گزارشی از خانه فاطمه(س)

نگاه دیگری که به این خانه می‌افکنیم، حیرتمان بیشتر می‌شود، نه فرش قابل ذکری دارد و نه وسائل گران قیمت. اشتباه نشود، خیال نکنید که علی علیه السلام فقیر بود، بلکه..

اینک نیم نگاهی به وسائل این خانه - که در حقیقت همان جهیزیه حضرت فاطمه علیها السلام بود و در آن چند سال هیچ به آن اضافه نگشته بود - خواهیم داشت. در این خانه دو قبر مجهول و گمشده و یک محراب قرار دارد. قبر اول، قبر پنجمین فرزند علی و فاطمه(ع) است و گویا در پای در خانه دفن گردید.

در مدینه منوره، شهر پیامبر، تنها یک خانه بود که رسول الله صلی الله علیه و آله به آن عشق می‌ورزید و اهلش را به شدت دوست می‌داشت. در و دیوار و فضای این خانه از معنویت و نورانیتی خاص، حکایت داشت. این خانه روز و شب محل نزول و عروج فرشتگان الهی بود.پیامبر صلی الله علیه و آله‌آن قدر به این خانه احترام می‌گذاشت که بدون اجازه وارد آن نمی‌گردید، هر صبح و شام به آن جا می‌رفت و پس از کوبیدن در آن، با صدای بلند بر اهلش سلام می‌داد.هنگام خارج شدن از شهر، آخرین نقطه توقفش درمدینه‌بود وپس از مراجعت، اول به سراغ همان خانه‌می‌رفت.آن خانه، خانه فاطمه علیها السلام بود که این نوشتار کوتاه به وصف آن خواهد پرداخت.

ویژگی‌های خانه فاطمه علیها السلام

1- موقعیت جغرافیایی:

این خانه در طرف شرق مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله، هم ردیف دیگر حجره‌های رسول الله صلی الله علیه و آله و در وسط آن‌ها قرار داشت. به گفته نویسنده مدینه شناسی: «با توجه به دیگر گفته‌های ثبت‌شده، مسلم است که خانه فاطمه علیها السلام بین مربع قبر و ستون تهجد بوده است.» (1) مردی به عبد الله بن عمر گفت: درباره علی بن ابی طالب علیهما السلام برایم سخن بگو.

عبد الله گفت: اگر می‌خواهی بدانی که مقام و منزلت علی علیه السلام نزد رسول الله صلی الله علیه و آله چه اندازه بود، پس نظر کن به خانه‌اش نسبت‌به خانه‌های پیامبر صلی الله علیه و آله، سپس با دست خود به خانه علی و فاطمه علیهما السلام اشاره کرد و گفت: این خانه اوست که در وسط خانه‌های پیامبر خدا صلی الله علیه و آله قرار گرفته است. (2)

2- مساحت‌خانه فاطمه علیها السلام

بتنونی در الرحلة الحجازیة می‌نویسد: «طول خانه فاطمه علیها السلام از طرف جنوب 5/14، از طرف شمال 14 متر و از طرف شرق و غرب 5/7 متر می‌باشد.» (3)

3- اهدایی خدا و رسول

پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و آله از همان ابتدای ورود به مدینه در فکر احداث چنین حجره‌ای برای حضرت فاطمه علیها السلام بود. بدین جهت زمانی که حجره‌هایی را در طرف شرق مسجد برای همسران خود احداث کرد، برای فاطمه علیها السلام این حجره را ساخت.

ام سلمه در روایتی که درباره عروسی حضرت فاطمه علیها السلام است می‌گوید: «... آن گاه پیامبر صلی الله علیه و آله دختر خود، فاطمه علیها السلام و همچنین علی علیه السلام را پیش خود خواند و دست علی علیه السلام را در دست راست و دست فاطمه علیها السلام را در دست چپ گرفت و به سینه خود گذارد و میان دو چشم آن دو را بوسه زد. آن گاه به علی علیه السلام فرمود: علی جان! خوب همسری داری و به فاطمه علیها السلام فرمود ای فاطمه! تو هم خوب همسری داری. سپس از جای برخاسته و پیشاپیش آن دو راه افتاد تا این که آن دو را به خانه‌ای که از پیش برای آن‌ها ساخته بود، وارد کرد.

سپس هنگام خروج از خانه، در حالی که دستگیره در را گرفته بود، فرمود:

«طهرکماالله و طهر نسلکم...» خداوند شما و نسلتان را پاک گرداند.» (4)

4- راهی به بیرون جز از مسجد نداشت

از دیگر ویژگی‌های این خانه این بود که هیچ گونه راهی به بیرون جز از طریق مسجد نداشت. بدون شک در این کار عنایتی بود. شاید راز این عمل برای مسلمانان آشکار نگردید.

سید محمد باقر نجفی می‌نویسد: «همگی مورخان اذعان دارند که خانه علی در دیگری جز آنچه که به سوی مسجد باز می‌شد، نداشت.» (5)

5- خانه رفیع و پر نور

از دیگر ویژگی‌های این خانه این است که همانند دیگر مساجد و خانه‌های پیامبران، از نورانیت و جلال و شکوه خاصی برخوردار و از خانه‌هایی بود که قرآن مجید درباره آن‌ها فرمود:

«فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیهااسمه»(6): در خانه‌هایی که خدا رخصت داده که [قدر و منزلت] آن‌ها رفعت‌یابد و نامش در آن‌ها یاد شود.

در روایتی که در ذیل آیه فوق آمده است، انس از بریده نقل می‌کند: «هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله این آیه را تلاوت می‌کرد، مردی از جای برخاست و گفت: مقصود از این خانه‌ها کدام خانه‌هاست؟

پیامبر فرمود: خانه‌های پیامبران. ابوبکر گفت: یا رسول الله! هذا البیت منها و اشار الی بیت علی و فاطمه علیهما السلام. قال نعم و افضلها; در حالی که با دست‌خود به خانه علی و فاطمه علیهما السلام اشاره می‌کرد گفت: آیا این خانه از جمله آن خانه‌ها است؟ حضرت فرمود: آری. بلکه افضل از همه آن‌ها است.» (7)

6- محل نماز و عبادت پیامبر صلی الله علیه و آله

خانه فاطمه علیها السلام استراحت‌گاه موقت پیامبر صلی الله علیه و آله هنگام دیدار از یگانه گهرش بوده، جای جای این خانه قدمگاه، محل نشستن، محل نماز و عبادت و سجده‌گاه وجود مقدس نبی اکرم صلی الله علیه و آله بود.

حضرت علی علیه السلام فرمود: «روزی پیامبر صلی الله علیه و آله به دیدار ما آمد، ما نیز حریره‌ای (8) برایش آماده کردیم و ام ایمن هم ظرفی از ماست، کره و مقداری خرما به ما هدیه کرد. پیامبر صلی الله علیه و آله از جای برخاست، وضو ساخت، به سوی قبله ایستاد و مدتی دعا کرد. آن گاه با چشمانی پر از اشک، سر به سجده گذارد.

هیبت و عظمت پیامبر صلی الله علیه و آله مانع شد که علت گریه‌اش را بپرسیم. فرزندم حسن، از جای جست و گفت: پدر جان! کارهایی را دیدم انجام دادی که پیش از این انجام نداده بودی. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: فرزندم من امروز با دیدن شما آن قدر خوشحال شدم که پیش از این، چنین شادمانی به من دست نداده بود. اینک جبرئیل آمد و به من خبر داد که همه شما کشته خواهید شد و محل دفن شما هم دور از یکدیگر خواهد بود.

با شنیدن این خبر برای شما دعا کردم. امام حسین علیه السلام عرض کرد: ای رسول خدا! با این وصف که قبرهای ما از هم جدا می‌باشد، پس چه کسی به زیارت قبور ما می‌آید؟

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: گروهی از امتم که کمک و صله مرا دوست می‌دارند. پس در روز قیامت‌به زیارت این دسته خواهم رفت و بازوانشان را گرفته و آن‌ها را از گرفتاری‌ها و سختی‌های روز قیامت نجات خواهم داد.» (9)

7- زادگاه امام حسن و امام حسین علیهما السلام

تردیدی نیست که زادگاه امام حسن، امام حسین، زینب کبری و ام کلثوم علیهم السلام در این خانه است اما نسبت ‌به سایر امامان علیهم السلام بعید به نظر می‌رسد که زادگاهشان در خانه حضرت فاطمه علیها السلام بوده باشد، زیرا در زمان عبد الملک بن مروان که حسن بن حسن علیهما السلام در آن جا س ت داشت، او را از خانه حضرت فاطمه علیها السلام بیرون نمودند و خانه را به بهانه توسعه مسجد پیامبر صلی الله علیه و آله، ویران کردند. (10)

همچنین بعید است که امام زین العابدین علیه السلام هم در آن جا دیده به جهان گشوده باشد، زیرا آن حضرت در سال 38 ه. ق. به دنیا آمد و پدرش امام حسین علیه السلام، در آن سال همراه حضرت علی علیه السلام در کوفه بود. بنابراین به نظر می‌رسد که امام سجاد علیه السلام در کوفه به دنیا آمده باشد اما چنین سخنی را کسی نگفته است.

بنابراین احتمال‌ها که حضرت امام سجاد علیه السلام در سال 34، 35 یا 36 ه. ق. به دنیا آمده باشد، می‌توان گفت‌ حضرت در مدینه به دنیا آمده اما باز هم بعید است که در خانه حضرت فاطمه علیه السلام بوده باشد، زیرا امام حسین علیه السلام در آن وقت در خانه حضرت فاطمه علیه السلام زندگی نمی‌کرد.

8- محل رفت وآمد فرشتگان

امام باقر علیه السلام فرمود: «خانه علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام بخشی از هجره پیامبر صلی الله علیه و آله است و سقف آن خانه، عرش پروردگار می‌باشد. محل فرود وحی و رفت و آمد فرشتگانی است که هر صبح و شام و هر ساعت و لحظه، با آوردن پیام در حال آمد و شد هستند. آن جا خانه‌ای است که هرگز رفت و آمد فرشتگان در آن، پایانی ندارد. گروهی فرود می‌آیند و گروه دیگر بالا می‌روند. پروردگار عالمیان پرده را از آسمان‌ها برای حضرت ابراهیم علیه السلام کنار زد و به نور باصره‌اش قوت بخشید، تا نگاهش به عرش افتاد. همچنین خداوند به دید چشم محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین علیهم السلام قدرت بیش‌تری داد; و آن‌ها عرش پروردگار را از خانه‌های خود می‌دیدند و هرگز سقفی برای خانه‌هایشان جز عرش پروردگار نمی‌دیدند... . (11)

آری بسیاری از آیات الهی به وسیله، امین وحی در همین خانه بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گشت. جریان حدیث کسا و آمدن جبرئیل نیز در همین خانه بود. (12)

9- سلام پیامبر صلی الله علیه و آله بر اهل خانه

پس از آن که آیه «وامر اهلک بالصلاة واصطبر علیها» (13) بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل گشت، آن حضرت چهل روز (14) ، شش ماه (15) ، هشت ماه (16) یا نه ماه (17) در هر صبح و شام به سوی خانه حضرت فاطمه می‌رفت و دستگیره در خانه را می‌گرفت و پس از سلام بر اهل آن خانه، به دستور آیه عمل می‌نمود و می‌فرمود: «الصلاة یرحمکم الله (18) » و سپس این آیه را تلاوت می‌فرمود: «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا. (19) »

ابو الحمراء می‌گوید: «چهل روز پیامبر صلی الله علیه و آله را دیدم که هر روز صبح به طرف در خانه علی و فاطمه می‌آمد و دستگیره در را می‌گرفت و می‌فرمود: «السلام علیکم اهل البیت و رحمة الله و برکاته. الصلاة یرحمکم الله. انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا.» (20) »

قندوزی حنفی پس از ذکر این حدیث می‌گوید: «این حدیث از 300 نفر از صحابه و یاران پیامبر روایت‌شده است.» (21)

10- بسته شدن در خانه‌ها جز در خانه حضرت فاطمه علیها السلام

یاران رسول خدا آن گاه که می‌بینند در خانه علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام به مسجد باز می‌شود، هر یک از خانه خود دری به مسجد باز می‌کنند. دیری نگذشت که فرمان رسول خدا صلی الله علیه و آله آمد که تمام درها باید بسته شود جز در خانه علی علیه السلام. موج اعتراض بالا گرفت اما پیامبر صلی الله علیه و آله قاطعانه بر موضوع پافشاری کرد و تمام درها، حتی پنجره‌ها را، جز در خانه علی علیه السلام بست.

زید بن ارقم می‌گوید: «برخی از یاران از حضرت خواستند که اجازه دهد، درها همچنان باز بماند. پیامبر صلی الله علیه و آله از جای برخاست و پس از حمد و ثنای الهی فرمود:

به من دستور داده شد که تمام درها، جز در خانه علی علیه السلام را ببندم. حال می‌بینم که برخی از شما سخن گفته‌اید اما این را بدانید که سوگند به خدا! این من نبودم که در خانه‌ای را بسته یا باز کرده باشم، بلکه دستوری بود که من از آن پیروی کردم.» (22)

حدیث‌یاد شده از احادیث مسلم شیعه و سنی است و تاکنون کسی بر صحت آن اشکال نگرفته جز ابن الجوزی که آن را در ردیف احادیث موضوعه و ساخته رافضی‌ها خوانده است اما «ابن حجر عسقلانی‌» در کتاب «فتح الباری در شرح صحیح بخاری‌» در رد گفته ابن الجوزی اظهار می‌دارد:

«اخطا فی ذلک شنیعا فانه سلک فی ذلک رد الاحادیث الصحیحة بتوهمه المعارضة; وی خطای زشتی را در این کتاب مرتکب شده است، زیرا به بهانه تعارض، بسیاری از احادیث صحیح را رد کرده است.» (23)

11- احترام ویژه امامان

گرچه در زمان معصومین علیهم السلام به ویژه از اواخر زمان امام سجاد علیه السلام به بعد، خانه حضرت فاطمه علیها السلام را به بهانه توسعه مسجد ویران کردند، اما جایگاه خانه معلوم و مشخص بود و مردم بدون هیچ تقیه‌ای، نسبت‌به خانه حضرت فاطمه علیها السلام احترام ویژه‌ای قائل بودند.

امام جواد علیه السلام هر روز مقارن اذان ظهر، نخست‌به زیارت رسول الله صلی الله علیه و آله می‌رفت، سپس به طرف خانه حضرت فاطمه علیها السلام می‌رفت و کفش‌های خود را بیرون می‌آورد و وارد خانه حضرت فاطمه می‌گشت و در آن جا نماز می‌گذارد. (24)

نگاهی دیگر

نگاه دیگری که به این خانه می‌افکنیم، حیرتمان بیشتر می‌شود. چرا که در این خانه هرگز از زخارف دنیا و تجمل‌گرایی چیزی یافت نمی‌شود، خانه‌ای بسیار ساده، نه فرش قابل ذکری دارد و نه وسائل گران قیمت. اشتباه نشود، خیال نکنید که حضرت علی علیه السلام فقیر بود و تهی‌دست، آورده‌اند که از دسترنج‌خود هزار بنده را آزاد کرد، بلکه این خانواده نمی‌خواستند غیر از زندگی زاهدانه راه دیگری را در پیش گیرند، بدین جهت آنچه داشتند یا وقف فقرا و تهیدستان می‌کردند یا به دیگران می‌دادند و خود در نهایت‌ساده زیستی زندگی می‌کردند. (25)

اینک نیم نگاهی به وسائل این خانه - که در حقیقت همان جهیزیه حضرت فاطمه علیها السلام بود و در آن چند سال هیچ به آن اضافه نگشته بود - خواهیم داشت.

در این خانه علاوه بر چوبی که حضرت علی علیه السلام به دو طرف اطاق جهت آویزان کردن لباس نصب کرده بود، یک پوست گوسفند که در کف اطاق انداخته، یک بالش که داخلش را از لیف خرما پر کرده بود چیز دیگری جز جهیزیه حضرت فاطمه علیها السلام نبود و ریز آن به قرار زیر است:

1- یک قواره پیراهن به قیمت هشت درهم;

2- یک عدد روسری بزرگ به قیمت چهار درهم;

3- یک حوله سیاه خیبری;

4- یک تخت‌خواب که با برگ درخت‌خرما بافته شده بود;

5- دو عدد تشک کتانی از کتان‌های مصر که در درون یکی از آن‌ها لیف خرما و دیگری از پشم گوسفند پر شده بود;

6- چهار عدد بالش از پوست میش مکه که از گیاه خوشبویی به نام اذخر پر شده بود;

7- یک تخته پرده پشمی;

8- یک قطعه حصیر;

9- یک عدد دست آس;

10- یک طشت مسی برای شستن لباس;

11- یک عدد مشک چرمی برای آبکشی;

12- یک بادیه بزرگ برای دوشیدن شیر;

13- یک ظرف چرمی برای آب;

14- یک آفتابه گلی لعابی شده;

15- یک سبوی گلی سبز;

16- دو عدد کوزه سفالین;

17- یک قطعه پوست چرمی برای فرش;

18- یک چادر از پارچه‌های بافت قطر. (26)

سرنوشت‌خانه فاطمه علیها السلام

متاسفانه، این خانه و ساکنانش پس از رحلت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله، مورد بی‌مهری امت قرار گرفت و دست‌خوش حوادث ناگواری شد.

خانه‌ای که در و دیوارش بوی رسول الله صلی الله علیه و آله از آن به مشام می‌رسید و زمین و محرابش یادآور سجده‌های طولانی یگانه یادگار پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود نه تنها فقط در آن خانه را بستند و بر خلاف سفارش آن حضرت مردم را از فیض برکات آن خانه و اهلش محروم ساختند، بلکه برای بیعت گرفتن از علی علیه السلام مورد هجوم ناجوانمردانه عده‌ای کینه‌توز و فرصت‌طلب قرار گرفت و سرانجام در زمان عبد الملک بن مروان، به بهانه توسعه مسجد، ساکنان آن را بیرون کردند و خانه را ویران ساختند.

تعجب این جا است که آن‌ها با مشاهده آن همه عطوفت و مهرورزی‌ها و احترام فوق العاده پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت‌به اهل بیت‌خود به ویژه نسبت‌به فاطمه علیها السلام چگونه مردان کینه‌توز و فرصت‌طلب را جهت‌بیعت گرفتن از علی علیه السلام روانه خانه فاطمه علیها السلام ساختند. آنان مگر حضرت فاطمه علیها السلام را نمی‌شناختند که با بردن آتش (27) هم در خانه را سوزاندند (28) و شکستند (29) ، هم پهلو (30) و حرمت صاحب خانه را. (31)

در این خانه که آن را هاله‌ای از غم و مظلومیت فرا گرفته، دو قبر مجهول و گمشده ویک محراب قرار دارد.قبر اول، قبرمحسن پنجمین فرزند حضرت علی و فاطمه علیهما السلام است وگویا درپای در خانه دفن گردید. قبر دوم‌احتمالا قبر فاطمه علیها السلام ویک محراب که برای همگان قابل رؤیت است وروزی این محراب محل نماز، سجده ودعای حضرت فاطمه زهرا علیها السلام‌بود.

جای بسی تعجب است که آن خانه‌ای که در زمان عبد الملک بن مروان به بهانه توسعه مسجد پیامبر خراب می‌شود، امروزه در محاصره نرده‌های آهنین قرار گرفته است.

--------------------------------------------------------------------------------

پی‌نوشت‌ها:

1) مدینه‌شناسی، ص 73.

2) سفینة البحار، ج 1، ص 115.

3) الرحلة الحجازیة، ص 327.

4) مناقب خوارزمی، ص 247.

5) مدینه‌شناسی، ص 119 و فرات کوفی، ص 125.

6) نور/36.

7) سفینة البحار، ج 1، ص 114 و مجمع البحرین، ص 138.

8) غذایی است که با آرد و شیر یا روغن می‌پزند. فرهنگ جدید، ص 91.

9) بشارة المصطفی، ص 195; عوالم العلوم و المعارف، ج 7، ص 123 و کامل الزیارة، ص 58.