عصر ایران؛ مهدیه ملک شیخی- چند پسر دبیرستانی هنگام ظهر پس از تعطیل شدن، سری به سوپر مارکت نزدیک مدرسه می زنند؛ تا درحالی که خیلی هم اطلاعی از بد و خوب برندهای سیگار ندارند، هر کدام به حساب خود یک نخ سیگار بخرند تا دود کنند و البته یکی از آنها فندکی هم می خرد و مبلغش را برای فروشنده کارت به کارت می کند.
هر روز در مسیر رفت و آمد خود شاهد دانش آموزانی ام که در حال پُک زدن به سیگار در مسیر مدرسه اند و یا دانش آموزانی که پشت دیوار مدرسه شان تند و تند سیگارشان را دود می کنند تا ته سیگارشان را خاموش کنند و وارد مدرسه شوند.
حتما شما هم شاهد چنین صحنه هایی بوده اید. نوجوانی مرحله‌ای از زندگی است که با تغییراتی در سطوح فیزیکی، ذهنی و اجتماعی مشخص می‌شود و این جمعیت را مستعد رفتارهای پرخطر مانند مصرف دخانیات می‌کند.
شروع سیگار کشیدن معمولاً در نوجوانی آغاز می شود؛ زمانی که استفاده از نیکوتین می تواند عواقب منفی بر رشد مغز داشته باشد و ممکن است خطر وابستگی به نیکوتین را افزایش دهد.
اگرچه شیوع استعمال دخانیات در کشورهای توسعه یافته کاهش یافته، اما متاسفانه در ایران به طور قابل توجهی رو به افزایش است!
گزارش های جهانی نشان می‌دهد مصرف دخانیات موجب 8 میلیون مرگ سالانه در جهان می‌شود. 10 درصد از مرگ و میر بزرگ سالان به مصرف دخانیات مربوط می شود و تا سال 2030، مصرف دخانیات جایگاه اول را با (10 میلیون مرگ) برای کشتار مردم خواهد داشت که در این میان کشورهای در حال توسعه در صدرند.
مصرف دخانیات به سرباری برای سلامت و اقتصاد تبدیل شده اما شیوع آن به ویژه در بین دانش آموزان نوجوان که سن آنها بین 10 تا 19 سال است و از رفتارهای پرخطر مانند مصرف دخانیات لذت می برند، بیشتر است.
کشورهای آسیای جنوب شرقی بیشترین تعداد نوجوانان(13 تا 15 سال) را دارند که تنباکو مصرف می کنند. در کشورهای با درآمد کم و متوسط میزان مصرف دخانیات در بین نوجوانان 13 تا 15 ساله بیشتر از نوجوانان هم سن در کشورهای پردرآمد است.
به گفته دبیرکل جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات، استعمال سیگار و قلیان در دختران 13 تا 15 سال 135 درصد رشد داشته است و 16 درصد اعتیاد از سیگار و قلیان ایجاد می‌شود!
از این رو، مصرف دخانیات توسط دانش آموزان نوجوان در ایران در مرحله هشدار دهنده ای دیده می شود.
سیگار آهن ربا می شود و نوجوان را رها نمی کند!
وقتی از نوجوانان می پرسیم چرا سیگار مصرف می کنید؟ در می یابیم؛ برخی افراد برای پذیرفته شدن از سوی جامعه سیگار می کشند و برخی دیگر با این راه خود را رشد یافته تر و بزرگ تر جلوه می دهند و برخی برای تسکین خود به سیگار پناه برده اند.
الگوهای یادگیری، پنجمین دلیل سیگارکشیدن است. خانواده و دوستان مهم ترین و مؤثرترین الگوهای یادگیری اند. بیشتر افراد، سیگارکشیدن را از نوجوانی شروع می کنند، زیرا می خواهند متناسب با نوجوانان هم سن خود رفتار کنند.
بسیاری از دختران و پسرانی که سیگار کشیدن را شروع می کنند، دارای یک عضو خانواده یا دوست نزدیک هستند که سیگار مصرف می کند. افرادی که دوست و یا والدینی دارند که سیگار می کشند، بیشتر از کسانی که در میان وابستگان خود فرد سیگاری ندارند، تمایل به مصرف دخانیات دارند.
برخی از نوجوانان می گویند "فقط می خواستند آن را امتحان کنند"، یا فکر می کردند، سیگار کشیدن "عالی" است.
از آنجا که نوجوان در حال گذر از محیط امن درون به فضای پرتلاطم بیرون است؛ لاجرم عدم احساس پایگاه امن که لازم است از خانواده و جامعه گرفته شود، در چالش های زندگی، فرد را مستعد مصرف سیگار می کند و در واقع استعمال سیگار جانشین پایگاه امن او می شود.
قوانین ناکارآمد
ممنوعیت فروش محصولات دخانی به افراد زیر 18 سال و نیز منع مصرف دخانیات در اماکن عمومی از آن دسته قوانینی است که علاوه بر عدم بازدارندگی، تنها بر روی کاغذ باقی مانده و گویی فراموش شده است. چرا که به لحاظ فرهنگی این قوانین اجرا نمی شود و همچنان فروش و استعمال سیگار با کمترین نظارت در جامعه رواج دارد. مصرف دخانیات در اماکن عمومی مشاهده می شود و در خصوص فروش سیگار به افراد زیر 18 سال محدودیتی وجود ندارد و شاهدیم دکه های فروش مطبوعات دخانیان عرضه می کنند!
به رغم ممنوعیت قانونی فروش محصولات دخانی به افراد زیر 18 سال در کشور، نوجوانان بسیاری اظهار می کنند دست رسی به سیگار برایشان به راحتی مقدور است.
این تناقض آشکار نشان می‌دهد قوانین کنترل دخانیات بدون همکاری‌های بین بخشی هیچ گونه اثری بر کاهش استعمال سیگار نخواهد داشت. بنابراین مهم است که وزارت بهداشت و وزارت آموزش و پرورش با همکاری یکدیگر در جهت کاهش مصرف دخانیات حداقل در میان دانش آموزان رویکرد ویژه‌ای داشته باشند.
"درون مدرسه ممنوع است!"
در چنین شرایطی، سخن‌گوی وزارت آموزش و پرورش گفته " مصرف دخانیات در مدارس ممنوع است". خوب، این که یک امر بدیهی است؛ مگر کسی گفته در خود مدرسه سیگار می کشند؟ صحبت از سیگار کشیدن بچه مدرسه ای هاست نه در مدرسه و پرسش این است: نقش آموزش و پرورش به عنوان آموزش و پرورش، در پیش گیری و مواجهه با این آسیب اجتماعی چیست؟
اگر حیطه وظایف آموزش و پرورش به ساختمان مدارس محدود است، لااقل درباره پرورشی که قرار است در این 12 سال حضور دانش آموزان در مدرسه عایدشان شود؛ توضیح دهند. چون اگر درون مدرسه خبری از فراگیری مهارت های زندگی بود و یا حداقل گوش شنوایی برای چالش های زندگی نوجوان بدون قضاوت سوگیرانه وجود داشت، دیگر پشت درهای مدرسه شاهد کمتر اتفاقات این چنینی بودیم.
از سوی دیگر، چنانچه وزارت عریض و طویل آموزش و پرورش، حیطه عملکردی خود را محدود به دیوارهای مدارس نمی کرد؛ اکنون می توانستیم اوضاع مساعدتری را شاهد باشیم. نه آن که بگوییم؛ پشت دیوار مدرسه از آن مدرسه نیست!
به عبارت دیگر عقلانی به نظر نمی رسد؛ آموزش و پرورش تنها بخواهد و بتواند در حیطه دیوارهای مدرسه اقدام کند و خارج از آن در اختیارش نباشد. آموزش و پرورشی که اثرش تنها به داخل چهاردیواری مدرسه معطوف می شود؛ پس این همه سال از عمر دانش آموزان را برای چه هدر می دهد؟! شاید هم تنها هدف، سرازیر کردن مشتی حفظیات در ذهن خسته دانش آموزان است.
اینکه معتقد باشیم، منشا این آسیب اجتماعی مدرسه نیست و اوضاع گل و بلبل است و همه چیز را کتمان کنیم؛ راه به بیراهه برده ایم.
براساس برآورد سازمان بهداشت جهانی، یک پنجم از جمعیت جهان را نوجوانان تشکیل می‌دهند که حدود 85 درصد این گروه سنی در کشورهای در حال توسعه قرار دارند. قوانین و برنامه‌های مربوط به مسائل بهداشتی و ارتقای سلامتی در نوجوانان نیازمند توجه فوری می‌باشد.
بر اساس گزارش وزارت بهداشت، مصرف دخانیات بین نوجوانان 13 تا 15 ساله بیش از 13 درصد و افزایش مصرف سیگار میان دختران نوجوان طی 5 سال، 133 درصد افزایش داشته است. مصرف دخانیات در سنین 18 تا 24 در زنان حدود 90 درصد و در مردان 34 درصد افزایش یافته است.
روند افزایش مصرف دخانیات در یک دهه اخیر و در گروه سنی 13 تا 15 سال بوده است. البته در برخی آمارها به سن 11 سال نیز اشاره شده است!
چه عواملی باعث می‌شود نوجوانان غیر سیگاری در این سنین حساس مصرف سیگار را آغاز کنند؟
در سال‌های اخیر به دلیل تغییر سبک و استانداردهای زندگی، مصرف سیگار به ویژه در میان نوجوانان به شدت افزایش یافته است. بسیاری از بزرگسالان مصرف کننده سیگار، اعتیاد به سیگار را از دوره نوجوانی آغاز کرده اند و یکی از دلایل آن تغییرات زیستی، شناختی، اجتماعی و عاطفی سریعی است که در این دوره از زندگی رخ داده و نوجوانان قادر به سازش با آن نیستند.
برخی آمارها گویای آن است که در ایران 19 درصد از نوجوانان، سیگاری های فعال هستند!
از سوی دیگر به نظر می رسد؛ آموزش مهارت های زندگی، ایجاد سرگرمی برای نوجوانان، افزایش امید به آینده، فرهنگ سازی، فراهم آوردن زمینه تفریحی و ورزشی از جمله راهکار های برون رفت از این مشکل است.
از آنجا که رفتن به کافه ها و قهوه خانه ها کم هزینه ترین و راحت ترین تفریح این روزها برای نوجوانان شده، و از سویی فشار روانی و عدم مدیریت هیجانات، موجب مصرف بیشتر سیگار در میان دختران و پسران نوجوان شده است.
یکی از مهم ترین چالش‌ها در پیشگیری از مصرف سیگار در جامعه، پیشگیری از آغاز مصرف در سنین نوجوانی است. با همه اینها، در حال حاضر خلاء تدوین برنامه ها و آموزش هایی برای افزایش حمایت اجتماعی ادراک شده در نوجوانان که افزایش رضایت از زندگی را در پی خواهد داشت، در نظام های خانواده و آموزش و پرورش به شدت احساس می شود.
