سیره معصومین و گفتار آن بزرگواران همگی ملهم از قرآن کریم است و ایشان بارها بدان اشاره کرده اند. آنهایی که با قرآن آشنایی دارند به خوبی می توانند رابطه گفتار و رفتارآنان را با قرآن بسنجند و نتیجه گیری کنند، البته گاه این استفاده های آن حاملان آن قدر ظریف و لطیف است که جز خود آنها کسی ذوق آن را ندارد که این گونه از قرآن استفاده نماید. در شماره هایی از بشارت تجلّی قرآن در سیره معصومین را بررسی کردیم. در این شماره نیز گفتاری از امیرمؤمنان علی (ع) را آورده و رابطه های پیدا و پنهان آن را با قرآن نشان می دهیم:
در خطبه 199 نهج البلاغه می خوانیم:
تَعاهَدُوا اَمر الصَّلاة وَ حافِظوُا عَلَیها وَ استکثَرُوا مِنها وَ تَقَّربُوا بِها... .
«ملتزم شوید به امر نماز و آن را در وقت خود و با مراقبت و اهمیت بجای آورید و به وسیله آن به خداوند عالم نزدیک شوید به جهت این که خداوند می فرماید: آن بر مؤمنان در وقت های معینی مقرر و واجب شده است.
آیا به جواب اهل جهنم گوش نمی دهید وقتی از آن ها سؤال می شود: چه چیزی شما را به جهنم کشاند؟ می گویند: ما از نمازگزاران نبودیم». نماز گناهان را می ریزد؛ مانند ریختن برگ از درختان و گناهان را از گردن ها باز می کند همان گونه که مهارها و طناب ها از گردن حیوانات باز می شود.
و رسول خدا (ص) نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه فرمود که بر در خانه هر انسانی قرار دارد و او در هر شبانه روز پنج بار خود را در آن شستشو می دهد. آیا در این صورت هیچ آلودگی در بدن او خواهد ماند. حق نماز را کسانی از مؤمنان شناختند که زینت متاع انبیا و آنچه وسیله خنکی چشم است از فرزندان و اموال به خود مشغول نکرده است. خداوند سبحان می فرماید: مردانی که نه تجارت و نه خرید و فروش، آنها را از یاد خدا و به پا داشتن نماز و پرداختن زکات باز نمی دارد.
و رسول خدا (ص) خود را برای نماز به زحمت می انداخت در حالی که بشارت بهشت به او داده شده بود؛ زیرا خداوند به او فرموده بود: اهل خود را به نماز امر کن و نسبت به آن شکیبا باش.
و آن حضرت همیشه اهل خود را به نماز امر و خود نیز بر آن شکیبایی می کرد.»
آیاتی که به طور صریح و یا به صورت اشاره مورد استفاده حضرت قرار گرفته اند؛ عبارتند از:
1ـ بر امر نماز محافظت کنید و مواظب باشید
اشاره به آیه شریفه: «وَ الَّذینَ هُم عَلی صَلَواتِهِم یحافِظُون»1
و آنها که بر نمازهایشان مواظبت می کنند.
2ـ نماز بر مؤمنان در وقت های معینی واجب شده است:
اشاره دارد به آیه شریفه:«انَّ الصَّلاة کانَت عَلَی المُؤمِنینَ کِتاباً مَوقَوتاً». 2
همانا نماز وظیفه ثابت و معینی برای مؤمنان است.
3ـ وقتی از اهل جهنم سؤال می شود، چه چیزی موجب شد که شما به جهنم درآیید؟
این آیه شریفه مورد استناد قرار گرفته است: «ما سَلَکَکُم فی سَقَر قالُوا لَم نَکُ مِنَ المُصلّین». 3
چه چیز شما را به دوزخ وارد ساخت؟ می گویند: ما از نمازگزاران نبودیم.
4ـ کسانی از مؤمنان حق نماز را شناختند که زندگی دنیا و زینت های آن از پرداختن به نماز و اهمیت آن مشغولشان نساخته است. اشاره به این آیه شریفه دارد: «المالُ وَ البَنُونُ زینَةُ الحیوةِ الدُّنیا وَ الباقِیات الصّالحِات خَیر عِند رِبّک وَ خَیر املاً 4 مال و فرزند، زینت زندگی دنیاست و باقیات صالحات ]ارزش های پایدار[ ثوابش نزد پروردگارت بهتر و امیدبخش تر کند.
و این آیه شریفه: «و ما اُوتیتُم مِن شَی فَمَتاعُ الحیوة الدنیا» 5
آنچه به شما عطا شده متاع زودگذر زندگی دنیاست.
5ـ مردانی که باز نمی دارد آنان را... .
دقیقاً این آیه مورد استناد قرار گرفته است: «رِجال لا تُلهیهِم تِجارة وَ لا ببع عَن ذِکرِ اللّه وَ اقام الصَّلاة وَ ایتاءِ الزَّکاة»7
مردانی که نه تجارت و نه خرید و فروش آنان را از یاد خدا و برپاداشتن نماز و ادای زکات غافل نمی کند.
6ـ و آیه نیز صریحاً مورد استناد قرار گرفته است:
اَهلَکَ بالصّلاة و الصطبرعلیها.8
خانواده خود را به نماز فرمان ده و بر انجام آن شکیبا باش.
ملاحظه می شود که در یک کلام کوتاه، حضرت به صورت مستقیم و غیر مستقیم چه مقدار از قرآن بهره برده اند؛ البته آیات مورد نظر حضرت امیر (ع) در این بخش منحصر به موارد مذکور نیست و با دقّت بیشتری در کلام، در یک بحث تفصیلی و مشروح به آیات زیادی از قرآن می توان اشاره کرد، امّا به جهت رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می کنیم.
پی نوشتها:
1ـ سوره مومنون، آیه 9.
2ـ سوره نساء، آیه 103.
3ـ سوره مدثر، آیه 42.
4ـ سوره کهف، آیه 46.
5ـ سوره شوری، آیه 36.
6ـ سوره نور، آیه 37.
7ـ سوره طه، آیه 32.
تجلی قرآن در شعر و ادب فارسی
