اولین سفر عراقچی به عربستان سعودی / لبنان در انتظار حل مسائل

 عصرایران ؛ رضا غبیشاوی - عباس عراقچی وزیر خارجه ایران برای اولین بار امروز چهارشنبه راهی عربستان سعودی شد و با مقامات ارشد سعودی دیدار و گفتگو می کند.

سخنگوی وزارت خارجه ایران (اسماعیل بقایی) درباره این سفر در توییتر و به زبان عربی نوشت: "عراقچی وزیر امور خارجه، در چارچوب رایزنی های دیپلماتیک و هماهنگی جمهوری اسلامی ایران با کشورهای منطقه برای توقف نسل کشی و حملات اسرائیل و کاهش آلام برادران و خواهرانمان در غزه و لبنان امروز به پادشاهی عربستان سعودی سفر خواهد کرد. نسل کشی و تجاوز باید متوقف شود. ایران مصمم به تقویت روابط با همسایگان خود برای تضمین ثبات و امنیت و توسعه همکاری های اقتصادی به گونه ای است که در خدمت همه مردم منطقه باشد".

 

روابط دو جانبه 

ایران و سعودی را دو بال جهان اسلام می دانند. دو قدرت منطقه ای که نمی توانند یکدیگر را از بازی حذف کنند اما می توانند به شدت به یکدیگر آسیب بزنند. پس به سود دو طرف است که رابطه میان خود را مدیریت و کم آسیب کنند.

عادی سازی روابط ایران – عربستان سعودی در دولت سابق و با میانجیگری چین و مذاکرات در عالی ترین سطح از نمایندگان رهبران دو کشور انجام شد و حالا دولت فعلی این میراث را در اختیار دارد.

بررسی روابط ایران و سعودی در چند ماه اخیر نشان می دهد مقامات کشور با وجود اختلافات جدی  تلاش می کنند رابطه دوجانبه را مدیریت کنند و از سطح تنش ها و اختلافات بکاهند.

دیدار عراقچی با وزیر خارجه سعودی در ریاض

عربستان سعودی برای اجرای برنامه اقتصادی چشم انداز 2030 خود نیازمند آرامش و کاهش است. در مقابل ایران تلاش می کند در نزاع با امریکا و اسرائیل،‌ عربستان سعودی را از دشمنان خود دور و حداقل به جایگاه بی طرف سوق دهد.

چش انداز 2030 سعودی بر پایه قطع وابستگی این کشور به درآمدهای نفتی از طریق جهش درآمدهای بخش های غیرنفتی است. بخش هایی که قطعا از ناامنی و تنش در منطقه آسیب می بینند.

رابطه با عربستان سعودی بیش از رابطه با یک کشور است بلکه طیفی از کشورها را شامل می شود. تهران برای تضمین داشتن رابطه خوب با کشورهای عربی منطقه نیازمند مدیریت رابطه خود با ریاض است. ضمن اینکه دولت سعودی از توانایی آسیب زدن به روابط ایران با طرف های مختلف منطقه ای و جهانی برخوردار است. 

ایران و عربستان سعودی درباره بحران های غزه و لبنان دارای مواضع متفاوت و حتی متعارض هستند. ایران در فلسطین از حماس حمایت می کند. عربستان سعودی علیه حماس است و از تشکیلات خودگران فلسطین پشتیبانی و تایید می کند.

درباره فلسطین ایران خواهان حذف اسرائیل و ایجاد دولت فلسطین در سراسر سرزمین تاریخی فلسطین است. در مقابل عربستان سعودی ارائه دهنده طرح صلح عربی در قالب طرح دو دولت است. یعنی پذیرش همزیستی و وجود دو کشور دولت فلسطین در کنار اسرائیل است. 

در لبنان، ‌ایران از حزب الله حمایت می کند و عربستان سعودی از جناح مقابل.
در دیگر مسائل خاورمیانه هم وضعیت همین گونه است. ایران از دولت حوثی های یمن حمایت می کند و عربستان سعودی از دولت عدن یمن. 

با این حال رایزنی ها و دیدارهای مقامات دو کشور در سه سال اخیر نشان می دهد این دو قدرت منطقه ای تصمیم گرفته اند با وجود همه اختلافات و تعارض منافع،‌ از طریق گفتگو و رایزنی، اختلافات خود را مدیریت و ظهور تعارض ها خودداری کنند. نشانه آن را هم باید سکوت مقامات دو کشور و خودداری از موضع گیری  علیه یکدیگر در جنگ غزه و بحران لبنان دانست. برخلاف گذشته که عربستان سعودی به شدت از حماس و حزب الله انتقاد می کردند و مقامات ایرانی هم سعودی ها را مقصر می دانستند. 

 
نزاع ایران – اسرائیل

نزاع ایران و اسرائیل یکی دیگر از موضوعات مورد بحث در گفتگوی مقامات ایران و سعودی خواهد بود. سعودی ها تاکنون در این نزاع،‌ خود را کنار کشیده اند و از هر گونه اظهار نظر یا رفتاری علیه یک طرف خودداری کرده اند. این نزاع با هر نتیجه ای و در هر شرایطی به سود عربستان سعودی است.

حملات موشکی ایران به اسرائیل به سود ریاض است زیرا فشارها بر تل آویو را افزایش می دهد. همزمان مقامات سعودی معتقدند  نزاع ایران – اسرائیل و حملات موشکی از ایران علیه اسرائیل و تهدیدات اسرائیل برای واکنش به ایران می تواند به مهار دو طرف به سود عربستان منتهی شود. گرچه تبعات ناامن شدن و جنگی شدن فضای منطقه، به عربستان سعودی هم خواهد رسید.

رویترز هم به تازگی به نقل از یک مقام ایرانی خبر داد تهران به کشورهای جنوب خلیج فارس درباره هر گونه همکاری آنها با اسرائیل در حمله احتمالی اسرائیل به ایران هشدار داده است. از جمله اینکه این کشورها بخواهند حریم هوایی و آسمان خود را در اختیار جنگنده های اسرائیلی قرار بدهند. این خبر رویترز می گوید مقامات ایرانی از مسوولان 6 کشور جنوب خلیج فارس خواسته اند اگر از تهران در برابر اسرائیل حمایت نمی کنند حداقل بی طرف بمانند.

مقامات اسرائیلی درباره گزینه ها و احتمالات واکنش به حمله موشکی ایران صحبت می کنند و این موضوع نقش احتمالی جنوب خلیج فارس را در این واکنش، بحث برانگیز کرده است. اسرائیل با 2 کشور امارات و بحرین رابطه رسمی و دیپلماتیک دارد. همچنین با عمان، قطر و عربستان سعودی ارتباطات غیررسمی دارد.

ایران در نزاع فعلی با اسرائیل و درگیری های مختلف میان دو طرف،‌ نیاز دارد 6 کشور جنوب خلیج فارس را در کنار خود داشته باشد یا حداقل این کشورها بی طرف بمانند. در نتیجه هر گونه تنش در روابط با عربستان سعودی، به معنی هل دادن جنوب خلیج فارس به سمت اسرائیل خواهد بود و تهران خواهان چنین چیزی نیست.

وضعیت لبنان

اگر نگوییم مهمترین حتما یکی از مهمترین پرونده های مورد گفتگو میان وزیران خارجه ایران و عربستان سعودی، وضعیت لبنان است. عراقچی خود نیز به تازگی از سفر به بیروت بازگشته است. سفری که باعث شد از نزدیک شاهد شرایط جنگی این کشور باشد. 

لبنان در یک ماه اخیر شاهد اتفاقات مهمی بود. از ترور سید حسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان قدرتمندترین چهره لبنان و جانشین احتمالی اش هاشم صفی الدین تا حملات هوایی و زمینی ارتش اسرائیل به لبنان و آوارگی نزدیک به 1.5 میلیون نفر از شهروندان این کشور در اثر جنگ.

لبنان از قبل هم با مسائل مختلفی روبه رو بود و هست و مهمترین آن فعلا ناتوانی احزاب لبنانی در انتخاب رئیس جمهوری جدید و نخست وزیر جدید است.

لبنان فعلی نه رئیس جمهوری دارد و نه نخست وزیر. در "قصر بعبدا"، صندلی ریاست جمهوری خالی است و در کاخ نخست وزیری (سرای الحکومی)‌ هم یک نخست وزیر موقت، پشت میز است.

"نجیب میقاتی" نخست وزیر فعلی بعد از استعفا ،‌ به صورت موقت و تا انتخاب نخست وزیر جدید در پسمت خود باقی است و همزمان وظایف ریاست جمهوری را هم برعهده گرفته است.
مشکل اینجاست که انتخاب رئیس جمهوری در لبنان تنها با اجماع طیف های مختلف جامعه لبنان و اکثریت رای اعضای پارلمان صورت می گیرد. تاکنون هر جناح سیاسی لبنان بر گزینه خود اصرار دارد و دو جناح نمی توانند به گزینه مشترک برسند.

دو کشور ایران و عربستان سعودی، مهمترین بازیگران خارجی در صحنه داخلی لبنان هستند. لبنان به مانند شرکت سهامی خاص است و سهامداران اصلی آن را باید ایران و عربستان سعودی و در رتبه بعدی،‌ فرانسه و امریکا و سوریه دانست.
در دهه های اخیر هر گاه روابط تهران – ریاض خوب بوده از بیروت هم خبرهای خوبی به گوش رسیده است.  عکس آن را هم بارها در 20 سال اخیر دیده ایم. همانگونه که هماهنگی ایران و عربستان سعودی درباره شرایط یمن نتیجه بخش بود و این کشور بیش از سه سال که از شرایط جنگ داخلی و خون ریزی خارج شده است.

حل مشکلات سیاسی لبنان منوط به توافق ایران - سعودی است.  لبنان از جامعه چند بخشی تشکیل شده است. حزب الله مهمترین گروه شیعه در راس جناح 8 مارس و حزب سنی المستقبل در راس جناح 14 مارس قرار دارند.
تهران و ریاض می توانند از نفود و تاثیرگذاری خود بر احزاب شیعه و سنی لبنان استفاده کنند و آنها را به تصمیم گیری مشترک برسانند.

بعد از ترور سیدحسن نصرالله دبیرکل حزب الله لبنان،‌ سران سیاسی لبنان درباره ازسرگیری مذاکرات برای انتخاب رئیس جمهوری جدید توافق کردند. صحنه سیاسی لبنان نشانه هایی از عقب نشینی همه طرف ها از موضع سرسختانه خود دارد.

شیخ نعیم قاسم معاون دبیرکل حزب الله لبنان هم به تازگی در پیام تصویری امادگی این گروه را برای آتش بس با اسرائیل اعلام کرد. برخلاف گذشته، اشاره ای به شرط آتش بس در غزه دیده نمی شود.

ایران به دنبال توقف حملات اسرائیل به لبنان و بازگشت آوارگان لبنانی به خانه است تا شرایط برای ثبات سیاسی در این کشور فراهم شود و حزب الله لبنان نیز بتواند به بازیابی و بازسازی داخلی بپردازد.