamied family) به نام کلیپا (Cipla)، و یک شرکت تولید اسنک که از سال1937 توسط خانواده آگاروال (Agarwal family) کنترل می‌شود به نام هالدیرام (Haldiram) قرار است به فروش برسند.

با گذشت زمان، پویایی رو به رشد اقتصاد هند ممکن است کنترل سلسله‌های خانوادگی حاکم بر شرکت‌ها را کمتر کند. با ساده‌تر شدن فرآیند تاسیس، ثبت‌نام کسب‌وکارهای جدید در این کشور، افزایش یافته است. به‌رغم رکود اخیر در سرمایه‌گذاری‌های مخاطره‌آمیز، هند صحنه فناوری پر جنب و جوشی پر از کارآفرینانی است که مشتاق به ایجاد اختلال در انحصارهای خانوادگی مستقر هستند. اما تغییر کند خواهد بود. گاوتام آدانی (Gautam Adani)، دومین مرد ثروتمند هند و پدر گروه آدانی، به صراحت درباره تمایل خود برای ایجاد یک سلسله حکومتی صحبت کرده است.

فرزندان او به‌شدت درگیر این کسب‌وکار هستند و افرادی که با این گروه تعامل دارند، می‌گویند که به‌طور معمول با اعضای خانواده روبه‌رو می‌شوند. بزرگ‌ترین شرکت فولاد هند که متعلق به گروه جی اس دابلیو (JSW) است، اکنون در حال آماده شدن برای دور دوم جانشینی خانوادگی خود است. گروه باجاج (Bajaj)، یکی دیگر از هلدینگ‌های خوشه‌ای هند، در حال حاضر دو دور جانشینی خانوادگی را پشت سر گذاشته است و به نظر می‌رسد به دور سوم خواهد رسید. به این ترتیب به نظر می‌رسد امپراتوری‌های خانوادگی هند همچنان پابرجا خواهند بود.