از اهم مباحث علوم حدیث شناخت راویان و محدثان، و اطمینان یافتن از نام و نشان و طبقه و میزان وثاقت و درایت و تقوی و صلاحیت آنها است، تا روایت صحیح از ضعیف شناخته شود، و راه جعل و تحریف و تدلیس و تصحیف مسدود گردد، و از کسانی اخذ حدیث شود که شایستگی تحمل و نقل کلمات مقدس خاندان وحی را داشته باشند، و به امانت داری و درست کاری شناخته شوند. به همین جهت است که از زمانهای قدیم، و اندکی پس از تدوین حدیث، نیاز به این علم کاملا احساس گردید، و دانشوران به تأسیس قواعد و اصول آن همت گماشتند، و کتابهای زیادی در زمینه مشیخه و رجال تألیف کردند، چنان که در کتب درایه نیز شرایط و ضوابطی را برای راویان و چگونگی جرح و تعدیل و توثیق و تضعیف، تعیین نموده اند و مبانی مختلفی در این باره اظهار داشته اند. اهتمام به معرفت رجال معتبر و پرهیز از راویان ضعیف و مجهول الحال سبب شد که در هر عصری افراد شایسته و مورد اعتمادی به کار حدیث پردازند، و جوامع بزرگ و کوچک حدیث را فراهم آورند، و در سخت ترین شرایط گرانبهاترین آثار را ابداع کردند و نام خود را به افق جاودانگی نقش بستند که در خاتمه این مقال فهرست کوتاهی از مشاهیر محدثان شیعه از آغاز تا عصر حاضر بیان می گردد:
قرن اول تا چهارم، مولای متقیان حضرت علی (ع) نخستین کسی بود که به املاء رسول خدا (ص) احادیث آن بزرگوار را تدوین کرد، و هم احادیث شریف مصحف فاطمه و جعفر و جامعه را به قلم مبارک خویش تحریر فرمود، و نیز شصت و چند نوع از انواع علوم قرآن را بر شیعیان خود املاء نمود و قواعد کلی و اصول اساسی علوم بسیاری از جمله کلام، طب، نجوم، علم حروف و طلسمات، شیمی، و نحو، و ... را بر آنان القا کرد و عهدنامه و اندرزنامه های زیادی از آن حضرت صادر گردید که سید شریف رضی، گزیده هایی از آنها را در نهج البلاغه فراهم آورده است. از سائر ائمه اطهار (ع) نیز آثاری در فنون گوناگون کلام و فقه و تفسیر و دعا و طب و غیره، بر جای مانده که بهترین ذخایر علم حدیث است، و آخرین آنها توقیعاتی است که از حضرت ولی عصر (عج) صادر گردیده است (توقیعات) . همچنین جمعی از صحابه باوفای پیامبر اکرم (ص) به حضرت امیر (ع) اقتدا کردند و در ضبط و نقل و حفظ و تدوین حدیث بسی کوشیدند، که قسمتی از آثار ارزشمند آنان تا روزگار ما باقی مانده است، پس از آن نیز با وجود فشارهای شدید زمامداران ستمکار، اصحاب ائمه اطهار (ع) هرگز از تعلم و تعلیم و نشر و استنساخ حدیث، دست بر نداشتند و از سختیها و مشقتها نهراسیدند، و هزاران کتاب و اصل و نسخه تألیف نمودند، که قسمتی از آنها در الذریعة، 6/303 .374 معرفی شده است،
قرن چهارم و پنجم، مهمترین جوامع حدیث در این دو قرن تألیف گردید، و تبویب و ترتیب حدیث انجام شد، مشهورترین آثاری که در این دو قرن تدوین یافته، چهار کتاب گرانبهای: کافی، تألیف ثقة الاسلام شیخ ابو جعفر کلینی (م 328 ق)، من لا یحضره الفقیه، تألیف شیخ صدوق بابویه قمی (م 381 ق)، تهذیب الاحکام، و استبصار، تألیف شیخ الطائفه ابو جعفر طوسی (م 460 ق) می باشد، که بیشتر احادیث احکام در این چهار کتاب فراهم آمده است، و از جمله محدثان بزرگ این دوره: شیخ اجل، ابن قولویه قمی (م 369 ق) مؤلف کامل الزیارة، و شیخ ابو محمد هارون تلعکبری (م 385 ق) و رجالی مشهور شیخ ابو العباس نجاشی (م 450 یا 463 ق) و شیخ مفید ابو عبدالله محمد عکبری (م 413 ق) و سید شریف مرتضی علم الهدی (م 436 ق) بوده اند.
قرن ششم، از محدثان نامدار این دوره: شیخ ابو علی حسن طوسی، ملقب به مفید دوم، فرزند شیخ الطائفه (م ب 515 ق)، شیخ قطب الدین ابو حسین راوندی (م 573 ق)، و فرزند برومندش شهید ابو عبدالله نصیر الدین حسین و شیخ امین الدین ابوعلی طبرسی (م 548 ق) و شیخ رشید الدین ابو عبدالله ابن شهر آشوب (م 588 ق)، و شیخ منتجب الدین علی بابویه (م 585 ق)،
قرن هفتم، از محدثان و مشایخ بزرگوار این قرن، شیخ ابوالحسین ورام نخعی (م 605 ق) و سید اجل رضی الدین علی بن طاووس حلی (م 664 ق) و خواجه نصیر الدین طوسی (م 673 ق) و سید جمال الدین احمد بن طاووس حلی (م 673 ق) و محقق حلی شیخ نجم الدین ابوالقاسم جعفر هذلی حلی (م 676 ق) و شیخ عماد الدین حسن طبری، مؤلف کامل بهائی و شیخ علی إربلی (م 693 ق) مؤلف کشف الغمة فی معرفة الائمة بوده اند،
قرن هشتم، از مشاهیر اعلام و مشایخ حدیث، شیخ ابو محمد حسن دیلمی، مؤلف ارشاد القلوب، و اعلام الدین و ... و چند تن از بنی زهرة و شیخ جمال الدین ابو منصور علامه حلی (م 726 ق) و فرزندش فخر المحققین محمد (م 771 ق) و شهید اول شیخ محمد بن جمال الدین مکی (ش 786 ق) و سید بهاء الدین نیلی و ...
قرن نهم، شیخ زین الدین ابو محمد عاملی بیاضی (م 877 ق) که از آثار معروف اوست: الصراط المستقیم الی مستحقی التقدیم، و شیخ عز الدین ابو محمد حلی عاملی و شیخ ابوالعباس حلی (م 841 ق)،
قرن دهم، محقق ثانی شیخ علی بن عبدالعالی کرکی عاملی (م 940 ق) و شهید ثانی شیخ زین الدین عاملی (ش 966 ق) و شیخ عز الدین حسین جبعی حارثی (م 984 ق) پدر شیخ بهائی و شیخ عبداللطیف حارثی عاملی، مؤلف جامع الاخبار فی ایضاح الاستبصار،
قرن یازدهم، شیخ ابو منصور حسن فرزند شهید ثانی و مؤلف منتقی الجمان فی الاحادیث الصحاح و الحسان (م 1011 ق) و شیخ بهاء الدین عاملی (م 1031 ق) و علامه شیخ محمد تقی مجلسی اول (م 1070 ق) و شیخ قاسم بن محمد معروف به ابن الوندی و فقیه کاظمی مؤلف شرح الاستبصار فی احادیث الائمة الاطهار و شیخ فخر الدین طریحی (م 1085 ق) و ملا محمد محسن فیض کاشانی (م 1091 ق) مؤلف الوافی از جوامع بزرگ حدیث،
قرن دوازدهم، محدث والامقام شیخ محمد حر عاملی (م 1104 ق) و محدث جلیل سید هاشم بحرانی (م 1107 یا 1109 ق) و علامه بزرگوار ملا محمد باقر مجلسی (م 1111 ق) و شیخ محمد رضا بن عبداللطیف تبریزی (م 1185 ق) مؤلف الشفا فی حدیث آل المصطفی که گفته شده: جامعترین جوامع حدیث است و شیخ عبدالله بن نور الله بحرانی، مؤلف عوالم العلوم.
قرن سیزدهم، استاد اکبر شیخ محمد باقر معروف به وحید بهبهانی (م 1205 ق)، علامه بحر العلوم سید محمد مهدی طباطبائی (م 1212 ق) و محدث والا مقام سید عبدالله شبر (م 1243 ق) و شهید ثالث ملا محمد تقی برغانی (م 1264 ق) و برادرش ملا محمد صالح برغانی (م 1275 ق) و حجة الاسلام سید محمد باقر شفتی اصفهانی (م 1260 ق) .
قرن چهاردهم، محدث فرزانه حاج میرزا حسین نوری (م 1320 ق) مؤلف مستدرک الوسائل و علامه سید حسن صدر (م 1345 ق)، علامه شیخ آقا بزرگ تهرانی (م 1389 ق) علامه شیخ عبدالحسین امینی (م 1390 ق) مؤلف الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، حاج شیخ عباس قمی، مؤلف سفینة البحار، حاج سید محمد تقی موسوی اصفهانی، مؤلف مکیال المکارم فی فوائد الدعاء للقائم (عج)، آیة الله حاج آقا حسین بروجردی (م 1380 ق) کتاب جامع احادیث الشیعة به سرپرستی ایشان تألیف گردیده است،
قرن پانزدهم، علامه سید حسن طباطبائی میر جهانی (م 1413 ق) مؤلف مستدرک نهج البلاغة، و نوائب الدهور فی علائم الظهور، آیة الله حاج سید ابوالقاسم خوئی (م 1413 ق)، آیة الله سید شهاب الدین مرعشی نجفی (م 1411 ق)، علامه محقق سید عبدالعزیز طباطبائی (م 1416 ق)، آیة الله حاج شیخ محمد غروی.
