«مرکز رصد جمعیت کشور» وابسته به سازمان ثبت‌احوال ایران به تازگی آمارهایی در رابطه با طلاق در ایران در سال 1402 منتشر کرده است. در این آمارها بیشترین و کمترین شهرهایی که ازدواج‌هایشان با شکست مواجه شده‌اند، آمده است و همچنین آمارهای مربوط به سن طلاق. برخی رسانه‌ها بر اساس آمار مرکز رصد جمعیت کشور سازمان ثبت‌احوال که شامل 201 هزار و 468 رویداد طلاق در سال 1402 نتیجه‌گیری کرده‌اند: «نسبت به مدت مشابه سال قبل 3 درصد کاهش داشته و به این ترتیب پس از سه دهه آمار طلاق در کشور کاهشی شده است.» این در حالی است که مشاهدات و بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان از حکایت دیگری دارد.
شوک طلاق در دهه 80 وارد شد
نخستین شوک افزایش آمار طلاق به ایرانیان به دهه 80 برمی‌گردد. آمار طلاق از سال 1380 به بعد با شتاب بیشتری نسبت به سال‌های گذشته افزایش پیدا می‌کند. آمار طلاق در سال1380، 4.9 درصد، سال1381، 3.10 درصد، سال 1382، 6.10 درصد، سال1383، 5.10 درصد، سال 1384، 7.10 درصد و سال1385، 12.1 درصد بوده است. این آمار همچنان در سال‌های بعد هم روند افزایشی دارد، به‌طوری که رئیس سازمان ثبت احوال کشور تعداد طلاق‌های ثبت شده در سازمان ثبت احوال را 99 هزار و 852 واقعه در سال 86 اعلام کرده و می‌گوید: «این واقعه نسبت به سال گذشته خود پنج هزار و 813 مورد افزایش داشته است.» این رویه همچنان در سال‌های بعد هم روند افزایشی پیدا می‌کند تا اینکه به تازگی آماری منتشر شده که در آن برخی از رسانه‌ها استنباط کردند که بالاخره بعد از سه دهه طلاق روند کاهشی پیدا کرده است. از آنجا که تحلیل آمار می‌تواند منجر به کاهش آسیب‌های اجتماعی و برنامه‌ریزی برای چشم‌انداز کشور شود، بسیار تاثیرگذار است. به همین دلیل، روزنامه «دنیای اقتصاد» به بررسی این آمار پرداخته تا ابعاد مختلف آن روشن شود.
کاهش بی‌معنا
پیش از این عنوان کردیم؛ تحلیل ارائه شده از آمارهای جدید ثبت احوال گویای آن است که بعد از سه دهه روند طلاق کاهشی شده است. سوال این است که آیا این تحلیل صحت دارد؟ محمدجواد محمودی، رئیس موسسه تحقیقات جمعیتی با استناد به این آمارها معتقد است که این کاهش ناچیز سه درصد با توجه به روند رو به رشد طلاق تغییر معناداری محسوب نمی‌شود: «یکی از متداول‌ترین شاخص‌ها برای مطالعه سطح و روند رویدادهای ازدواج و طلاق در ایران که اغلب توسط کاربران عمومی و حتی در متون تخصصی به کار می‌رود، نسبت ازدواج به طلاق است. این نسبت حاصل تقسیم تعداد ازدواج‌های یک سال بر تعداد طلاق‌ها در همان سال است که تعداد ازدواج‌های واقع شده به ازای هر طلاق واقع شده در آن سال را نشان می‌دهد. این در حالی است که آنچه اتفاق افتاده، در واقع کاهش ناچیز2/6 درصدی آمار طلاق در سال 1402 به نسبت سال قبل از آن است که در سه دهه بی‌سابقه نیست و همچنین به نسبت روند رو به رشد طلاق در دهه‌های اخیر تغییر معناداری محسوب نمی‌شود.»
در یک دهه گذشته ازدواج‌ها نصف شده‌اند
این‌بار از منظر تعداد ازدواج‌ها، کاهش طلاق را بررسی می‌کنیم. بنا بر داده‌های مرکز آمار در سال 90، تعداد 874 هزار و 792 ازدواج ثبت شده است. بنابراین تعداد کسانی که برای ازدواج راهی دفترخانه شدند کمتر و آنها که مهر طلاق را در شناسنامه خود زدند، بیشتر شده است. در سال 1400 آمار ازدواج به 572 هزار و 11 مورد رسیده است .طبق آمار منتشر شده در درگاه آمارهای انسانی سایت ثبت احوال، 481 هزار تعداد ازدواج ثبت شده است.این نشان می‌دهد که در دهه گذشته آمار ازدواج‌ها نزدیک به نصف شده است. حال اگر آمار طلاق 202 هزار باشد؛ در سال 1402 به ازای هر 10 ازدواج، بیش از 4 طلاق ثبت شده. این نرخ بالاترین نسبت طلاق به ازدواج، از زمان ثبت آمار رسمی در ایران است. بنابراین کاهش طلاق به دلیل کاهش ازدواج بوده و مقایسه آمارهای طلاق در چند دهه نمی‌تواند لزوما نشان‌دهنده کاهش طلاق باشد.
مشاهدات میدانی نشان از افزایش طلاق دارد
به سراغ سعید معیدفر، جامعه‌شناس رفتیم تا این‌بار از منظر متفاوتی به این آمارها نگاه کنیم. معیدفر به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «طلاق در سال‌های اولیه ناشی از تحولاتی است که در جامعه اتفاق می‌افتد. ما از جامعه هم‌بسته و پیوسته با ارزش‌های مشترک که ازدواج در درون آن صورت می‌گرفت؛ وارد جامعه بزرگ، متکثر و غیرهمبسته شده‌ایم. ازدواج در دهه اخیر با تنوع بیشتری در میان اقوام صورت می‌گیرد. این در حالی است که هر چقدر عقب‌تر می‌رویم، ازدواج‌ها در مقیاس‌های محدود و کوچک اتفاق می‌افتاد. بیشتر اقوام و فامیل‌ها و آشناها با هم وصلت می‌کردند و این میزان تنوع اندیشه و مشغولیت‌ها وجود نداشت. امروزه ما در فرآیندهای جهانی قرار گرفته‌ایم و این شرایط نوع ازدواج‌ها را تغییر داده است.» او از شرایط کنونی جامعه این‌طور نتیجه می‌گیرد: «از آنجا‌که ازدواج از دایره خانوادگی بیرون آمده و در ارتباطات گسترده‌ای انجام می‌شود. بیشتر افراد پس از وارد شدن به زندگی متوجه تفاوت‌های فرهنگی می‌شوند و خیلی بیشتر طلاق اتفاق می‌افتد.» معیدفر معتقد است: «شاید به همین دلیل است که این روزها مشاهدات میدانی ما حاکی از افزایش طلاق است.»
این جامعه‌شناس همچنین به این نکته تاکید می‌کند: «خیلی مشخص است که چرا این روزها طلاق بیشتر اتفاق می‌افتد و آن برمی‌گردد به تفاوت‌های میان خانواده‌ها و سبک‌های زندگی، سلیقه‌ها، دیدگاه‌ها و جنبه‌های هیجانی و افق‌های زندگی و مسائل جنسی و اقتصادی. بخشی از این مسائل ممکن است از ویژگی‌های دنیای مدرن باشد. همان‌طور که می‌دانید؛ میانگین طول یک ازدواج در انگلیس 7 سال است.» این جامعه‌شناس تاکید می‌کند: «معمولا برای بررسی روند کاهشی یا افزایشی طلاق در ایران نرخ را در نظر نمی‌گیرند. نرخ یعنی نسبت ازدواج به طلاق. مساله دیگری هم در این زمینه می‌توان مدنظر قرار دارد و اینکه پیک جمعیتی ما تغییر پیدا کرده است. دهه 60 جمعیت زیادی داشتند بعد وقتی این افراد به سن ازدواج رسیدند آمارها بالا می‌رود و هر چقدر نرخ جمعیت تغییر کند، نرخ ازدواج و طلاق هم تغییر پیدا می‌کند. این هم فاکتور دیگری است که باید در تحلیل آمارهای طلاق و ازدواج در نظر گرفته شود.»
سن ازدواج در زنان و مردان 5 سال افزایش یافته است
بررسی آمارها بر گفته‌های معیدفر صحه می‌گذارد. چرا که بیشترین طلاق‌ها در یک تا 5 سال اول ازدواج رخ داده‌اند. به این معنا که اختلافات سبک زندگی در همین چند سال بروز پیدا می‌کند. برخی از کارشناسان اجتماعی معتقدند: «مجموعه‌ای از عوامل، محدودیت‌ها و تنگناهای اقتصادی روند ازدواج جوانان را با تاخیر همراه کرده است.» نتیجه این روند، افزایش سن ازدواج در یک دهه اخیر است: بررسی میانگین سن ازدواج در سال 1392 در نخستین ازدواج زنان و مردان به ترتیب 23.1 و 27.3 بوده و در سال 1402؛ 28 در مردان و 23.9 در زنان است. این یعنی سن ازدواج طی حدود 10 سال در زنان 8 ماه و در مردان 7 ماه بیشتر شده است.
شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس می‌گوید: «میانگین سن ازدواج در 4 دهه گذشته برای دختران 20 سال و برای پسران 25 سال بود، اما این رقم اکنون برای مردان به 30 سال و برای زنان به 25 سال رسیده؛ به عبارتی به‌طور تدریجی میانگین سن ازدواج در زنان و مردان 5 سال افزایش یافته است.» بالطبع این بالارفتن سن ازدواج روی سن طلاق هم تاثیرگذار است به همین دلیل میانگین سن طلاق افزایش یافته است: «این شاخص در سال 1392 به ترتیب 34.7 و 29.9سال برای مردان و زنان بوده است. به عبارتی طی سال‌های 1392 تا 1402 به ترتیب 3.9سال و 4 سال به میانگین سن مردان و زنان در زمان نخستین طلاق افزوده شده که نشان از تجربه طلاق در سنین بالاتر دارد.» معیدفر هم در این باره می‌گوید: «نباید فراموش کنیم که همچون گذشته قبحی برای طلاق وجود ندارد. دیگر افراد تحت فشار خانواده‌های بسته پایبند به زندگی نیستند. به نظر من اینکه چرا سن طلاق بالا رفته نیاز به تحقیقات بسیار مفصلی دارد و داده‌های کافی برای تحلیل این شرایط وجود ندارد.»
کدام شهرها بیشترین و کمترین طلاق را داشته‌اند؟
آمارهایی که اخیرا اعلام شده نشان می‌دهد که تهران بیشترین آمار طلاق را دارد؛ یعنی 34097. بعد از آن خراسان رضوی با 21643 تعداد طلاق در جایگاه بعدی قرار می‌گیرد. پس از آن خوزستان است با ثبت 11566 طلاق و بعد از آن فارس 11056 رویداد طلاق را داشته است. از سوی دیگر ایلام 1096 کمترین آمار طلاق را داشته است و به ترتیب این رکورد به خراسان جنوبی با تعداد 1488، چهارمحال و بختیاری با تعداد 1791 و کهگیلویه و بویراحمد 1672، سمنان با تعداد 1586 طلاق تعلق می‌گیرد. اگرچه تحلیل این آمارها نیاز به پژوهش‌های گسترده‌ای دارند، اما بر اساس گفته‌های معیدفر، میزان طلاق‌ها بیشتر به سبک زندگی افراد در شهرها برمی‌گردد و اینکه چه میزان این شهرها در پروسه توسعه انبوه قرار گرفته‌اند.
