میان تاریخ نگاران در زادروز حضرت فاطمه (س) هفده سال اختلاف است; بین دوازده سال قبل از بعثت تا پنج سال پس از آن . نظریات درباره ی دو زمان است: ولادت پیش از بعثت; بیش تر مورخان چنین تاریخی را گفته اند و اختلاف نظرهای بسیاری درباره ی ولادت حضرت زهرا (س) قبل از بعثت دارند و نگاشته های آنان در این باره متفاوت است .
ابن اسحاق معتقد است ایشان پیش از بعثت به دنیا آمد، بی آن که تاریخ خاصی را برشمرد . (1) برخی مورخان بر عقیده ی ابن اسحاق اند، اما خبر وی را نمی توان پذیرفت، زیرا می پندارد دیگر فرزندان پیامبر (ص) از خدیجه (س) نیز پیش از بعثت به دنیا آمده اند، اما باید گفت ترجیحا «عبدالله » (فرزند پیامبر) پس از بعثت متولد شده است، از این رو نامش را طیب و طاهر نهاده اند .
تفسیر سخن در باره ی زادروز حضرت زهرا (س)
نادرست ترین گفته آن است که حضرت، دوازده سال پیش از بعثت به دنیا آمد . «دیار بکری » به نقل از «کلبی » عقیده دارد: حضرت فاطمه در 35 سالگی وفات نمود . (2)
اگر بپذیریم حضرت، کوچک ترین فرزند پیامبر (ص) از خدیجه (س) بوده است، گفته ی «کلبی » نادرست است، زیرا بدان معناست که سه سال پس از ازدواج پیامبر با خدیجه (س)، حضرت زهرا (س) به دنیا آمده است . در این صورت ایشان بزرگ ترین فرزند خواهد بود، نه کوچک ترین .
«دیار بکری » به نقل از عبدالله بن حسن مثنی می افزاید: ایشان در سی سالگی درگذشت . (3) در این صورت ولادت حضرت زهرا (س)، هفت سال پیش از بعثت خواهد بود، که بعید است این سخن درست باشد . تاریخی که «دیار بکری » یا دیگری برگزیده، زاد روز «رقیه » است که از فاطمه (س) بزرگ تر است .
در این که زینب بزرگ تر است یا رقیه، اختلاف نظر است . صحیح آن است که زینب بزرگ تر است (4) (اینان همه دختران پیامبرند) .
بسیاری از تاریخ نگاران بر این عقیده اند که حضرت فاطمه (س) پنج سال پیش از بعثت زاده شد; یعنی در سالی که قریش، بیت الله را بازسازی می کردند . «واقدی » در روایتی که از ابی جعفر امام باقر (ع) نقل می کند، بدین تاریخ معتقد است . «مدائنی » نیز بدین گفته معتقد است . (5) کسانی که گفته اند حضرت در 29 یا 5/28 سالگی درگذشت، همین تاریخ را پذیرفته اند . (6) «مسعودی » می گوید: بیش تر اهل بیت علیهم السلام و شیعیان عقیده دارند حضرت در 29 سالگی درگذشت . (7)
این تاریخ (ولادت پنج سال پیش از بعثت، وفات در 29 سالگی) معتبرترین و قابل اعتمادترین تاریخ نزد مورخان است . اما سخنان برخی از کسانی که این تاریخ را می پذیرند، یکی نیست و گاه متفاوت است، مثلا «ابن سعد» گزارش «واقدی » را در شرح حال نویسی فاطمه ی زهرا (س) (8) می پذیرد، اما می گوید:
فرزندان پیامبر (ص) از خدیجه (س) به ترتیب ذیل اند: . . . سپس فاطمه، بعد ام کلثوم و در زمان مسلمانی، عبدالله و میان هر فرزند، یک سال فاصله بود . (9)
اگر عبدالله در سال بعثت به دنیا آمده باشد، فاطمه (س) دو سال پیش از بعثت زاده شده است، نه پنج سال!
چنان که باید گفت: پیامبر 38 سال داشته، نه 35 سال; هم چنین دخت نبی در 5/25 یا 26 سالگی درگذشته است، نه در 29 سالگی .
2 . ولادت پس از بعثت; که یعقوبی و مسعودی بدان قطع و جزم دارند، (10) بی آن که سال خاصی را برشمارند . کسانی که می گویند دخت گرامی پیامبر (ص)، پس از بعثت به دنیا آمده است، سه تاریخ را در زادروز ایشان ذکر می کنند:
نخست: در سالی که پیامبر (ص) به رسالت برانگیخته شد، که چهل سالگی ایشان بود . یعقوبی این تاریخ را برمی شمرد:
«سن فاطمه به هنگام وفات، 23 بود» . (11)
پیامبر (ص) پس از بعثت، 23 سال زنده بود و فاطمه (س) 75 روز یا شش ماه بعد از وفات پیامبر (ص) درگذشت . در این باره میان تاریخ نگاران اختلاف نظر است .
دوم: در سال دوم بعثت و در هنگامی که نبی 41 سال داشت، فاطمه به دنیا آمد .
عبدالله بن محمد بن سلیمان بن جعفر هاشمی به نقل از پدرانش - علیهم السلام - همین تاریخ را برمی گزیند، نیز حاکم، ابن عبدالبر، شیخ مفید، طوسی و نویری . (12) بسیاری دیگر - گر چه تاریخ های دیگری نقل می کنند - همین هنگام را می پذیرند . در این صورت، حضرت به هنگام وفات، 21- 22 سال داشته است .
به استناد حاکم به امام جعفر صادق (ع) همین تاریخ در زادروز و درگذشت پذیرفته شده است:
«فاطمه در 21 سالگی درگذشت و هنگامی که پیامبر (ص) 41 سال داشت به دنیا آمد .» (13)
سوم: ولادت پنج سال پس از بعثت و زمانی که پیامبر (ص) 45 ساله بود . این تاریخ در سه روایت از سه امام آمده است: امام باقر، امام صادق و امام رضا علیهم السلام . (14) در این صورت به هنگام وفات، حضرت هیجده سال داشته است . این تاریخ فقط نزد محدثان شیعی و تاریخ نگاران متاخر، پس از طوسی (م 460 ه) پذیرفته شده است، گر چه قرینه ای دارد که باعث می شود این تاریخ را بر دیگر اوقات ترجیح دهیم . چنان که قرینه برای تاریخ پیشین است، یعنی سال دوم پس از بعثت . مهم ترین و درست ترین قرینه این است:
مسلم روایت می کند: ابوجهل بر سر رسول الله (ص) در حال سجده شکم دان گوسفند ریخت . یک نفر فاطمه را خبر کرد . فاطمه که در آن هنگام دخترک کم سن و سالی بیش نبود، آمد و صورت پدر را پاک نمود و مشرکان را نفرین کرد . (15)
این واقعه پس از درگذشت ابوطالب، یعنی در سال های یازده و سیزده پس از بعثت بود . در روایت، حضرت دخترکی کم سن و سال توصیف شده که بیانگر خردسالی وی است و گواه ولادت ایشان پس از بعثت می باشد . اگر حضرت، پنج سال پیش از بعثت زاده شده بود، می بایست در آن هنگام، شانزده تا هیجده سال داشته باشد، که در این صورت وصف «دخترکی کم سن و سال » گفته نمی شد .
این خبر، گواه ولادت حضرت، در دومین یا پنجمین سال پس از بعثت است و دیگر تاریخ ها را رد می کند . گو این که قراینی دیگر - هر چند ضعیف یا مورد اختلاف - هست که تایید کننده ی گفته ی ماست . (16)
بنا بر تاریخ اخیر، پرسش هایی به وجود می آید:
سؤال اول) اگر در 45 سالگی پدر، زاده شده باشد، مادرش خدیجه شصت ساله بوده است، که در این سن، زن باردار نمی شود!
پاسخ: فقیهان اسلامی اتفاق نظر دارند سن یائسگی زنان قریشی، بالاتر از شصت است . پس بارداری پیش از این سن و چند ماه قبل از آن ممکن است .
پاسخ بهتر: در سن خدیجه پانزده سال اختلاف است و در کم ترین سن، وی به هنگام زایش فاطمه، 45 ساله بود . اگر اختلاف سن خدیجه را بپذیریم، اشکال بارداری در بزرگ سالی برطرف می شود .
سؤال دوم) بنا بر تاریخ ولادت در دو تا پنج سال پس از بعثت، فاطمه (س) در ده سالگی ازدواج کرده و هجده سال بیشتر عمر نکرده است، و در طول این سال ها، حسن و حسین و محسن و زینب و ام کلثوم را باردار شده است .
این اشکال، بهتر از ایراد نخست است، گر چه گفته ای قاطعانه نیست و امکان دارد واقعا چنین امری رخ دهد; (به ویژه در مناطق حاره; یعنی دختری در ده سالگی ازدواج کرده و در عرض هشت سال، چهار تا پنج فرزند به دنیا آورد) افزون بر این، به تاریخ دیگر (ولادت در 41 سالگی پدر) لطمه ای نمی زند .
پی نوشت ها:
1 . سیره ی ابن اسحاق، ج 2، 245; ابن هشام، ج 1، 174; تاریخ طبری، ج 2، 281 .
2 . تاریخ الخمیس، ج 1، 278 .
3 . همان .
4 . همان، ص 274 . رقیه در وقتی که رسول الله 33 سال داشت، به دنیا آمد . بعثت پیامبر در 40 سالگی بود .
5 . طبقات الکبری، ج 8، ص 19 و 26; الاصابة، ج 4، ص 377 .
6 . انساب الاشرف، ج 2، ص 30; اسد الغابه، ج 7، ص 226 .
7. مسعودی، التنبیه و الاشرف، ص 250 .
8 . طبقات الکبری، ج 8، ص 19 و 26 .
9 . همان، ج 1، ص 133 و 134 .
10 . تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 20; مروج الذهب، ج 2، ص 306 .
11 . تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 115 .
12 . مستدرک، ج 3، ص 176، ح 4769; الاستیعاب - در حاشیه ی الاصابه - ج 4، ص 374; بحارالانوار، ج 43، ص 8 به نقل از حدائق الریاض شیخ مفید; مصباح المتهجد، طوسی، ص 554، چ هند، المصباح، کفعمی، ص 512، چ دارالکتب العلمیه، قم; نهایة الارب، ج 18، ص 213 .
13 . مستدرک، ج 3، ص 178، ح 4765 .
14 . اصول کافی، ج 1، ص 529، ح 10 و ص 530، باب مولد الزهرا; دلائل الامامه، ص 79، ح 18 و ص 134، ح 43; تاریخ الائمه، ابن ابی الثلج، ص 6 .
15 . صحیح مسلم، ص 3، کتاب الجهاد و السیر، ح 107 .
16 . مانند روایت نسائی; ابوبکر وی را خواستگاری کرد اما رسول الله فرمود: وی خردسال است . سنن نسایی، ج 6، ص 62، چ دارالکتب العربیة . از راه های دیگر نیز این گزارش رسیده، افزوده شد: «منتظر حکم خدایم » ، و «او کوچک است » وجود ندارد . طبقات الکبری، ج 8، ص 19 . نیز آمده: رسول الله این امر را بر آن دو نپذیرفت . اسد الغابه، ج 7، ص 221 .
پدید آورنده : نوشته: صائب عبد الحمید
ترجمه: ع . امینی پور ،
