بیان حقایقى از حیات نورانى ابراهیم، و ارائه گوشه‌اى از کوشش‌هاى خالصانه او، از قبیل آزمایشش به تکالیف سنگین بدنى، روحى، مالى، خانوادگى و اجتماعى، و سرفراز بیرون آمدن از میدان اجراى همه تکالیف، و رسیدنش به مقام با عظمت امامت و پیشوائى بر ناس، و ساخته شدن کعبه به دست او و اسماعیل، و درخواست‌هاى حکیمانه‌اش از حضرت حق، به خصوص تعلیم گرفتن مناسک حج و از همه مهم‌تر تسلیم بودنش در برابر خداى مهربان و همه احکام و فرمان‌هاى او، و تجلى توحید ذاتى و صفاتى و افعالى در اعماق جان و قلبش و این که آئین او آئین فطرى و حنیف بود، و کمترین شائبه شرکى در حیات پاکش و زندگى نورانى‌اش وجود نداشت، مسلمانان را آماده تغییر قبله از بیت المقدس به کعبه کرد، تا پس از سیزده سال در مکه و حدود هیجده ماه در مدینه که روى براى نماز به سوى بیت‌المقدس داشتند، روى وجود و حقیقت خود را به سوى کعبه کنند، تا براى همیشه از غیر خدا و اوهام و خیالات بى‌پایه، و عادات و رسوم بى‌مایه و هر چه بوى شرک دارد برگردند و تسلیم اراده و فرمان و خواسته او که در بیت و مناسکش جلوه‌گر است شوند خبر از تغییر قبله چه براى اهل کتاب که مى‌پنداشتند قبله عبادت براى همیشه بیت‌المقدس است، و چه براى مسلمانان که از شرّ افتخار فروشى اهل کتاب که مى‌گفتند قبله عبادات شما قبله ماست خبر بسیار مهم و در عین حال جنجال سازى بود.
رأى سبک مغزان در برابر حکم حق
و این خبر دیگرى بود که حضرت حق در اختیار مؤمنان قرار داد که در آینده‌اى نزدیک، پس از تغییر قبله در برابر چون و چراى سفیهان که مردمى کج سلیقه و سبک رأى، و گرفتار جمود فکرى و نارسائى و کوتاهى اندیشه‌اند قرار خواهید گرفت اعتراض به حکم حضرت حق که بر اساس حکمت و مصلحت است، و در آن خیر دنیا و آخرت بندگان منظور شده، و اشکال تراشى در برابر تغییر حکمى به وسیله خداوند، محصول تلخ سفاهت و سبک مغزى است، و این سبک مغزى و سفاهت مانع دل دادن به حکم خدا، و عبادت و بندگى صحیح و سدّ خطرناکى است که نمى‌گذارد انسان تسلیم اراده حق شود.
انسان‌هائى که از معرفت و آگاهى گرچه اندک باشد، و از پختگى عقل و تجربه و انصاف و تواضع و فروتنى برخوردارند نسبت به احکام الهى گرچه بنا به مصلحتى تغییر کند تسلیم محض هستند و هیچگونه اعتراضى به آن ندارند.
در این آیه شریفه خداوند بزرگ مسلمانان را از موضعگیرى سفیهان در برابر تغییر قبله و تبلیغات سوء و خطرناکشان خبر میدهد، تا آماده ایستادن در برابر آنان و پیشگیرى از گفتارها و آراء سنحیفشان باشند. و نگذارند سخنان شیطانى و مطالب آنان در قلب ضعیفان از امت اسلامى تأثیر سوء بگذارد.
همه جهات هستى از خداست
در آیه شریفه در جمله مله المشرق و المغرب دست مایهاى براى جواب به سفیهان در اختیار مسلمانان قرار میدهد، که اولًا خداوند مالک مشرق و مغرب همه جهات است، و ثانیاً حضرت او فعّال ما یشاء است و در ارائه حکم ثابت یا حکم قابل تغییر داراى اختیار است و احدى در برنامههاى او نفوذ ندارد، سالها مصلحت دانسته قبله عبادت پیامبر و مسلمانان بیت المقدس باشد، و سپس اراده حکیمانه، و مصلحت خواهى‌اش، و رحمت و لطف واسعه‌اش اقتضا کرده قبله
عبادت را از بیت‌المقدس به سوى کعبه برگرداند، و احدى را نمى‌رسد که به خواست او و اراده عالمانه‌اش و لطف ویژه‌اش به محمد (علیهما السلام) بنده‌خاصش اعتراض کند، و اگر کسى به اعتراض برخیزد دلیل بر سفیه بودن او و سبک مغزى وى است.
ذات او و رحمت و ربوبیت او و اراده حضرتش محدود به جهتى نیست، تغییر قبله در حقیقت تغییر از جهتى به سوى جهت دیگر است، که هر دو جهت در مالکیت خدا و در احاطه رحمت و ربوبیت اوست.
بس که هست از همه رو و ز همه سو راه به تو- به تو برگردد اگر راهروى برگردد.
برگرفته شده از:
کتاب : تفسیر حکیم جلد چهارم
نوشته : استاد حسین انصاریان
