رئیس کل بانک مرکزی گفت: یک‌میلیارد دلار برای واردات خودرو اختصاص داده شده است. محمد رضا فرزین با اشاره به برگزاری جلسه ستاد تنظیم بازار با حضور وزرا و مدیران سازمان‌های ذی‌ربط، تاکید کرد: یک‌میلیارد دلار به واردات خودرو اختصاص داده شده است و این یک سیاست مستمر است که تا پایان سال ادامه دارد. به گفته فرزین، برای سال آینده نیز ارز برای واردات خودرو تخصیص داده خواهد شد. اظهارات این دو مقام اقتصادی کشور، مهر تاییدی است بر گزارش چندی پیش روزنامه «دنیای اقتصاد» مبنی متوقف بودن ثبت سفارش خودرو در سال جاری. در این گزارش، عنوان شد که همه خودروهای واردشده به کشور در سال جاری، تحت ثبت سفارش سال گذشته بوده‌اند و هیچ ثبت سفارش جدیدی سال 1403 انجام نشده است.
هرچند مهدی ضیغمی، رئیس سابق سازمان توسعه تجارت، تعلیق ثبت سفارش خودرو را تکذیب کرد، اما گفته‌های وزیر اقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی نشان می‌دهد ثبت سفارش واقعا متوقف بوده است. اینکه همتی از عبارت «گره کور» استفاده کرده و اینکه فرزین تازه در نیمه سال خبر از تخصیص یک‌میلیارد ارز به واردات خودرو داده، معنایی جز متوقف بودن ثبت سفارش خودرو در سال جاری ندارد؟ بههرحال طبق آنچه این دو مقام اقتصادی کشور عنوان کرده‌اند، یک میلیارد دلار به واردات خودرو - برای سال جاری - اختصاص یافته و قرار است با این اقدام، گره کور واردات باز شود و رقابت در بازار خودرو شکل بگیرد.اما آیا چنین اتفاقی رخ خواهد داد؟
«یک میلیارد دلار» عبارت نام‌آشنایی برای افکار عمومی در حوزه واردات خودرو است. در سال نخست آزادسازی واردات نیز اعلام شد که یک‌میلیارد دلار ارز به واردات اختصاص یافته و قرار است (طبق آیین‌نامه واردات خودرو) ظرف یک سال 200هزار دستگاه خودرو وارد کشور شود. این در حالی است که نه آن یک‌میلیارد دلار اختصاص پیدا کرد و نه طبعا 200هزار دستگاه وعده‌داده‌شده، وارد شد. از زمان ازسرگیری واردات خودرو به کشور در اوایل 1401 تا به امروز، کل ارزی که به واردات خودرو داده شده، به 650میلیون دلار نیز نمی‌رسد. همچنین کل خودروهای وارد شده به کشور در این مدت کمتر از 32هزار دستگاه تخمین زده می شود. بنابراین افکار عمومی خاطره خوشی از وعده سیاستگذار در حوزه واردات خودرو (چه تخصیص ارز و چه میزان واردات) ندارند و به احتمال فراوان، به وعده های جدید نیز به دیده تردید می‌نگرند.
البته در اینکه واردات خودرو از این پس سرعت بیشتری به خود خواهد گرفت، جای تردید نیست؛ چون اظهارات وزیر اقتصاد و اعلام تخصیص یک میلیارد دلار ارز به واردات، نشان از قصد دولت برای تندتر چرخاندن چرخ واردات خودرو دارد. با این حال مساله اینجاست که در تخصیص تمام‌وکمال یک‌میلیارد دلار ارز به واردات و البته رقابت فراگیر در بازار خودرو به واسطه این تصمیم ارزی دولت، جای شک و شبهه است.
نخستین ابهام این است که آیا یک‌میلیارد دلار ارز وعده‌داده‌شده، واقعا به واردات خودرو در سال جاری اختصاص داده خواهد شد؟ این ابهام از این جهت است که وعده یک‌میلیارد‌دلاری قبلا نیز داده شده، اما به اجرا در‌نیامده است و اینکه این بار نیز اجرایی شود (به‌ویژه با در نظر گرفتن سیاست ریاضت ارزی کشور) محل تردید است. برخی فعالان عرصه واردات معتقدند نهایتا نصف رقم وعده‌داده‌شده، برای واردات خودرو در سال جاری تخصیص داده می‌شود. به گفته آنها، با 500میلیون دلار، می‌توان 25هزار دستگاه خودرو - با متوسط قیمت 20هزار دلار - وارد کرد. اگر متوسط قیمت را 15هزار دلار در نظر بگیریم، امکان واردات نهایتا 35هزار دستگاه خودرو در نیمه دوم امسال وجود دارد.
این اتفاق - واردات 35هزار دستگاه خودرو به کشور در نیمه دوم سال - اگر رخ بدهد، به نوبه خود اهمیت بالایی دارد، چون در کل دو سال گذشته از آزادسازی واردات این تعداد خودرو وارد کشور نشده است. بنابراین اگر ظرف شش ماه به اندازه دو سال، خودرو وارد شود، خود اتفاق بزرگی محسوب می‌شود (هرچند همچنان نمی‌توان ادعا کرد که واردات خودرو از نظر تعدادی، مناسب و کافی است). بههرحال اگر این تعداد خودرو در نیمه دوم سال وارد شود، تعداد کل خودروهای واردشده به کشور در سال جاری به 55هزار دستگاه خواهد رسید. همچنین با توجه به واردات بالغ بر 11هزار دستگاهی سال گذشته، کل خودروهای واردشده به کشور پس از لغو ممنوعیت پنج‌ساله، به حدود 66هزار دستگاه خواهد رسید.
رقابت فراگیر در بازار خودرو؟
اما ابهام دیگر در مورد واردات وعده جدید سیاستگذار برای واردات خودرو، به موضوع رقابت در بازار مربوط می‌شود. وزیر اقتصاد می‌گوید دولت اجازه انحصار در هیچ حوزه و صنعتی را نمی‌دهد و همه صنایع باید با رقیب خارجی خود رقابت کنند. آنچه از این اظهارنظر همتی بر‌می‌آید این است که تصمیم ارزی جدید دولت برای واردات خودرو، منجر به رقابت در بازار خودرو خواهد شد و خودروسازان داخلی باید با رقبای خارجی رقابت کنند. اما آیا چنین اتفاقی رخ خواهد داد؟ آیا با سالی 60 تا 70 هزار دستگاه خودرو واردات می‌توان در بازار کشور ایجاد رقابت کرد؟ برای پاسخ به این پرسش، با زبان آمار صحبت می‌کنیم. طبق اعلام سیاستگذار، قرار است در سال جاری یک‌میلیون و 700هزار دستگاه خودرو در کشور تولید شود. اگر تعداد خودروهای سواری متعلق به دو خودروساز اصلی را 1.4میلیون دستگاه لحاظ کنیم، با این تعداد تولید، طبعا برای ایجاد رقابت در بازار باید با نسبت معینی خودرو وارد شود.
اینجا دو فرض را لحاظ می‌کنیم. نخست اینکه در سال جاری نصف ارز وعده‌داده‌شده، به واردات خودرو اختصاص پیدا کند و طبق محاسبات قبلی، 55هزار دستگاه خودرو وارد کشور شود. اگر این عدد را به‌اصطلاح گرد کنیم و 60هزار دستگاه در نظر بگیریم، نسبت خودروی تولید داخل به خودروی وارداتی، یک به 23 خواهد بود. به عبارت بهتر، به ازای هر 23خودروی داخلی تنها یک خودرو وارد می‌شود. این در حالی است که سهم مونتاژی‌ها از تولید بالای 300هزار دستگاه در سال گذشته بود، بنابراین خودروهای وارداتی همچنان در اقلیت محض خواهند بود.
حالا فرض کنیم یک‌میلیارد دلار وعده‌داده‌شده، همین امسال تخصیص پیدا کند. با متوسط قیمت 20هزار دلار، می‌توان نهایتا 50هزار دستگاه خودرو در نیمه دوم امسال وارد کشور کرد. با احتساب 20هزار دستگاه خودروی واردشده در نیمه نخست امسال، تعداد کل خودروهایی که در سال جاری وارد کشور می‌شوند، 70هزار دستگاه خواهد بود. اگر متوسط قیمت را 15هزار دلار در نظر بگیریم، امکان واردات حدود 70هزار دستگاه خودرو به کشور در نیمه دوم سال وجود دارد. با احتساب 20هزار خودروی واردشده در نیمه نخست سال، تعداد کل واردات در سال جاری به 90هزار دستگاه می‌رسد. در این حالت، نسبت خودروهای تولید داخل به خودروهای وارداتی، حداقل یک به 15 خواهد بود. به عبارت بهتر، به ازای هر 15خودروی تولید داخل، یک خودرو وارد می‌شود.
آیا با این نسبت‌ها می‌توان به ایجاد رقابت فراگیر در بازار خودرو امید داشت؟
در کنار آمار، باید موضوع قیمت را نیز در رقابت‌پذیری بازار خودرو لحاظ کرد. یک خودروی 15هزار دلاری با در نظر گرفتن دلار 60هزار تومانی، قیمت پایه‌ای برابر با 900میلیون تومان خواهد داشت. طبعا این خودرو با توجه به تعرفه، عوارض و مالیات با قیمت بالایش، چند 100میلیون تومان بیشتر به دست مشتری ایرانی می‌رسد، کما اینکه ارزان‌ترین خودروی واردشده به کشور طی دو سال گذشته، زیر 1.1میلیارد تومان نیست. تازه این خودرو، چینی است و برندهای متعلق به دیگر کشورها قیمت به‌مراتب بالاتری دارند. آیا با وجود قیمت تمام‌شده بالای خودروهای وارداتی از یک سو و نسبت بالای خودروهای داخلی به وارداتی از سوی دیگر، می‌توان امیدوار بود بازار خودرو به‌خصوص در بخش خودروهای داخلی - غیرمونتاژی - درگیر رقابتی ملموس شود؟ به نظر می‌رسد با چنین شرایطی، رقابت اصلی بین مونتاژکاران و واردکنندگان شکل خواهد گرفت و اگر قرار است رقابتی فراگیر در بازار ایجاد شود، اصلاحات تعرفه‌ای و ارزی را می‌طلبد.