مسعود پزشکیان با حضور در اجلاس بریکس تلاش کرد تا با رویکرد توجه به اتحادهای اقتصادی شرقی، مسیر ایران را برای رفع تحریم ها هموار کند. دستاوردهای او چه بود و آیا ایران می تواند با بریکس، تحریم ها را دور بزند؟
به گزارش خبرآنلاین ، نشست اصلی سران بریکس در قازان روسیه با هدف ارتقای ظرفیت‌های متقابل بریکس و جمهوری اسلامی ایران برای همکاری پیگیری شد. این اجلاس فرصتی بود تا مسعود پزشکیان و «محمد بن زاید بن سلطان آل نهیان» رئیس دولت امارات متحده عربی در حاشیه نشست در کازان روسیه با یکدیگر دیداری کوتاه داشته باشند و درباره مسائل و دغدغه‌های دو کشور از جمله ضرورت توقف حملات رژیم صهیونیستی گفتگو کنند.
شبکه سی ان ان امریکا درباره این اجلاس گفته « هدف پوتین این است که نشان دهد، علی‌رغم تلاش‌های غرب برای منزوی کردن روسیه، ائتلافی از ملت‌ها که بسیاری از آن‌ها از سلطه غرب ناراضی هستند، با مسکو همبستگی دارند»
بریکس گروهی متشکل از قدرت‌های اقتصادی نوظهوری است که برزیل، هند، چین، آفریقای جنوبی، روسیه، مصر، امارات، ایران، عربستان و اتیوپی در آن عضویت دارند و اخیرا نیز کشورهایی مانند بلاروس و ترکیه درخواست کرده‌اند تا به عضویت این گروه اقتصادی درآیند. کشورهای عضو بریکس در مجموع 41 درصد جمعیت جهان و 26 درصد مساحت زمین در پهنای چهار قاره جهان را به خود اختصاص داده‌اند، همچنین اعضای بریکس با یکدیگر بیش از 25 درصد نفت جهانی و 50 درصد سنگ آهن جهان را تولید می‌کنند.
در واقع بریکس پیمانی برای مقابله با سایر پیمان‌ها و سازمان‌های مشابه نیست، به‌عنوان مثال با وجود اینکه کشوری مانند برزیل در این گروه عضویت دارد اما به نظر، دیدگاه بریکس شرق گرایانه است و دکترین نگاه به شرق می‌تواند حضور ایران و سیاست‌هایش را در این گروه تقویت کند.
هدف روسیه از تقویت بریکس آن است که « با رشد پرداخت‌ها به ارزهای محلی این امکان فراهم شود به نحوی که کارمزد پرداخت بدهی کاهش یابد، استقلال مالی کشورهای عضو بریکس نیز صعود کند و همچنین خطرات ژئوپلیتیکی را تا حد ممکن کاهش دهد.» هدفی که ایران نیز آن را دنبال می کند و پزشکیان قبل از رفتن به روسیه گفته بود « عضویت در این مجموعه ها می تواند راه برون رفت از تمامیت خواهی آمریکا باشد»
در این راستا نشریه اکونومیست در نحلیلی درباره اهمیت بریکس برای اتحاد ایران و روسیه و چین در برابر امریکا تاکید کرده بود : «اگرچه ایران، روسیه و چین در گذشته با یکدیگر بر سر کنترل مسیرهای تجاری آسیا رقابت داشتند و روابط دوستانه چندانی با یکدیگر نداشتند، اقدامات و سیاست‌های واشنگتن این مناسبات را تغییر داده است. هر سه کشور که توسط یک دشمن مشترک متحد شده‌اند، اکنون متعهد می‌شوند که یک سیاست خارجی مشترک را پیش ببرند: حمایت از دنیای چند قطبی که دیگر تحت سلطه آمریکا نیست. آن‌ها همه پیوندهای اقتصادی قوی‌تر را مبنای اتحاد جدید خود می‌دانند».
اهمیت همکاری ایران و روسیه برای پزشکیان آنچنان بود که او در ملاقات با پوتین اطمینان داد «در این مسیر اگر مشکلی ایجاد شد، خودم شخصا دنبال می‌کنم، چون معتقدم روابط دو کشور راهبردی، اجتناب‌ناپذیر و برای دو کشور مفید است» چه اینکه رئیس جمهور روسیه هم با تاکید بر همکاری های اقتصادی بر تداوم و استمرار همکاری با ایران تاکید کرده بود. پوتین در در دیدار با پزشکیان اذعان کرد «روابط دو کشور روند صعودی دارد و دوستانه و سازنده است. باید روابط خود را با امضای تفاهم‌نامه دو کشور تقویت کنیم. مهم است که روند صعودی روابط تجاری و اقتصادی را تضمین کنیم. کمیسیون دوجانبه باید فعال باشد. توسعه زیرساخت‌های ریلی در چارچوب کریدور شمال و جنوب و احداث فاز دو وسه نیروگاه بوشهر و تجارت آزاد ایران و ارواسیا را دنبال می‌کنیم.»
در همین حال، دیپلمات های کشورمان معتقدند « ایران با عضویت کامل در این گروه که بنیان اصلی آن بر مسائل اقتصادی است، فرصت بسیار خوبی نصیبش شده که تحریم‌های یکجانبه را دور بزند و بتواند از مزایای بانک توسعه بریکس که خارج از سوئیفت است، استفاده کند. در عین حال صادرات نفت، گاز، میعانات و یا تولیدات صنعتی و نیمه صنعتی از جمله مزایای گروه بریکس است. همچنین پیشنهاد شده تا از ارز مشترک کشورها استفاده کنند. ایران هم می‌تواند با بهره بردن از این فرصت در جهت کم‌اثر شدن تحریم‌ها گام بردارد و از مزایای دریافت، خرید و فروش و یا صادرات و واردات از طریق این کانال‌ها استفاده کرده و به توسعه و تبادل اقتصادی -تجاری بیشتر بپردازد.»
نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز با اعلام رضایت از سفر پزشکیان، بر این اعتقادند که « بریکس الگوی موفقی برای چندجانبه‌گرایی در جهان است که روند توسعه را برای کشورهای عضو هموار خواهد کرد، یادآور شد: سامانه پرداخت مالی اختصاصی «بریکس پی»، نقش بسیار مهم در تسهیل مبادلات میان اعضا و تضعیف جایگاه یکجانبه دلار در تجارت جهانی ایفا خواهد کرد و کشورهایی نظیر چین، روسیه، هند و برزیل به این رویکرد تاکید دارند.»
از سوی دیگر تاثیرپذیری بریکس از انتخابات امریکا آنچنان است که تحلیلگران غربی «این اتحاد ضد غربی» را «نگران کننده« توصیف می کنند و معتقدند: «ممکن است این وضعیت، شاید در دومین دوره ریاست جمهوری دونالد ترامپ و در صورتی که تلاش کند چین را از بازارهای غربی خارج کند، تغییر یابد. در این سناریو، چین برای اینکه چیز بیشتری از دست ندهد منابع بسیار بیشتری را برای تشکیل یک بلوک جایگزین به کار خواهد گرفت و ناگزیر تلاش خواهد کرد تا با تکیه بر روابط موجود، اتحادهای خود را گسترش دهد».
اروپایی ها نیز نسبت به برگزاری این اجلاس روی خوش نشان ندادند و سخنگوی اتحادیه اروپا در اظهارنظری گفته بود « شما نمی‌توانید به کشوری مانند روسیه اعتماد کنید. این کشور در راستای رسیدن به منافعش، به هیچ تعهدی پایبند نیست. روسیه هم زمان با برگزاری نشست کازان درحال نقض منشور ملل متحد، قوانین بین‌المللی و تعهدات قانونی این کشور است.»
به نظر می رسد پزشکیان نیز نسبت به این دغدغه اروپایی ها اشراف دارد تا آنجا که در سخنرانی خود تاکید کرد « رشد سطح همکاری اقتصادی از جمله میزان سرمایه‌گذاری و تجارت متقابل میان اعضاء بریکس می تواند به عنوان معیار و شاخص موفقیت یا عدم موفقیت بریکس به صورت سالانه مورد ارزیابی قرار گیرد. برای این منظور ایجاد مرکزی برای گردآوری تجمیع و ارزیابی داده های اقتصادی کشورهای عضو امری ضروری است.» در چنین شرایطی مهمترین پیشنهاد ایران که از سوی پزشکیان مطرح شد « تقویت بانک توسعه نوین(NDB) که یکی از نهادهای برآمده از بریکس به شمار می‌رود، بود تا با پذیرش اعضای جدید و افزایش سرمایه بتواند در جهت توسعه زیرساخت‌های این کشورها گام بردارد.»
ناظران سیاسی با پیشبینی پیروزی ترامپ و افزایش تنش های امریکا با چین بر اهمیت بریکس تاکید می کنند. آنچنان که یک کارشناس چینی در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری تاس در شانگهای گفته بود «هدف اصلی بریکس را اصلاح نابرابری ها و ارائه فرصت های بیشتر برای کشورهای در حال توسعه خواند.» موضوعی که رئیس جمهور چین نیز در دیدار با پوتین بر آن صحه گذاشت تا از سوء تفاهم با امریکا درباره جنگ اوکراین جلوگیری کند. شی جین‌پینگ با تاکید بر اینکه روابط چین و روسیه علیه هیچ کشور ثالثی نیست، به پوتین گفته بود: «بریکس به عنوان عامل کلیدی در توسعه جهان چند قطبی در نظر گرفته می‌شود.»
کارشناسان سیاسی موفقیت بریکس را در اجرای مکانیزم سازوکار بانکی آن ارزیابی می کنند. اینکه تا چه حد کشورهای عضو در برابر فشار امریکا مقاومت کنند یا بتوانند با سازوکار بانکی تعریف شده در بریکس، آن را دور بزنند، کلید ارزیابی موفقیت یا شکست بریکس است.
