کلمه شیطان چند بار و با چه معنایی در قرآن آمده است؟

پرسش:
کلمه "شیطان" چند بار در قرآن ذکر شده است؟ آیا انبیاء(ع) به شنیدن نصایح شیطان از جانب خدا امر شده اند؟

پاسخ:

کلمات ”الشیطان“ و ”الشیاطین“ و ”شیطاناً“ بیش از 90 مرتبه در قرآن آمده است که در تمامی موارد از شیطان به عنوان دشمن و بدخواه یاد شده است که به عنوان مثال چند نمونه آورده می شود.

1)-«یا أَیُّهَا النّاسُ کُلُوا مِمّا فِی اْلأَرْضِ حَلالاً طَیِّبًا وَ لا تَتَّبِعُوا خُطُواتِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ لَکُمْ عَدُوٌّ مُبینٌ[1]

«ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گامهای شیطان، پیروی نکنید! چه اینکه او، دشمن آشکار شماست.»

2)-«الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللّهُ واسِعٌ عَلیمٌ»[2]

«شیطان، شما را (به هنگام انفاق) وعده فقر و تهیدستی میدهد؛ و به فحشا (و زشتیها) امر میکند؛ ولی خداوند وعده »آمرزش« و »فزونی« به شما میدهد؛ و خداوند، قدرتش وسیع، و (به هر چیز) داناست. (به همین دلیل، به وعدههای خود، وفا میکند.(»

3)- «وَ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ رِئاءَ النّاسِ وَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ لا بِالْیَوْمِ اْلآخِرِ وَ مَنْ یَکُنِ الشَّیْطانُ لَهُ قَرینًا فَساءَ قَرینًا»[3]

«و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشاندادن به مردم انفاق میکنند، و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند؛ (چرا که شیطان، رفیق و همنشین آنهاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است.»

4)- «وَ َلأُضِلَّنَّهُمْ وَ َلأُمَنِّیَنَّهُمْ وَ َلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُبَتِّکُنَّ آذانَ اْلأَنْعامِ وَ َلآمُرَنَّهُمْ فَلَیُغَیِّرُنَّ خَلْقَ اللّهِ وَ مَنْ یَتَّخِذِ الشَّیْطانَ وَلِیًّا مِنْ دُونِ اللّهِ فَقَدْ خَسِرَ خُسْرانًا مُبینًا»[4]

«و آنها را گمراه میکنم! و به آرزوها سرگرم میسازم! و به آنان دستور میدهم که (اعمال خرافی انجام دهند، و) گوش چهارپایان را بشکافند، و آفرینشِ پاک خدایی را تغییر دهند! (و فطرت توحید را به شرک بیالایند!)« و هر کس، شیطان را به جای خدا ولّیِ خود برگزیند، زیانِ آشکاری کرده است.»

5)- «قالَ یا بُنَیَّ لا تَقْصُصْ رُءْیاکَ عَلی إِخْوَتِکَ فَیَکیدُوا لَکَ کَیْدًا إِنَّ الشَّیْطانَ لِْلإِنْسانِ عَدُوٌّ مُبینٌ» [5]

«گفت: »فرزندم! خواب خود را برای برادرانت بازگو مکن، که برای تو نقشه (خطرناکی) میکشند؛ چرا که شیطان، دشمن آشکار انسان است!»

و باز در داستان حضرت ابراهیم (ع) می بینید که خطاب به عمویش این چنین می گوید

«یا أَبَتِ إِنّی أَخافُ أَنْ یَمَسَّکَ عَذابٌ مِنَ الرَّحْمنِ فَتَکُونَ لِلشَّیْطانِ وَلِیًّا»[6]

«ای پدر! من از این میترسم که از سوی خداوند رحمان عذابی به تو رسد، در نتیجه از دوستان شیطان باشی»

پس وقتی که حضرت ابراهیم(ع) بنابر نص قرآن کریم بر عمویش آذر از پیروی شیطان می ترسد، چگونه ممکن است کسی ادعا کند حضرت ابراهیم(ع) و یا غیر او از سایر انبیاء امر شده اند که از شیطان تبعیت کنند. باز وقتی بنا به صریح قرآن کریم شیطان دشمن آشکار انسان های معمولی خوانده می شود به طریق اولی دشمن انبیاء و مرسلین خواهد بود، چگونه خداوند انبیائش را امر می کند که از دشمن آشکار خود پیروی کند و به نصایح او گوش فرا دهد.

باز با مراجعه به قرآن درمی یابیم که خداوند تبارک و تعالی هنگام خلقت آدم (ع) او و حوا را از شیطان بر حذر می دارد. البته شاید بتوان گفت این کلام که انبیاء امر شده اند نصایح شیطان را گوش دهند و بعد بر خلاف آن عمل کنند از باب ”ادب از که آموختی گفت از بی ادبان“ باشد و شاید هم این افکار از موارد انحرافی باشد که از تورات و انجیل تحریف شده نشأت گرفته باشد.

[1]سوره بقره، آیه 168.

[2]سوره بقره، آیه268.

[3]سوره نساء، آیه38.

[4]سوره نساء، آیه 119.

[5]سوره یوسف، آیه 5.

[6]سوره مریم، آیه 45.