زراره می گوید نزد امام صادق علیه السّلام بودم که سخن از دوران غیبتِ امام به میان آمد و اینکه برای قائم قبل از قیام، غیبتی است که خدا با آن شیعه را امتحان می کند و بسیاری از مردم در این امتحان مردود می شوند. در ادامه زراره از امام صادق علیه السّلام می پرسد: فدایت شوم اگر آن زمان را درک کردم چه کنم؟ امام فرمودند: ای زراره اگر عصر غیبت را درک کردی بر این دعا مداومت داشته باش:
اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ نَبِیَّکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی (1)
در این فرصت مناسب است به معنای دعایی که بارها شنیدیم و خواندیم، توجّه کنیم دعایی کوتاه امّا مشتمل بر معارفی والا یعنی توحید، نبوّت و امامت؛ به بیان آیة الله جوادی آملی این دعا در قالب برهان لمّی ایراد شده است توضیح اینکه معرفت به خدا، علّت معرفت به پیامبر می شود و شناخت مقام نبوّت علّت معرفت به مقام امامت می شود. (2)
زراره می گوید نزد امام صادق علیه السّلام بودم که سخن از دوران غیبتِ امام به میان آمد و اینکه برای قائم قبل از قیام، غیبتی است که خدا با آن شیعه را امتحان می کند و بسیاری از مردم در این امتحان مردود می شوند
در فراز اوّل دعا از خدا می خواهیم که خودت را به من معرّفی کن چرا؟ چون اگر خودت را به من معرّفی نکنی پیامبر تو را نخواهم شناخت یعنی اگر کسی خدا را شناخت، می فهمد که خدا بدون پیامبر نمی شود. خدایی که خیر محض است و دارای صفات کمالیّه، حتما برای هدایت انسان، پیامبرانی را می فرستد تا پیام خدا را به جامعۀ بشری منتقل کنند. (3) در قرآن کریم می خوانیم: وَ ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِذْ قالُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ عَلى بَشَرٍ مِنْ شَیْء (4) کسانی که معتقدند خدا بر هیچ انسانی چیزی نازل نکرده است، خدا را به شایستگی نشناخته اند یعنی از لوازم ألوهیّت و خصائص ربوبیّت، نازل کردن وحی و کتاب به غرض هدایت انسان است. (5)
همین مطلب را امام علی علیه السّلام در نامه 31 نهج البلاغه که نامه ای است به فرزند گرامیشان امام حسن مجتبی علیه السّلام، بیان کردند. این نامه در بردارندۀ مباحث معرفتی و تربیتی می باشد در بخش معرفتی آن و اثبات وحدت مبدأ متعالی چنین آمده است: وَ اعْلَمْ یَا بُنَیَّ أَنَّهُ لَوْ کَانَ لِرَبِّکَ شَرِیکٌ لَأَتَتْکَ رُسُلُه (6)در این عبارت مسأله به صورت قیاس استثنایی بیان شده است: (7) پسرم بدان اگر برای پروردگار تو شریکی بود، قطعا پیامبرانِ آن خدای دیگر هم برای تبلیغ و رساندن پیام آن خدا به مردم، نزد تو می آمدند امّا پیامبران آن خدای دیگر نزد تو نیامدند پس نتیجه می گیریم که پروردگار تو شریک ندارد.
فراز دوم دعا این است: خدایا پیامبر خودت را به من معرفّی کن چرا؟ چون اگر پیامبر خودت را به من معرّفی نکنی، حجّت (امام) تو را نخواهم شناخت. یعنی اگر کسی مقام نبوّت را و شئون و وظایف پیامبر را بشناسد می فهمد که پیامبر بدون جانشین نمی شود هر پیامبری جانشین دارد. (8) امامت از دیدگاه تمام امّت اسلامی از مسلّمات است گرچه در اینکه دلیل ضرورت امامت عقلی است یا نقلی و اینکه تعیین امام بر عهدۀ مردم است یا خدا و اینکه امام چه خصوصیّاتی باید داشته باشد، میان مکاتب اسلامی، اختلاف وجود دارد. شیعۀ امامیّه معتقد است از آنجا که امامت منصبی الهی است، تعیین مصداق آن باید از سوی خدا انجام شود و در واقع هم این اتّفاق افتاده است. (9)
خدایا حجّت(امام) خودت را به من معرفّی کن چرا؟ چون اگر حجّت خودت را به من معرّفی نکنی در دینم گمراه می شوم یعنی نتیجه عدم معرفت به حجّت الهی،ضلالت و گمراهی در دین است
و امّا فراز سوم دعا: خدایا حجّت (امام) خودت را به من معرفّی کن چرا؟ چون اگر حجّت خودت را به من معرّفی نکنی در دینم گمراه می شوم یعنی نتیجه عدم معرفت به حجّت الهی،ضلالت و گمراهی در دین است. اکنون که به لطف خدا با مفهوم این دعا بیشتر آشنا شدیم، امید است که به این نکات پایانی هم توجّه کنیم:
اوّل. دعا تنها مجموعه ای از الفاظ برای خواندن و درخواست کردن نیست (10) یعنی باید اقدام و عمل را به دنبال داشته باشد خدایا خودت را به من معرّفی کن یعنی حرکت کن به سوی خداشناسی و پیامبر شناسی و امام شناسی
دوم. سیر معرفتی از خداشناسی آغاز می شود و به پیامبر شناسی می رسد به دنبال آن هم امام شناسی می باشد.
سوم. توحید و نبوّت و امامت حقیقت دین می باشد و برای دیندار بودن، معرفت به این سه مرتبه ضروری است.
--------------------------------------------------------------
1.صدوق، کمال الدین و تمام النعمة، موسّسة النشر الاسلامی، ص376.
2.جوادی آملی، عبدالله، امام مهدی موجود موعود، نشر إسراء،38.
3.برای تبیین ضرورت بعثت انبیاء به کتاب راه و راه نماشناسی از مجموعۀ معارف قرآن (ویراست جدید)اثر آیة الله مصباح یزدی درس چهارم مراجعه نمایید.
4.انعام/91.
5.طباطبایی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسّسة الاعلمی للمطبوعات،ج7، ص278.
6.نهج البلاغه، موسّسة النشر الاسلامی، ص126.
7.قیاس استثنایی قیاسی است که نتیجه آن، خودش یا نقیضش در مقدّمات آمده باشد. به کتاب المنطق مرحوم شیخ محمد رضا مظفّر مراجعه کنید.
8.در مقاله ای به نام «هر پیامبری جانشین دارد» به توضیح این موضوع پرداختم.
9.به کتاب ارزشمند منشور عقاید امامیّه تألیف آیة الله سبحانی ص154 مراجعه کنید.
10.جوادی آملی، عبدالله،ا مام مهدی موجود موعود، نشر إسراء، ص66.
منبع : تبیان
