غار کلدر با داشتن شواهد فرهنگی انسان از دوران پارینه سنگی میانه تا دوران معاصر، یکی از محوطه‌های کلیدی باستانی در ایران و غرب قاره آسیا محسوب می‌شود که آخرین مطالعات باستان شناسی در این غار نتایج جدیدی از قدمت دره خرم‌آباد را نشان داد و پیشینه این منطقه را از 40هزار به 54هزار سال پیش رساند.
در مطالعات صورت‌گرفته، بخشی از جمجمه انسان هوشمند در غار کلدر خرم‌آباد کشف شد که به این غار جایگاه جهانی بخشید و تکمیل‌کننده نظریات کارشناسان پیرامون فرآیند موج دوم مهاجرت انسان‌های هوشمند یا «هموساپین» به اروپا است.
غار کلدر در پنج کیلومتری شمال شهر خرم‌آباد به شماره 18796 در فهرست آثار غیرمنقول کشور به ثبت رسیده است.
در سال2024 سهمیه ثبت جهانی کشور ایران در یونسکو (مخفف نام سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد با هدف پیشبرد صلح و رفاه همگانی در جهان از طریق همکاری میان ملت‌ها است) به تدوین دره خرم‌آباد و قلعه تاریخی فلک‌الافلاک اختصاص یافت و مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان نیز از سوی قائم‌‌مقام وزیر به‌عنوان مسوول تدوین ثبت جهانی این 2 اثر تعیین و تلاش برای رفع موانع پیش روی این اقدام مهم آغاز شد.
همچنین قلعه تاریخی فلک‌الافلاک که در سال1348 به شماره ثبت883 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده بر بلندای تپه‌ای باستانی در مرکز شهر خرم‌آباد واقع شده است که در منابع تاریخی مکتوب با نام‌های متفاوت دژ شاپورخواست، سابرخاست، دزبر، قلعه خرم‌آباد و فلک‌الافلاک شناخته می‌شود و از یادگارهای شهر کهن شاپورخواست است که بنای اولیه آن را به زمان شاپور اول ساسانی در قرن سوم میلادی نسبت می‌دهند.
به گفته مسوولان اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان ارزیابان یونسکو هفدهم شهریورماه برای بررسی اقدامات صورت‌گرفته در راستای رفع موانع پیش روی ثبت این آثار به استان سفر کردند.
مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی لرستان با تاکید بر اینکه اقداماتی مطلوب برای ثبت دره خرم‌آباد انجام شده است، اظهار کرد: هفت غار و پناهگاه صخره‌ای، مجموعه فلک‌الافلاک شامل سه پل«شکسته، گپ و حاجی» همچنین باغ گلستان به مساحت 414هکتار و بیش از یک‌هزار و 600هکتار با حرایم اطراف، پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد را دربرمی‌گیرد.
عطا حسن‌پور افزود: در این راستا سامان‌دهی و آسفالت مسیر روستای قلعه سنگی خرم‌آباد منتهی به غار کلدر و جمع‌آوری نخاله‌ها و فضولات حیوانی در راه دسترسی به این اثر تاریخی ضروری است.
وی گفت: همچنین پاک‌سازی و سامان‌دهی رودخانه اصلی و کرگانه خرم‌آباد، نصب تابلوهای درون شهری، سامان‌دهی پیاده‌رو پل حاجی، جمع‌آوری نخاله‌های طول مسیر آثار تاریخی و تملک سه باب واحد تجاری در ورودی قلعه فلک‌الافلاک از اقدامات صورت‌گرفته به شمار می‌رود.
حسن‌پور اظهار کرد: در دل این پرونده یک شهر، 2روستای شمالی و جنوبی، رودخانه خرم‌آباد، قلعه تاریخی فلک‌الافلاک، سه پل تاریخی مهم «گپ، شکسته و حاجی» و بخشی از فرهنگ، آیین و سنت‌های استان نهفته هستند.
وی همچنین آیین «گل مالی» روز عاشورا را یکی از پیوست‌های مهم فرهنگی ثبت این آثار دانست که هرسال در حریم قلعه فلک‌الافلاک برگزار می‌شود.
نبود اثری از دوران پارینه سنگی در آثار ثبت جهانی ایران
حسن‌پور با تاکید بر اینکه در 28اثر ایران در یونسکو حتی یک اثر پیش از تاریخ پارینه سنگی وجود ندارد، تصریح کرد: سازمان جهانی یونسکو اعلام کرده است این تمایل وجود دارد که آثاری از دوران پارینه سنگی ثبت کند.
وی با اشاره به اینکه قطعا به لحاظ کارشناسی پرونده آثار لرستان ثبت جهانی خواهد شد، افزود: غارهای کلدر، قمری، گیلوران، یافته، کنجی و دو پناهگاه صخره‌ای‌گر ارجنه و پاسنگر در دره تاریخی خرم‌آباد قرار دارند و «قلعه فلک‌الافلاک» و «دره خرم‌آباد» به‌عنوان سهمیه ایران برای ثبت جهانی یونسکو (سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی سازمان ملل متحد) انتخاب شده‌اند.
«غار قمری یا اشکفت قمری» مربوط به دوران پیش از تاریخ ایران باستان بالای سفیدکوه مشرف به گرداب سنگی خرم‌آباد 10مهر1380 با شماره4144 به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده که کاوش رسمی آن سال‌های 1343 تا 1348 توسط پروفسور فرانک هول و باستان‌شناسان دانشگاه رایس انجام شده است.
خوش‌بینی نسبت به گزارش مثبت درباره دره خرم‌آباد
ارزیاب ایکوموس (شورای بین‌المللی ابنیه و محوطه‌ها) گفت: گزارشم را به‌عنوان ارزیاب میدانی درباره ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایکوموس ارسال می‌کنم، امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.
به گزارش روابط عمومی میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی حتیچ (خدیجه) پامیر که برای بررسی میدانی پرونده ثبت جهانی دره خرم‌آباد و قلعه فلک‌الافلاک به ایران سفر کرده است، در دیدار با علی دارابی، قائم مقام وزیر و معاون میراث فرهنگی وزارت‌خانه اظهار کرد: من ارزیاب بخش بناهای ایکوموس هستم و امیدوارم این پرونده با قابلیت‌هایی که دارد، ثبت شود. من گزارشم را به‌عنوان ارزیاب میدانی، آماده و به ایکوموس ارسال می‌کنم، امیدوارم نتیجه خوبی داشته باشد.
وی تاکید کرد: پیش‌تر از همکارانم شنیده بودم که ایرانی‌ها برای ثبت‌های جهانی بسیار جدی و سخت‌کوش هستند. اکنون این موضوع را لمس کردم. برنامه‌ریزی خوبی انجام گرفته بود و به پرسش‌ها به خوبی پاسخ داده می‌شد.
پامیر که اصالتی ترکیه‌ای دارد، درباره ایران گفت: ایران پر از شگفتی و زیبایی است. دوست دارم دوباره به این کشور بازگردم و زیبایی‌های آن را به دیگران معرفی کنم. شما همیشه می‌توانید روی من به‌عنوان یک «دوست ایران» حساب کنید.
ارزیاب ایکوموس خاطرنشان کرد: به‌عنوان کسی که با میراث‌فرهنگی سر و کار دارم، از افق چشم‌انداز ایران نسبت به موزه و تاریخ کشورش، بسیار خرسندم.
